Ülkemizin Esas Göllerini Ve Bulundukları Bölgeler
1 Yerli Kaya Gölleri
a Tektonik Göller: Yer kabuğunun çökmesi ya da kırılması neticesinde meydana gelen çukurluklara suların dolmasıyla oluşurlar Dünya ’nın en derin gölü olan Baykal Gölü (1741 m), Lût Gölü, Hazar Gölü ve Çad Gölü yeryüzündeki esas büyük tektonik göllerdir
Ülkemizdeki esas tektonik göller ise şunlardır:
Marmara Bölgesi ’nde; Sapanca, İznik, Ulubat ve Manyas gölleri,
Ege Bölgesi ’nde; Simav Gölü,
Göller Yöresi ’nde; Beyşehir, Eğirdir, Acıgöl, Burdur, Ilgın (Çavuşçu), Akşehir, Eber, Suğla ve Kovada gölleri,
İç Anadolu Bölgesi ’nde; Tuzlu, Seyfe ve Tuzla gölleri,
Doğu Anadolu Bölgesi ’nde Hazar, Hozapin ve Van gölleri
Türkiye ’nin en büyük natürel gölü olan Van Gölü, tektonik bir çukurluğun önünün lavlarla kesilmesi sonucu oluştuğundan volkanik set gölü olarak da bilinir
b Karstik Göller: Bu nesil göller, kayatuzu, jips, kireç taşı gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda meydana gelir Bazı karstik göllerin oluşumunda tektonik olaylar da etkin olmuştur
Karstik göller, ülkemizde maksimum AKDENİZ BÖLGESİ Toros Dağları ’nın batı kesiminde bulunur Buralarda bulunan Kızılören obruk gölü, Kestel, Avlan, Yarışlı ve Salda gölleri tipik birer karstik göldür Bu göllerimiz sadece, kireçtaşlarının çözülmesiyle oluşan çanaklar üzerinde meydana gelmişlerdir
bununla beraber, bu alandaki bir takım göllerimizin ise oluşumu, tektonik çanaklarda başlamış, karstik olaylarla devam etmiştir Bu göllerimizin başlıcaları, Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Kovada ve Suğla gölleridir
c Volkanik Göller: Volkanik faaliyetler esnasında oluşan patlama çukurları içerisinde meydana gelen göllerdir volkanik göllerimiz, Meke Gölü, Acıgöl, Nemrut ve Gölcük gölleri ile Süphan Dağı ’nın yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır Gölü ’dür
d Buzul (Sirk) Gölleri: Dağ doruklarında, buzulların aşındırmasıyla oluşan ve sirk adı bahşedilen çukurluklarda meydana gelirler Ülkemizde Sat, Sancı, Erciyes, Kaçkar ve Bolkar dağları ile Aladağlar üzerinde yer yer bu türden göller bulunmaktadır
2 Set Gölleri
a Alüvyal Set Gölleri: Alüvyonlarla akarsuyun önünün kapanması sonucu oluşur Ülkemizde, Marmara, Çamiçi (Bafa), Köyceğiz, Mogan ve Eymir Gölleri ile Uzungöl bu tür göllerdendir
b Kıyı Set Gölleri: Dalga ve akıntıların taşıdığı malzemeleri koy ve körfezlerin ağız kısmında biriktirmesiyle oluşur Ülkemizde, Büyük ve Minik Çekmece gölleri, Durusu (Terkos) gölü, Çukurova deltasındaki Akyatan gölü kıyı set gölleridir
c Heyelan Set Gölleri: Heyelan sonucu bir akarsuyun önünün kapanmasıyla oluşur Tortum, Sera, Abant, Zinav ve Sülük gölleri ile Yedigöller bu tür göllerdendir
Abant Gölü ’nün oluşumunda tektonik hareketler ile alüvyal birikimlerin de etkisi oluşmuştur
d Volkanik Set Gölleri: Volkanizma sonucu vadi önlerinin kapanmasıyla meydana gelir Van, Erçek, Kibar, Çıldır, Haçlı ve Balık gölleri ülkemizdeki volkanik set gölleridir
e Baraj (Yapay) Gölleri: Suni göllerimizin en büyükleri, Atatürk, Keban, Karakaya ve Hirfanlı barajlarının ardından kurulan göllerdir
BAŞLICA AKARSULARIMIZ Suları Karadeniz ’e dökülenler Marmara Denizine Dökülenler Ege Denizine Dökülen Akarsular Menderes Çay IRMAK Basra körfezine dökülenler Hazar Denizine Dökülenler Göller
BAŞLICA AKARSULARIMIZ
1 Karadeniz ’e dökülenler
Çoruh: Üç belli başlı koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli ’nde birleşerek Gürcistan ’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır
Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar
Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas ’tan öteki Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba ’dan Denize dökülür
Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu ’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas ’tan doğar İç Anadolu ’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Sonra Bafra ’dan denize dökülür
Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Nakliyecilik yapılır
Yenice: Üç esas koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu ’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek ’ten denize dökülür
Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya ’yı oluşturur Sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı ’na ulaşır
2 Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk: İç Batı Anadolu ’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara ’ya dökülür Keza : Gönen ve Karabaş çayları vardır
3 Ege Denizine Dökülenler:
