Vanın Tarihi Yerleri

Van tarihi mekanlar

Van İli Tarihi Yerleri

Kızlar Mağarası

Van ’ın 76 km guneydoğusundaki Yedisalkım (Put) koyu sınırları icinde yer alan bir mağaradır Mağara 7 km uzunluğundaki bir kanyonun guney yamacında, vadi tabanından 78 m yukseklikte, onunde doğal bir terası bulunan iki ayrı bolumden oluşur

Terasın kuzeydoğusundaki 1 no ’lu mağara ’nın biri terasa acılan 6 m yuksekliğinde iki ağzı vardır İkinci ağzın sonunda, hayvan kanı kullanılarak yapılmış duvar resimleri bulunmaktadır 5 m ’lik bir alana yayılan acık kırmızı renkli bu resimlerde geyik, yaban kecisi, ana tanrıca ve geyik ustunde ayakta duran Tanrı betimlemeleri gorulmektedir Bunlardan başka avla ilgili kompozisyonlar da vardır

Bu mağaranın 18 m batısında yer alan 2 no ’lu mağaranın kuzeybatıya acılan tek bir ağzı vardır Bu ağzın iki yanına dağılmış duvar resimlerinde acık kırmızı ve koyu kahve renkte iki ayrı donemde birbiri ustune yapılmış figurler vardır Mağaradaki resimler MO 50008000 arasına tarihlenmektedir

Tuşpa (Van)

Urartu başkenti Tuşpa ’nın sitadelinde, gunumuzde de Urartu mimarlığının ozgun tasarımlarını gormek mumkundur Ayrıca Tuşpa ve cevresindeki insitu yazıtlara ilaveten, daha sonraki donemlerde devşirme yapı malzemesi olarak kullanılan steller, stel ve sutun kaideleri ve diğer mimarı parcalar uzerinde yer alan 100 ’u aşkın yazıt, bize Tuşpa ’nın onemi ve inşa faaliyetlerini kanıtlamaktadır Bilinen en eski insitu yazıt Sardurburcu uzerindedir

Tuşpa sitadelinde bulunan anıtsal yapılar şunlardır;

SardurburcuMadırburcu: Sitadelin batı ucunda, kuzeybatı eteklerindedir Yerel adı “Madırburctur Şehrin en eski kraliyet yapısıdır ve I Sarduri tarafından yaptırılmıştır Dikdortgen planlı olup, mevcut 5 taş dizisinin yuksekliği ortalama 4 metredir Anıt, her biri 810 ton ağırlığında, ozenle yontulmuş devasa kalker bloklarla inşa edilmiştir Bu blokların uzerinde, 3 ’u doğuda, diğer 3 ’u de batı cephede yer almak uzere 6 kez yenilenen inşa yazıtı yeni Asur civi yazısı ile Asur dilindedir

İc Kale

Yukarı sitadel, Van kayalığının en yuksek kısmıdır Guneydeki tırmanılması cok guc sarp ucurum dahil, etrafı cepecevre guclu surlarla cevrilmiştir Surun taş bedenleri, Urartu donemine aittir Bunun uzerindeki taş ve kerpic eklentiler ise Urartu ’nun yıkılmasından I Dunya Savaşı ’na dek ceşitli zamanlara aittir İc kaleye giriş batıdandır Tuşpa şehrinin ilk sarayları ve en eski tapınağı burada yer almaktaydı

Kral Mezar Yapıları

Sitadeldeki yuksek duzeyde bir işciliği yansıtan gorkemli mezar yapıları, Urartu anıtsal kaya mimarlığının en onemli eserlerindendir

Bu yapılar plan olarak, buyuk bir ana alan ve bu salona bağlantılı olan kral ve ailesinin mezar odalarından oluşmaktadır En eski kral mezar yapıları Buyuk Platform ’da yer alır Bu mekanların Osmanlı donemi boyunca silah, cephanelik, erzak deposu ve atolye olarak kullanıldığını, 17 yuzyıla ait bir Osmanlı planından ve Evliya Celebi ’nin Seyahatname ’sinden oğreniyoruz

Buyuk Platform ’da yer alan mezarlar icinde I Sarduri, İşpuini ve Menua Mezarı, IISarduri, Kremasyon geleneğindeki mezar, I Argişti ’nin Mezarı yer almaktadır

