ÜREME
Canlıların nesi||erini devam ettirebilmek için kendilerine benzer canlılar oluşturmasına üreme denir. Canlıların belli bir zaman aralığında yaşayıp öldükleri düşünüldüğünde üremenin önemi çok daha iyi anlaşılmaktadır. Canlıların sahip oldukları kalıtsal özellikler üreme ile sonraki kuşaklara aktarılır. Populasyondaki bir canlının üreyemiyor olması bu canlının yaşamını tehlikeye sokmaz. Yani üreme kendi yaşamından öte neslin devamına yönelik meydana gelen bir olaydır.
Üreme olayının kazanımları şunlardır.
1. EŞEYSİZ ÜREME
Bölünme olgunluğuna erişen bir canlının eşey hücresi oluşturmadan kendisine benzer yavrular meydana getirmesine eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üremede gen aktarımı ve döllenme gibi olaylar gözlenmez. Ana canlı, kalıtsal yönden birbirine ve kendisine benzeyen yavru bireyler oluşturur. Mutasyon olmadığı sürece çeşitlilik sağlanmaz. Eşeysiz üreme ile oluşan canlılara klon (kopya) denir. Eşeysiz üremede tek ata canlı vardır. Anne – baba bireylerden söz edilmez. Çeşitliliğe olanak sağiamadığından bu yönüyle evrimieşmeye katkısı yoktur. Eşeyli üremeye oranla çok kısa sürede döl oluşturulmasında eşeysiz üremeden faydalanılır.
Eşeysiz üremenin bölünerek üreme, sporla üreme, tomurcuklanma ile üreme ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır.
I. Bölünerek Üreme :
Bu olayın temelinde mitoz hücre bölünmesi vardır. Ancak mitozun ana evreleri tam gözlenmez (Amitoz). Oluşan yavru döller ana canlının kopyasıdır. Bakterilerde ve protista alemindeki canlılarda (amip, paramesyum, öglena gibi) görülür.
II. Sporla Üreme :
Sporla üreme mantarlarda, karayosunlarında, eğrelti otlarında ve sıtma paraziti (plazmodyum) gibi canlılarda görülür. Bu canlılar spor adı verilen özelleşmiş yapılar oluşturur. Sporun üzerinde sağlam bir örtü bulunur. Bu nedenle sporlar uygun o|mayan çevre koşullarında yaşamaya elverişli yapılardır. Sporlar çoğunlukla döilenmeden yeni bireyler oluşturabilme özelliğine sahiptir.
III. Tomurcuklanma ile Üreme :
Ana birey üzerinde oluşan küçük bir çıkıntıdan ana bireye benzer yeni bireylerin oluşturulmasıdır.
Hidra, ciğer otları, bira mayası gibi basit canlılarda görülen bu üreme olayında, tomurcukiar yeni bir birey oiuşturabilecekieri gibi oluşan tomurcuklar yanyana gelişerek koloni de oluşturabilir.
IV. Vejetatif Üreme :
Yüksek yapılı bitkilerde görülür. Ana bitkinin gövde, dal, yaprak gibi organlarının döllenme oLmaksızın gelişerek yeni bitkiyi oluşturmasına vejetatif üreme denir. Ana bireyden ayrılan bir doku parçası veya organ, uygun koşuIIar bulduğunda meristem doku hücrelerinin aktivasyonuyla yeni yavru bitkiler oluşturabilir. Bazı tohum üretme yeteneklerini kaybetmiş bitkiler (muz, çekirdeksiz üzüm gibi) bu yolla çoğaltılabilir. Bu olaya çelikIeme denir. Çilek bitkisinin Sürünücü gövdesindeki göz adı verilen bölümünden genç bir çilek bitkisi oluşumu, patates bitkisinin yumru gövdesinin göz (nodyum) adı verilen bölümünden yeni patates bitkisinin oluşumu vejetatif üremeye örnek verilebilir.