Meriç: TürkiyeYunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan ’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür
Bakırçay: benzer adı taşıyan graben her tarafında akar
Gediz: Kütahya ’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir
KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür
BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır
Akdenize dökülenler:
Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya ’dan denize dökülür
Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat ’tan denize dökülür
Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz ’e dökülür
Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir
Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını bölge Ceyhan, Maraş ’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova ’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür
4 Basra körfezine dökülenler:
Fırat:Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Sonradan Suriye ve Irak ’tan geçerek Dicle ile birleşir Şatül Arap adı aşağıda dökülür
Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar TürkiyeSuriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat ’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova ’dan kaynağını alan Zapsuyu ’dur
5 Hazar Denizine Dökülenler:
Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan ’ı geçtikten daha sonra Gürcistan ’a girer, Aras ile birleşerek Hazar ’a dökülür
Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir
NEHIR HAVZALARIMIZ
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir ’e dökülür Akşehir ’in suyu tuzlu, Eber ’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür
2Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuz bataklıkları besler
3Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, bunalım sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir fazla geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2Acıgöl Havzasıoğudaki Söğüt dağlarından kaynağını bölge geçici akarsular dökülür
Not: Göller yöresinde hem Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır
AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ, AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ AKARSULARIN DEBİLERİ Dere rejimi Akarsuyun debisi Rejime etki eden faktörler Debiye tesir eden faktörler
AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ
Çay rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma çoğalma halindeki düzey değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn ’yede gecen su miktarına akış denir
Rejime etki eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Nehir kaynağı
4) Sıcaklık ve uçup gitme
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
Debiye etki eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitkiler
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
ÇAY REJİM TİPLERİ Karma rejimli akarsular Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular Manavgat
AKARSU REJİM TİPLERİ
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi, kışında düzey yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, düzey düşmesi pozitif olmaz Akdeniz nehir rejimi, barajın olmadığı dere veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar biçiminde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu herif akarsularda, akıntı seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden meydana çıkan akarsular:
1Beyşehir gölünden meydana çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı
3Manyas gölüne ulaşıp, baştan gölden meydana çıkan Koçaçay
4Ulubat gölünü ulaşıp baştan gölden çıkan Kemalpaşa Orhaneli
5Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6Çıldır gölünden meydana çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle manâlı karma rejimli akarsulardandırbu nesil akarsular, bambaşka iklim bölgelerinden beslenir
TÜRKİYE ’NİN AKARSULARI, NEHIR HAVZALARI VE BÖLGELERE KADAR DAĞILIŞLARI Türkiye ’deki Akarsuların Genel Özellikleri BAŞLICA AKARSULARIMIZ
TÜRKİYE ’NİN AKARSULARI, ÇAY HAVZALARI VE BÖLGELERE TARAFINDAN DAĞILIŞLARI
Türkiye ’deki Akarsuların Genel Özellikleri:
1Akarsularımızın debisi yüksek değildir
2Akarsularımızın akıntı hızı yüksektir
3Akarsularımızın rejimi düzensizdir
4Bazı akarsularımız kaynağını dıştan alır Asi, Meriç gibiBazı akarsularımız da Türkiye ’de doğar,açık havada denize dökülür
Fırat, Dicle,Aras, Kura, Çoruh
5Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır
İçmeSulandırmaTurizmBalıkçılıkEnerji üretimi
6Türkiye ’nin yeryüzü şekilleri değişik olduğundan çay havzalarımız da farklı özellikler gösterir
