Merkez Bankası'nın (TCMB) 4 ayda 500 baz puanlık faiz indirimi sonrası döviz kurları ve enflasyon fırlarken, halk, alım gücünde dramatik düşüşler yaşadı.
Herkes mi ziyan etti sanıyorsunuz? Yanılıyorsunuz? Halk, faiz faturası öderken, konuttaki faturaları ödeyemese de bu faturalar kime ödendi?
Türkiye iktisadı son periyotta sıkıntı günler geçiriyor ve faturası vatandaşlara çıkıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “yeni iktisat modeline geçiş” ilan etmiş, modele nazaran, TL'deki bedel kaybı ile birlikte artan rekabet gücüyle ihracat artacak, ithalat azalacak ve Türkiye cari fazla vermeye başlayacaktı. sonra da enflasyon düşecekti.
Birçok ekonomist ortada model denebilecek bir siyaset çerçevesi olmadığını anlatmaya çalışırken, cari de fazla olmadı.
Peki herkes mi ziyanda? Bu durumdan kimler kârlı çıktı?
Sözcü'den Emre Deveci haberine göre, TCMB siyaset faizi yüzde 19'dan yüzde 14'e indi. Enflasyon yüzde 19'dan yüzde 61'e sıçradı. Dolar/TL 8,30'dan 18,30'a sonra, KKM ile 14,70 çekildi.
Dünyada güç ve besin fiyatlarının süratle yükseldiği, Rusya ile Ukrayna'nın savaşması ile global iktisadın sarsıldığı, ABD başta olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz artırmaya başladığı devirde faizler sabit kalmayı sürdürürken, Türkiye'ye bu durumun faturası giderek ağırlaşıyor.
Cumhurbaşkanı'nın faizler nedeniyle sık sık gaye aldığı bankalar, faiz operasyonundan en kârlı çıkanlar ortasında yer aldı.
Bankaların net devir kârı yılın birinci iki ayında yüzde 323'lük olağan dışı artışla 9,2 milyar TL'den 39 milyar TL'ye yükselirken, bu artışta yüksek faiz marjları ve enflasyona endeksli tahviller öne çıktı.
Enflasyondaki artışla birlikte bankaların son periyotta tartı verdiği enflasyona endeksli tahvillerin getirileri artıyor. Hakikaten, bankaların menkul bedellerden aldığı faiz geçen yılın birinci iki ayında 15,6 milyar TL iken, bu sene tıpkı periyotta 41,4 milyar TL'ye yükseldi. Beklentilere nazaran ilerleyen periyotlarda karlar daha da artacak.
Yabancı banka ve fonlar da Türkiye'ye yüksek faizli borç vererek bu devirde kârlı çıktı.
Örneğin, Hazine, geçen ay yüzde 8,625’lik yüksek faizle 2 milyar dolarlık borçlanmaya gitti. Bu oran, 5 yıllık vadede dolar cinsi olarak Şubat 2003 sonrasındaki en yüksek faiz oldu. Hazine, 2 milyar dolarlık borç için 948,7 milyon dolar faiz ödeyecek.
ABD’nin 5 yıllık hazine tahvili, geçen ayki borçlanma sırasında yüzde 2,15 düzeyinde bulunuyordu. Türkiye, bu oranın yaklaşık 6,5 puan üzerinde faizle borçlanmış oldu.
İnşaat maliyetlerindeki artış, göçmen siyaseti ve yabancılara konut satışıyla birlikte çok düşük gerçek faizler, konut fiyatlarını şişiriyor.
Merkez Bankası bilgilerine nazaran, konut fiyatları şubat ayında yıllık yüzde 96,4 artışla ile rekor tazeledi. Artış oranı İstanbul'da yüzde 106,3'ü buldu. İstanbul'da konut ortalama metrekare fiyatı 13 bin 836 lira olurken 120 metrekare bir meskenin ortalama fiyatı 1 milyon 660 bin lira oldu.
Betam'a nazaran, Türkiye genelinde ortalama satılık konut ilan metrekare cari fiyatı, martta yıllık bazda yüzde 134,3 arttı. İstanbul'da artış oranı yüzde 159,3'e ulaştı. Tekrar Betam'a nazaran, Türkiye genelinde ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatındaki yıllık artış oranı şubatta yüzde 84,2 olurken, İstanbul'da oran yüzde 112,3'e ulaştı.