Yeni Saray, Menua Sirşini (Tanrılara sunulacak kurbanlık hayvanların muhafaza edildiği ahır) Analı Kız Kutsal Alanı (Hazine Kapısı) Yukarı Sitadel ’de yer alan diğer yapılardır

Tuşpa Aşağı ŞehirVan Kalesi Hoyuğu, sitadelin kuzuy eteklerinin 70 m kadar kuzeyinde, sarp Van Kayalığına paralel olarak ovanın duzluğunde uzanmaktadır

Burada yapılan kazı calışmaları, Van Bolgesinin yerleşim tarihinin aydınlanmasına buyuk katkı sağlamıştır Aşağı şehrin once sitadelin guneyindeki kuytu alanda kurulduğu kesindir Bu kısım kışın şiddetli kuzey ruzgarlarından Van kayalığı sayesinde korunmaktadır Bu nedenle oncelikle tercih edilmiştir Ortacağ ’dan gunumuze ulaşan etrafı sur ve hendekle cevrili eski Van şehri de buradadır

Van Kalesi Hoyuğu MO 3 binyılda Eski Tunc Cağı ’ndan itibaren iskan edilmiştir MO 3 ve 2 binyıla tarihlenen seramik ornekleri, ozellikle Urmia Ware denilen 2 binyıl polikrom (cok renkli) canak comlekleri onemlidir Demir Cağı buluntuları ise daha yoğundur

Toprak Kale

Urartu Krallığı ’nın ikinci başkenti olan Toprak Kale, Van Ovası ’nın kuzeydoğusundaki Zımzım Dağı kayalıklarındadır Urartu Kralı II Rusa tarafından kurulduğundan kaleye Rusahinili (Rusa ’nın kurduğu kent) adı verilmiştir Toprak Kale, Asur Kralı III Tiglatpilaser ’in MO 735 yılında Tuşpa ’ya yaptığı seferden sonra, savunmaya daha elverişli olması nedeniyle kurulmuştur

Kurulan yeni başkentin su gereksinimini sağlamak amacıyla Van Ovası ’nın doğusunu yarım ay şeklinde cevreleyen Erek Dağı ’nın doğusunda yen bir baraj yaptırılmıştır Urartu sulama tesislerinin en gelişmiş orneğini oluşturan ve Rusa Barajı olarak anılan barajın iki ayrı govde duvarı vardır ve deniz seviyesinden 2544 m yuksekliğindedir Rusa Barajı ’nın yanına diktirilen ve 1899 yılında Berlin Pergamon Muzesi ’ne kacırılan civi yazılı andezit stel uzerinde Kral II Rusa ’nın barajı ve Rusahinili şehrini nasıl yaptırdığı ve ekilmiş toprakları nasıl işlediği anlatılmaktadır

Toprak Kale ’den yasa dışı yollarla yurt dışına kacırılan eserlerin bir coğu bugun Berlin ’de Vorderasiatische Museum ile Londra ’da British Museum ’da sergilenmektedir

Toprak Kale, diğer Urartu Kaleleri gibi MO 7 yuzyılın sonunda başlayan İskit akınları sonucunda yıkılmıştır

Altıntepe

Urartu Krallığı ’nın başkenti 200 yıl boyunca Tuşpa şehri olmuştur Saraylar, tapınaklar, resmi devlet depoları kale kısmında, halkın oturduğu yerler ise kalenin eteklerinde geniş bir alana yayılmış olan duzlukteydi Krallar ve yakınları Van Kalesi uzerindeki gorkemli mezar odalarında gomulmuşlerdi Fakat kalabalık halk kesiminin gomu alanı bulunamamıştı Altın Tepe ’de yapılan calışmalar bu sorunu cozmuş ve Urartu donemi nekropolu, sitadelin 2 km kadar kuzeyinde bulunmuştur Bu alan modern kentin kuzeybatısındadır Bugun kısmen buğday tarlaları ve gittikce buyuyen Altın Tepe Mahallesi ’nin altında kalmıştır

Altın Tepe nekropolunde incelenen mezarlar, kaya mezar, urne mezar, basit toprak mezar olmak uzere uc tur gomunun varlığını ortaya cıkartmıştır İncelenen mezarlar daha cok MO 8 ve 7 yuzyıllara aittir

SardurihiniliSardurhinili (Cavuştepe)