BAŞLICA AKARSULARIMIZ
1 Karadeniz ’e dökülenler
Çoruh: Üç başlıca koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli ’nde birleşerek Gürcistan ’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır
Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar
Yeşilırmak: üç belli başlı koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına kazanç, Burada Sivas ’tan öteki Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba ’dan Denize dökülür
Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu ’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas ’tan doğar İç Anadolu ’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Sonradan Bafra ’dan denize dökülür
Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Nakliyecilik yapılır
Yenice: Üç asıl koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu ’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek ’deri denize dökülür
Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya ’yı oluşturur Daha Sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı ’na ulaşır
2 Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk: İç Batı Anadolu ’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara ’ya dökülür Keza : Gönen ve Karabaş çayları vardır
3 Ege Denizine Dökülenler:
Meriç: TürkiyeYunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan ’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür
Bakırçay: aynı adı taşıyan graben baştan başa akar
Gediz: Kütahya ’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir
KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür
BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır
Akdenize dökülenler:
Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya ’dan denize dökülür
Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat ’tan denize dökülür
Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz ’e dökülür
Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir
Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş ’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova ’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür
4 Basra körfezine dökülenler:
Fırat:Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonradan Fırat adını alır Daha Sonra Suriye ve Irak ’tan geçerek Dicle ile birleşir Şatül Arap adı aşağıda dökülür
Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar TürkiyeSuriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat ’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En kayda değer kolu Yüksekova ’dan kaynağını bölge Zapsuyu ’dur
5 Hazar Denizine Dökülenler:
Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan ’ı geçtikten sonradan Gürcistan ’a girer, Aras ile birleşerek Hazar ’a dökülür
Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir
ÇAY HAVZALARIMIZ
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Dikte dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir ’e dökülür Akşehir ’in suyu tuzlu, Eber ’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür
2Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuz bataklıkları besler
3Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, buhran sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuzlu gölüne dökülür
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir fazla geçici nehir ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2Acıgöl Havzasıoğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür
Anekdot: Göller yöresinde hem Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır
AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ
Çay rejimi: Akarsuyun debisinin sene içersinde gösterdiği alçalma büyüme halindeki düzey değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn ’yede gecen su miktarına akım denir
Rejime tesir eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Dere kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
Debiye tesir eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Ot Gibi Yaşama
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
AKARSU REJİM TİPLERİ
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın düzey düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi pozitif olmaz Akdeniz çay rejimi, barajın olmadığı dere ya da kolunda görülür Misal: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar biçiminde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını bölge akarsularda görülür Misal: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu müşteri akarsularda, eğilim seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Misal: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden çıkan akarsular:
1Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2Eğirdir gölünden meydana çıkan Kovada çayı
3Manyas gölüne ulaşıp, her yerde gölden çıkan Koçaçay
4Ulubat gölünü ulaşıp yeniden gölden meydana çıkan Kemalpaşa Orhaneli
5Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6Çıldır gölünden meydana çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle manâlı karma rejimli akarsulardandırbu nesil akarsular, öbür iklim bölgelerinden beslenir
4102008 | Kategori:AKARSULAR VE AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ | (0) | Bağlantı
AKARSULARIN ÖZELLİKLERİ, REJİMLERİ, REJİM TİPLERİ VE DEBİLERİ Akarsularla İlgili Terimler Açık Havza Kapalı Havza Akarsu debisi Rejime etki eden faktörler Debiye tesir eden faktörler DERE REJİM TİPLERİ Kaynak suları
AKARSULARIN ÖZELLİKLERİ, REJİMLERİ, REJİM TİPLERİ VE DEBİLERİ
Akarsularla İlgili Terimler
1 Akarsu kaynağı: Akarsuyun doğduğu yerdir
2 Dere ağzı: Akarsuyun herhangi bir denize ya da göle döküldüğü yerdir
3 Akarsu yatağı: Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinden aktığı çukurluktur
4 Dere vadisi: Akarsuların, içinde aktıkları yatağı aşındırmalarıyla ortaya çıkan çukurluktur
5 Akarsu havzası: Akarsuyun koları ile birlikte sularını topladığı alana denir
a Açık Havza: Sularını denize ulaştırabilen akarsulara açık havza denir
b Kapalı Havza: Akarsular topladıkları suyu denize ulaştıramıyorsa, kara içinde bir göle dökülüyorsa ya da yer altına sızıyorsa, bu cins akarsuların havzası kapalı havzadır
6 Su bölümü çizgisi: İki çay havzasını birbirinden ayıran sınırdır Genelde dağların boy noktalarından geçerler
7 Akarsu ağı (Dere drenajı): Çay havzası, içindeki kollarıyla birlikte bir ağ oluşturur Buna akarsu ağı (drenajı) denir Havzanın eğimi, yapıyı oluşturan taşların cinsi ve tabakaların özelliklerine göre, değişik tipte nehir drenajları oluşur
8 Akarsu debisi (akımı): Çay yatağının, herhangi bir kesitinden geçen su miktarının m3sn cinsinden değeridir
9 Çay rejimi: Akarsuyun yıl içerisindeki akış değişiklikleridir Akım düzeni olarak da adlandırılır Su seviyesinde artı değiştirme olmayan akarsuların rejimleri düzenlidir Aylara ve mevsimlere tarafindan, düzey değişikliği artı olan akarsuların rejimleri düzensizdir
10 Dere hızı: Akarsuyun birim zamanda aldığı yoldur (msn) Nehir hızı muline denilen bir araçla ölçülür
11 Hız çizgisi: Çay hızının en fazla olduğu noktaları birleştiren çizgidir
12 Kesintisiz nehir: Yatağında her zaman su bulunduran akarsudur
13 Geçici nehir: Yatağında her zaman su bulundurmayan, ara sıra kuruyan akarsudur
14 Taban seviyesi: Akarsular aşındırmalarını derine, yana ve geriye doğru yaparlar Hiçbir dere yatağını deniz seviyesinin daha altına kadar ışındıramaz Bu seviyeye taban seviyesi denir
15 Yamaç gerilemesi: Özellikle nemli iklim bölgelerinde yamaçlar ayrıca alttan, hem de sel sularıyla üstten aşınırlar Bunun sonucunda yamaç gerilemesi olayı meydana gelir ve yamaç profili oluşur
AKARSULARIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ
Nehir rejimi: Akarsuyun debisinin sene içersinde gösterdiği alçalma artış halindeki seviye değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn ’yede gecen su miktarına debi denir
Rejime tesir eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Nehir kaynağı
4) Sıcaklık ve uçup gitme
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
Debiye tesir eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitki Örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
NEHIR REJİM TİPLERİ
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın düzey düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, düzey düşmesi fazla olmaz Akdeniz dere rejimi, barajın olmadığı çay ya da kolunda görülür Misal: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar biçiminde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu müşteri akarsularda, cereyan seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden meydana çıkan akarsular:
1Beyşehir gölünden meydana çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı
3Manyas gölüne ulaşıp, bitmiş gölden çıkan Koçaçay
4Ulubat gölünü ulaşıp her tarafta gölden çıkan Kemalpaşa Orhaneli
5Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6Çıldır gölünden çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle manâlı karma rejimli akarsulardandırbu cins akarsular, farklı iklim bölgelerinden beslenir *