Canlıların nesi||erini devam ettirebilmek için kendilerine benzer canlılar oluşturmasına üreme denir. Canlıların belli bir zaman aralığında yaşayıp öldükleri düşünüldüğünde üremenin önemi çok daha iyi anlaşılmaktadır. Canlıların sahip oldukları kalıtsal özellikler üreme ile sonraki kuşaklara aktarılır. Populasyondaki bir canlının üreyemiyor olması bu canlının yaşamını tehlikeye sokmaz. Yani üreme kendi yaşamından öte neslin devamına yönelik meydana gelen bir olaydır.
Üreme olayının kazanımları şunlardır.
- Populasyonda ölen bireylerin yerine yenileri oluşturularak türün doğadaki devamı sağlanır.
- Populasyondaki bireylerin (tür) sahip olduğu kalıtsal özelliklerin yavru bireylere aktarılması sağlanır.
1. EŞEYSİZ ÜREME
Bölünme olgunluğuna erişen bir canlının eşey hücresi oluşturmadan kendisine benzer yavrular meydana getirmesine eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üremede gen aktarımı ve döllenme gibi olaylar gözlenmez. Ana canlı, kalıtsal yönden birbirine ve kendisine benzeyen yavru bireyler oluşturur. Mutasyon olmadığı sürece çeşitlilik sağlanmaz. Eşeysiz üreme ile oluşan canlılara klon (kopya) denir. Eşeysiz üremede tek ata canlı vardır. Anne – baba bireylerden söz edilmez. Çeşitliliğe olanak sağiamadığından bu yönüyle evrimieşmeye katkısı yoktur. Eşeyli üremeye oranla çok kısa sürede döl oluşturulmasında eşeysiz üremeden faydalanılır.
Eşeysiz üremenin bölünerek üreme, sporla üreme, tomurcuklanma ile üreme ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır.
I. Bölünerek Üreme :
Bu olayın temelinde mitoz hücre bölünmesi vardır. Ancak mitozun ana evreleri tam gözlenmez (Amitoz). Oluşan yavru döller ana canlının kopyasıdır. Bakterilerde ve protista alemindeki canlılarda (amip, paramesyum, öglena gibi) görülür.
II. Sporla Üreme :
Sporla üreme mantarlarda, karayosunlarında, eğrelti otlarında ve sıtma paraziti (plazmodyum) gibi canlılarda görülür. Bu canlılar spor adı verilen özelleşmiş yapılar oluşturur. Sporun üzerinde sağlam bir örtü bulunur. Bu nedenle sporlar uygun o|mayan çevre koşullarında yaşamaya elverişli yapılardır. Sporlar çoğunlukla döilenmeden yeni bireyler oluşturabilme özelliğine sahiptir.
III. Tomurcuklanma ile Üreme :
Hidra, ciğer otları, bira mayası gibi basit canlılarda görülen bu üreme olayında, tomurcukiar yeni bir birey oiuşturabilecekieri gibi oluşan tomurcuklar yanyana gelişerek koloni de oluşturabilir.
IV. Vejetatif Üreme :
Yüksek yapılı bitkilerde görülür. Ana bitkinin gövde, dal, yaprak gibi organlarının döllenme oLmaksızın gelişerek yeni bitkiyi oluşturmasına vejetatif üreme denir. Ana bireyden ayrılan bir doku parçası veya organ, uygun koşuIIar bulduğunda meristem doku hücrelerinin aktivasyonuyla yeni yavru bitkiler oluşturabilir. Bazı tohum üretme yeteneklerini kaybetmiş bitkiler (muz, çekirdeksiz üzüm gibi) bu yolla çoğaltılabilir. Bu olaya çelikIeme denir. Çilek bitkisinin Sürünücü gövdesindeki göz adı verilen bölümünden genç bir çilek bitkisi oluşumu, patates bitkisinin yumru gövdesinin göz (nodyum) adı verilen bölümünden yeni patates bitkisinin oluşumu vejetatif üremeye örnek verilebilir.