Van ’ın 24 km guneydoğusunda yer alan Cavuş Tepe Kalesi ’ni Urartu Kralı II Sarduri yaptırmıştır Kalenin Urartu dilindeki anlamı Sardurihinili ’dir

Kale Urartu Krallığı ’nın en parlak doneminde yapıldığından, Urartu mimarlığının gorkemi gorulmektedir Gunumuze kadar sağlam olarak kalan 56 m yuksekliğindeki kale duvarları ana kayaya yapılan su sarnıcları, su biriktirme yapısı, kult merkezi, kaya poterni, iki ayrı tanrı icin yapılan tapınak ve saray yapılarında gorulen ozenli işcilik krallığın gucunu yansıtmaktadır Bir diğer ozelliği de bolgenin en onemli kult merkezi olmasıdır İki ayrı tanrıya yapılan kult merkezleri, diğer Urartu kalelerinde gorulmemektedir

Gurpınar Ovası Bol Dağı kayalıklarında yer alan Cavuş Tepe Kalesi askeri ve ekonomik amacla kurulmuştur

300 km uzunluğundaki, Başkent Tuşpa ’dan guneydoğu yonune devam ederek Cavuş Tepe Kalesi ’nin kuzey eteğinden gecen unlu Ordu Yolu, Urartu Krallığı icin cok onemlidir Yol, gunumuzde Irak toprakları icinde kalan Kelişin Gecidi ve MuşaşirArdini Tapınağı ’na kadar uzanmaktaydı

Aşağı ve Yukarı Kale diye ayrılan Cavuş Tepe ’yi ortadaki ana giriş kapısı birleştirmektedir Ana giriş kapısından doğuya giden yol, Yukarı Kale ’ye cıkmaktadır

Kare planlı olan Yukarı Kale, Aşağı Kale ’ye gore oldukca kucuktur Yukarı Kale ’de etrafı sutunlu galerilerle cevrili bir tapınak kalıntısı, ortada ise Tanrı Haldi icin yapılmış kare planlı bir başka tapınak daha vardır Aşağı Kale ’deki tapınak gibi bu tapınağın kapısı da doğuya bakmaktadır

Tapınak cok tahrip olmuştur Bunda Ortacağ yerleşimlerinin burayı ev olarak kullanmalarının etkisi buyuktur

Yukarı Kale ’de tapınak ve avlusundan başka bir şey bulunamaması burasının tamamen Tanrı Haldi ’ye adandığını gostermektedir

Giyimli (Hırkanis)

Van ilinin 68 km guneydoğusunda, Guzelsu (Hoşab) Bucağı ’na bağlıdır

Burada Serbar Tepesi ’nde taş cıkarılırken buyuk bir Urartu definesi bulunur 23 bin parca bronz levhadan oluşan bu buluntu grubu Giyimli Definesi olarak tanınır

Bronz levhaların en buyuk ozelliği Urartu Tanrı ve tanrıcalarının figurleri ile kult torenleri, insan ve hayvan resimlerinin yapılmış olmasıdır Bu levhalar adak levhası olarak yapılmışlardır Bulundukları gunlerde hurda bakır fiyatına kilo ile satılan bu bronz levhalar, Van ve sonra da İstanbul antika piyasasına surulmuştur Cok kısa bir zamanda Avrupa ulkeleri, İsrail, Amerika ve Japonya ’ya kadar gitmiştir

Ele gecirilen levhaların bir kısmı Van Muzesi ’nde, bir kısmı da Ankara Anadolu Medeniyetleri Muzesi ’ndedir Ayrıca Turkiye ’nin bircok muzesinde ve koleksiyoncuların elinde de 800 ’un uzerinde adak levhasının olduğu bilinmektedir

Definenin bulunduğu Serbar Tepesi fazla yuksek değildir Burası klasik Urartu kalelerine kıyasla cok daha basit yapılmış kucuk bir yerleşkedir Bunun nedeni Giyimli koyunun ana yollardan uzak, deniz seviyesinden 2400 m yuksekliğinde bir yayla yerleşimi olmasıdır MO 7 yuzyıldaki İskit akınları sırasında yerle bir edilen Urartu kalelerinden kacan halkın saklanmak icin bu dağlık bolgeye gelerek budaki kuleyi kurmuş oldukları duşunulmektedir Bu da boylesine kıymetli bir buluntunun burada olmasını acıklamaktadır