1 Yerli Kaya Gölleri
a Tektonik Göller: Yer kabuğunun çökmesi ya da kırılması neticesinde meydana gelen çukurluklara suların dolmasıyla oluşurlar Dünya ’nın en derin gölü olan Baykal Gölü (1741 m), Lût Gölü, Hazar Gölü ve Çad Gölü yeryüzündeki esas büyük tektonik göllerdir
Ülkemizdeki esas tektonik göller ise şunlardır:
Marmara Bölgesi ’nde; Sapanca, İznik, Ulubat ve Manyas gölleri,
Ege Bölgesi ’nde; Simav Gölü,
Göller Yöresi ’nde; Beyşehir, Eğirdir, Acıgöl, Burdur, Ilgın (Çavuşçu), Akşehir, Eber, Suğla ve Kovada gölleri,
İç Anadolu Bölgesi ’nde; Tuzlu, Seyfe ve Tuzla gölleri,
Doğu Anadolu Bölgesi ’nde Hazar, Hozapin ve Van gölleri
Türkiye ’nin en büyük natürel gölü olan Van Gölü, tektonik bir çukurluğun önünün lavlarla kesilmesi sonucu oluştuğundan volkanik set gölü olarak da bilinir
b Karstik Göller: Bu nesil göller, kayatuzu, jips, kireç taşı gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda meydana gelir Bazı karstik göllerin oluşumunda tektonik olaylar da etkin olmuştur
Karstik göller, ülkemizde maksimum AKDENİZ BÖLGESİ Toros Dağları ’nın batı kesiminde bulunur Buralarda bulunan Kızılören obruk gölü, Kestel, Avlan, Yarışlı ve Salda gölleri tipik birer karstik göldür Bu göllerimiz sadece, kireçtaşlarının çözülmesiyle oluşan çanaklar üzerinde meydana gelmişlerdir
bununla beraber, bu alandaki bir takım göllerimizin ise oluşumu, tektonik çanaklarda başlamış, karstik olaylarla devam etmiştir Bu göllerimizin başlıcaları, Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Kovada ve Suğla gölleridir
c Volkanik Göller: Volkanik faaliyetler esnasında oluşan patlama çukurları içerisinde meydana gelen göllerdir volkanik göllerimiz, Meke Gölü, Acıgöl, Nemrut ve Gölcük gölleri ile Süphan Dağı ’nın yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır Gölü ’dür
d Buzul (Sirk) Gölleri: Dağ doruklarında, buzulların aşındırmasıyla oluşan ve sirk adı bahşedilen çukurluklarda meydana gelirler Ülkemizde Sat, Sancı, Erciyes, Kaçkar ve Bolkar dağları ile Aladağlar üzerinde yer yer bu türden göller bulunmaktadır
2 Set Gölleri
a Alüvyal Set Gölleri: Alüvyonlarla akarsuyun önünün kapanması sonucu oluşur Ülkemizde, Marmara, Çamiçi (Bafa), Köyceğiz, Mogan ve Eymir Gölleri ile Uzungöl bu tür göllerdendir
b Kıyı Set Gölleri: Dalga ve akıntıların taşıdığı malzemeleri koy ve körfezlerin ağız kısmında biriktirmesiyle oluşur Ülkemizde, Büyük ve Minik Çekmece gölleri, Durusu (Terkos) gölü, Çukurova deltasındaki Akyatan gölü kıyı set gölleridir
c Heyelan Set Gölleri: Heyelan sonucu bir akarsuyun önünün kapanmasıyla oluşur Tortum, Sera, Abant, Zinav ve Sülük gölleri ile Yedigöller bu tür göllerdendir
Abant Gölü ’nün oluşumunda tektonik hareketler ile alüvyal birikimlerin de etkisi oluşmuştur
d Volkanik Set Gölleri: Volkanizma sonucu vadi önlerinin kapanmasıyla meydana gelir Van, Erçek, Kibar, Çıldır, Haçlı ve Balık gölleri ülkemizdeki volkanik set gölleridir
e Baraj (Yapay) Gölleri: Suni göllerimizin en büyükleri, Atatürk, Keban, Karakaya ve Hirfanlı barajlarının ardından kurulan göllerdir
BAŞLICA AKARSULARIMIZ Suları Karadeniz ’e dökülenler Marmara Denizine Dökülenler Ege Denizine Dökülen Akarsular Menderes Çay IRMAK Basra körfezine dökülenler Hazar Denizine Dökülenler Göller
BAŞLICA AKARSULARIMIZ
1 Karadeniz ’e dökülenler
Çoruh: Üç belli başlı koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli ’nde birleşerek Gürcistan ’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır
Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar
Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas ’tan öteki Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba ’dan Denize dökülür
Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu ’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas ’tan doğar İç Anadolu ’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Sonra Bafra ’dan denize dökülür
Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Nakliyecilik yapılır
Yenice: Üç esas koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu ’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek ’ten denize dökülür
Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya ’yı oluşturur Sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı ’na ulaşır
2 Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk: İç Batı Anadolu ’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara ’ya dökülür Keza : Gönen ve Karabaş çayları vardır
3 Ege Denizine Dökülenler:
Meriç: TürkiyeYunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan ’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür
Bakırçay: benzer adı taşıyan graben her tarafında akar
Gediz: Kütahya ’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir
KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür
BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır
Akdenize dökülenler:
Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya ’dan denize dökülür
Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat ’tan denize dökülür
Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz ’e dökülür
Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir
Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını bölge Ceyhan, Maraş ’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova ’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür
4 Basra körfezine dökülenler:
Fırat:Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Sonradan Suriye ve Irak ’tan geçerek Dicle ile birleşir Şatül Arap adı aşağıda dökülür
Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar TürkiyeSuriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat ’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova ’dan kaynağını alan Zapsuyu ’dur
5 Hazar Denizine Dökülenler:
Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan ’ı geçtikten daha sonra Gürcistan ’a girer, Aras ile birleşerek Hazar ’a dökülür
Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir
NEHIR HAVZALARIMIZ
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir ’e dökülür Akşehir ’in suyu tuzlu, Eber ’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür
2Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuz bataklıkları besler
3Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, bunalım sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir fazla geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2Acıgöl Havzasıoğudaki Söğüt dağlarından kaynağını bölge geçici akarsular dökülür
Not: Göller yöresinde hem Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır
AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ, AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ AKARSULARIN DEBİLERİ Dere rejimi Akarsuyun debisi Rejime etki eden faktörler Debiye tesir eden faktörler
AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ
Çay rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma çoğalma halindeki düzey değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn ’yede gecen su miktarına akış denir
Rejime etki eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Nehir kaynağı
4) Sıcaklık ve uçup gitme
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
Debiye etki eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitkiler
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
ÇAY REJİM TİPLERİ Karma rejimli akarsular Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular Manavgat
AKARSU REJİM TİPLERİ
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi, kışında düzey yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, düzey düşmesi pozitif olmaz Akdeniz nehir rejimi, barajın olmadığı dere veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar biçiminde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu herif akarsularda, akıntı seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden meydana çıkan akarsular:
1Beyşehir gölünden meydana çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı
3Manyas gölüne ulaşıp, baştan gölden meydana çıkan Koçaçay
4Ulubat gölünü ulaşıp baştan gölden çıkan Kemalpaşa Orhaneli
5Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6Çıldır gölünden meydana çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle manâlı karma rejimli akarsulardandırbu nesil akarsular, bambaşka iklim bölgelerinden beslenir
TÜRKİYE ’NİN AKARSULARI, NEHIR HAVZALARI VE BÖLGELERE KADAR DAĞILIŞLARI Türkiye ’deki Akarsuların Genel Özellikleri BAŞLICA AKARSULARIMIZ
TÜRKİYE ’NİN AKARSULARI, ÇAY HAVZALARI VE BÖLGELERE TARAFINDAN DAĞILIŞLARI
Türkiye ’deki Akarsuların Genel Özellikleri:
1Akarsularımızın debisi yüksek değildir
2Akarsularımızın akıntı hızı yüksektir
3Akarsularımızın rejimi düzensizdir
4Bazı akarsularımız kaynağını dıştan alır Asi, Meriç gibiBazı akarsularımız da Türkiye ’de doğar,açık havada denize dökülür
Fırat, Dicle,Aras, Kura, Çoruh
5Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır
İçmeSulandırmaTurizmBalıkçılıkEnerji üretimi
6Türkiye ’nin yeryüzü şekilleri değişik olduğundan çay havzalarımız da farklı özellikler gösterir