Bu sayede gayrimenkule yatırım yapanlar yerliler ve yabancılar ile bu bölümde faaliyet gösteren emlakçılar kazandı.
İyi Parti Kalkınma Siyasetleri Lideri Prof. Dr. Ümit Özlale'nin aktardığı sayılara nazaran, Türkiye'de kişi başına gelire nazaran en güçlü yüzde 10'luk kümede yaşayan 8 milyon kişi gayrimenkul gelirinin yüzde 59'una sahip. Bu da gayrimenkul rantından dar bir bölümün faydalandığını gösteriyor. Yüzde 14’lük kesim ise tüm gayrimenkul gelirini elinde tutuyor.
Kur artışı, döviz cinsi yüksek gelir garantisi verilen yap işlet devret projelerinin müteahhitlerine yaradı.
Hükümete yakın bağlantıları sayesinde ihaleleri toplayan az sayıdaki müteahhidin çıkarı, kur artışıyla birlikte artıyor.
Söz konusu müteahhitler, projeler için kullandıkları kredilerin de döviz cinsi olduğunu belirtseler de, yüksek gelir garantileri, kredi riskini aşıyor.
Prof. Dr. Uğur Emek'in hesaplamalarına nazaran, kent hastaneleri, otoyollar, köprüler, havalimanları ve Akkuyu Nükleer Santrali'ne verilen gelir garantilerinin toplamı, 2020 sonu prestijiyle 152,8 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.
Maliyetleri ve işletme sermayesi muhtaçlıkları artan şirketler, ucuz kredi ile üretimi sürdürebiliyor.
İşçi fiyatlarındaki artışın döviz kurlarındaki artışın çok altında kalması da bilhassa ihracat yapan firmalar için avantaj yaratıyor.
Yüzde 18 civarında olan konut kredisine de geniş kesitler ulaşamıyor. İstanbul'da 120 metrekare bir meskenin ortalama fiyatı 1 milyon 660 bin liraya ulaşırken, bu fiyatta bir mesken için 1 milyon 328 bin liralık konut kredisi çeken birinin aylık en az 21 bin 817 TL kredi taksiti ödemesi gerekiyor. Bunun için de, kredi isteyenin gelirinin bu taksit ölçüsünün en az iki katı olması gerekiyor.
Döviz sahipleri ya da dövize endeksli mevduat sahipleri yani bir nevi 'dolarla tasarruf edenler'
Bankalar TL mevduat faizine ortalamada yüzde 18 faiz veriyor. Bu oran enflasyona nazaran epey düşük ve bu durum birikim sahiplerini döviz ve gayrimenkul başta olmak üzere yüksek getiri beklenen öteki araçlara yönlendiriyor.
15 Nisan prestijiyle bankalardaki 6,1 trilyon TL'lik mevduatın yüzde 57,2'si döviz ve altında, yüzde 12,4'ü kur muhafazalı mevduatta bulunuyor. Bu da mevduatların yüzde 70'inin kur müdafaasında olduğunu gösteriyor.
Şubat sonu prestijiyle bankalarda yurt içi yerleşiklere ilişkin 5,2 trilyon TL'lik mevduatın yüzde 63'ünün 1 milyon TL üzerinde mevduata sahip 493 bin mudiye ilişkin olduğu düşünüldüğünde, varlıklı kısmın birikimlerini kur muhafazasına aldığı görülebilir.
Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı Cengiz Yavilioğlu, 8 Nisan 2022 tarihine kadar vadesi dolan hesaplara Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 13,2 milyar TL, Merkez Bankası tarafından 1,6 milyar TL’lik kur farkı ödemesi gerçekleştirildiği açıklamıştı. Dövizdeki artışla birlikte bu sayının katlanması bekleniyor.
Yurt dışı yerleşik kişi ve şirketler de kur muhafazalı sisteme dahil edilmişti. Hakikaten, Cumhurbaşkanı Erdoğan, Yurt dışında Yerleşik Vatandaşlar Mevduat ve İştirak (YUVAM) hesabının döviz cinsi yüzde 4 getiri garantisi verdiğini söylemiş ve yüksek faizle övünmüştü.