BAŞLICA AKARSULARIMIZ
1 Karadeniz ’e dökülenler
Çoruh: Üç başlıca koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli ’nde birleşerek Gürcistan ’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır
Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar
Yeşilırmak: üç belli başlı koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına kazanç, Burada Sivas ’tan öteki Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba ’dan Denize dökülür
Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu ’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas ’tan doğar İç Anadolu ’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Sonradan Bafra ’dan denize dökülür
Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Nakliyecilik yapılır
Yenice: Üç asıl koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu ’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek ’deri denize dökülür
Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya ’yı oluşturur Daha Sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı ’na ulaşır
2 Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk: İç Batı Anadolu ’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara ’ya dökülür Keza : Gönen ve Karabaş çayları vardır
3 Ege Denizine Dökülenler:
Meriç: TürkiyeYunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan ’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür
Bakırçay: aynı adı taşıyan graben baştan başa akar
Gediz: Kütahya ’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir
KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür
BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır
Akdenize dökülenler:
Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya ’dan denize dökülür
Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat ’tan denize dökülür
Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz ’e dökülür
Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir
Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş ’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova ’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür
4 Basra körfezine dökülenler:
Fırat:Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonradan Fırat adını alır Daha Sonra Suriye ve Irak ’tan geçerek Dicle ile birleşir Şatül Arap adı aşağıda dökülür
Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar TürkiyeSuriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat ’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En kayda değer kolu Yüksekova ’dan kaynağını bölge Zapsuyu ’dur
5 Hazar Denizine Dökülenler:
Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan ’ı geçtikten sonradan Gürcistan ’a girer, Aras ile birleşerek Hazar ’a dökülür
Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir
ÇAY HAVZALARIMIZ
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Dikte dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir ’e dökülür Akşehir ’in suyu tuzlu, Eber ’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür
2Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuz bataklıkları besler
3Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, buhran sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuzlu gölüne dökülür
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir fazla geçici nehir ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2Acıgöl Havzasıoğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür
Anekdot: Göller yöresinde hem Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır
AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ
Çay rejimi: Akarsuyun debisinin sene içersinde gösterdiği alçalma büyüme halindeki düzey değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn ’yede gecen su miktarına akım denir
Rejime tesir eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Dere kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
Debiye tesir eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Ot Gibi Yaşama
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
AKARSU REJİM TİPLERİ
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın düzey düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi pozitif olmaz Akdeniz çay rejimi, barajın olmadığı dere ya da kolunda görülür Misal: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar biçiminde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını bölge akarsularda görülür Misal: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu müşteri akarsularda, eğilim seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Misal: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden çıkan akarsular:
1Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2Eğirdir gölünden meydana çıkan Kovada çayı
3Manyas gölüne ulaşıp, her yerde gölden çıkan Koçaçay
4Ulubat gölünü ulaşıp yeniden gölden meydana çıkan Kemalpaşa Orhaneli
5Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6Çıldır gölünden meydana çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle manâlı karma rejimli akarsulardandırbu nesil akarsular, öbür iklim bölgelerinden beslenir
4102008 | Kategori:AKARSULAR VE AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ | (0) | Bağlantı
AKARSULARIN ÖZELLİKLERİ, REJİMLERİ, REJİM TİPLERİ VE DEBİLERİ Akarsularla İlgili Terimler Açık Havza Kapalı Havza Akarsu debisi Rejime etki eden faktörler Debiye tesir eden faktörler DERE REJİM TİPLERİ Kaynak suları
AKARSULARIN ÖZELLİKLERİ, REJİMLERİ, REJİM TİPLERİ VE DEBİLERİ
Akarsularla İlgili Terimler
1 Akarsu kaynağı: Akarsuyun doğduğu yerdir
2 Dere ağzı: Akarsuyun herhangi bir denize ya da göle döküldüğü yerdir
3 Akarsu yatağı: Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinden aktığı çukurluktur
4 Dere vadisi: Akarsuların, içinde aktıkları yatağı aşındırmalarıyla ortaya çıkan çukurluktur
5 Akarsu havzası: Akarsuyun koları ile birlikte sularını topladığı alana denir
a Açık Havza: Sularını denize ulaştırabilen akarsulara açık havza denir
b Kapalı Havza: Akarsular topladıkları suyu denize ulaştıramıyorsa, kara içinde bir göle dökülüyorsa ya da yer altına sızıyorsa, bu cins akarsuların havzası kapalı havzadır
6 Su bölümü çizgisi: İki çay havzasını birbirinden ayıran sınırdır Genelde dağların boy noktalarından geçerler
7 Akarsu ağı (Dere drenajı): Çay havzası, içindeki kollarıyla birlikte bir ağ oluşturur Buna akarsu ağı (drenajı) denir Havzanın eğimi, yapıyı oluşturan taşların cinsi ve tabakaların özelliklerine göre, değişik tipte nehir drenajları oluşur
8 Akarsu debisi (akımı): Çay yatağının, herhangi bir kesitinden geçen su miktarının m3sn cinsinden değeridir
9 Çay rejimi: Akarsuyun yıl içerisindeki akış değişiklikleridir Akım düzeni olarak da adlandırılır Su seviyesinde artı değiştirme olmayan akarsuların rejimleri düzenlidir Aylara ve mevsimlere tarafindan, düzey değişikliği artı olan akarsuların rejimleri düzensizdir
10 Dere hızı: Akarsuyun birim zamanda aldığı yoldur (msn) Nehir hızı muline denilen bir araçla ölçülür
11 Hız çizgisi: Çay hızının en fazla olduğu noktaları birleştiren çizgidir
12 Kesintisiz nehir: Yatağında her zaman su bulunduran akarsudur
13 Geçici nehir: Yatağında her zaman su bulundurmayan, ara sıra kuruyan akarsudur
14 Taban seviyesi: Akarsular aşındırmalarını derine, yana ve geriye doğru yaparlar Hiçbir dere yatağını deniz seviyesinin daha altına kadar ışındıramaz Bu seviyeye taban seviyesi denir
15 Yamaç gerilemesi: Özellikle nemli iklim bölgelerinde yamaçlar ayrıca alttan, hem de sel sularıyla üstten aşınırlar Bunun sonucunda yamaç gerilemesi olayı meydana gelir ve yamaç profili oluşur
AKARSULARIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ
Nehir rejimi: Akarsuyun debisinin sene içersinde gösterdiği alçalma artış halindeki seviye değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn ’yede gecen su miktarına debi denir
Rejime tesir eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Nehir kaynağı
4) Sıcaklık ve uçup gitme
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
Debiye tesir eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitki Örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
NEHIR REJİM TİPLERİ
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın düzey düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, düzey düşmesi fazla olmaz Akdeniz dere rejimi, barajın olmadığı çay ya da kolunda görülür Misal: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar biçiminde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu müşteri akarsularda, cereyan seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden meydana çıkan akarsular:
1Beyşehir gölünden meydana çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı
3Manyas gölüne ulaşıp, bitmiş gölden çıkan Koçaçay
4Ulubat gölünü ulaşıp her tarafta gölden çıkan Kemalpaşa Orhaneli
5Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6Çıldır gölünden çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle manâlı karma rejimli akarsulardandırbu cins akarsular, farklı iklim bölgelerinden beslenir *
