ABD Rusya'ya yeni yaptırımlar açıklarken, Avrupa güç tarafında kendini muhafaza istikametli atak yapıyor. Pekala Rusya'nın iktisadı yaptırımlardan etkilense de daha ne kadar dayanabilir?
Rusya için tablo olumlu mu?
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin akabinde Moskova'ya yönelik ekonomik yaptırımlar artmaya devam ediyor. Pekala Rus iktisadı dışarıya ne kadar bağımlı? Yaptırımlar Rusya'yı nasıl etkileyebilir? BBC Türkçe'nin haberine göre, 2019 datalarında Rusya'nın en büyük ihraç kalemi petrol, doğalgaz ve bunlardan elde edilen eserler.
407 milyar dolarlık ihracatın yüzde 59'undan fazlasını petrol eserleri oluştururken, mineraller ve kıymetli metaller de öbür büyük kategorilerden.
Rusya'nın 2019'daki ihracatının yüzde 38'i Avrupa ülkelerineydi.
Rusya'nın güç ihracatına ABD tarafından yaptırım gelse de şimdilik ana pozisyonundaki AB'den bir açıklama gelmedi ve savaş nedeniyle artan petrol fiyatları, Rusya'nın gelirinin de artmasına yol açtı.
Fakat Rusya için olumlu gözüken bu tablo uzun sürmeyebilir.
Temiz güce geçiş Rusya için tehdit mi?
Rus gazı ve petrolünün en büyük müşterilerinden olan Avrupa Birliği'nin güç güvenliği nedeniyle farklı kaynaklara yönelme eğilimi, önümüzdeki yıllarda Rusya'nın ihraç pazarını daraltabilir.
Uluslararası Güç Ajansı'nın (IEA) 3 Mart'ta yayınladığı çalışmaya nazaran, Avrupa Birliği'nin bir yıl içinde atacağı 10 adımla Rusya'dan ithal ettiği gazı yüzde 30 azaltması mümkün.
IEA Yöneticisi Fatih Birol 'Kimse artık hayal görmüyor. Rusya'nın doğal gaz kaynaklarını ekonomik ve politik bir silah olarak kullanması, Avrupa'nın önümüzdeki kış Rus gaz arzında belirsizlikle karşılaşmaması için bu yıl süratle harekete geçmesi gerektiğini gösteriyor' diyor ve ekliyor:
'Bu plan bir yandan Rus gazına bağımlılığı azaltırken öbür yandan da pak güce inançlı ve ucuz bir geçiş sağlar.'
AB ne yapabilir?
Bu adımların bir kısmı ve sağlayacağı öngörülen gaz tasarrufu şöyle:
Rusya ile yeni gaz alım kontratı imzalamamak
Doğal gazı mümkün olduğunca öbür ülkelerden almak: 30 milyar metreküp
Yeni rüzgar ve güneş gücü projelerine sürat vermek: 6 milyar metreküp
Mevcut nükleer ve biyoenerji güç santrallerini tam kapasite çalıştırmak: 13 milyar metreküp
Tüketicilerden termostatlarını bir derece azaltmalarını istemek: 10 milyar metreküp
İthalatta ise Rusya'ya yönelik yaptırımların tesirinin kısa vadede daha fazla hissedilebileceği kategoriler birinci sıralarda yer alıyor.
Rusya'nın 238 milyar dolarlık ithalatında makine kategorisi birinci sırada. Bu kategoride yer alan bilgisayarlar, ofis eserleri, endüstriyel üretim için gerekli makineler, irtibat araçları ve öteki elektronik eserler, Rus iktisadının dışardan muhtaçlık duyduğu eserlerin başında geliyor.
Bu kategorilerde pek çok şirket Rusya'ya yaptırım uygulamaya başladı. Intel, AMD, Nvidia ve Apple üzere birtakım büyük çip ve bilgisayar üreticileri Rusya'ya eser göndermeyi bıraktı.
Bunun Rus iktisadı üzerinde uzun sürecek bir tesiri bekleniyor. En gelişmiş çipleri üreten ve ABD'nin Asya'daki en büyük müttefikleri ortasında yer alan Tayvan, Güney Kore ve Japonya bu alanda Rusya'ya boykot uygulamaya karar veren ülkeler ortasında.
Çip krizi yeni versiyonu mu?
ABD Lideri Joe Biden da yaptırımları duyururken 'Rus iktisadının stratejik dallarında gereksinim duyduğu teknolojiye erişimi kısıtlayarak Rusya'nın endüstriyel kapasitesini kısıtlayacağız' sözlerini kullanmıştı.
Çiplerin pek çok eserin üretiminde de kullanılıyor olması, öteki kesimleri de etkileyecek.
Biden'a nazaran etkilenecek bölümlerin başında Rusya'nın askeri, uzay ve havacılık dalları de var.
Rusya'nın teknolojiye erişiminin engellenmesinin yaratacağı sonuçlar hakkında Foreign Policy mecmuası için makale yazan Tufts Üniversitesi Global İktisat Dekanı Bhaskar Chakravorti, Rusya'nın iktisadını süratle dijitalleştiren ülkelerin başında geldiğini ve bu durumun ekonomiyi derinden etkileyebileceğini söylüyor.
Rusya'nın gereksinim duyduğu gelişmiş çipleri ülkede üretme kapasitesinin olmadığını ekleyen Chakravorti, devletin ülkedeki çipleri tüketicilere sunmak yerine askeri teknolojilerde kullanmayı deneyebileceğini de ekliyor.
Rusya ulaşımda dışa bağımlı
Otomobiller, kamyonlar, hava araçları ve bunların modüllerini içeren ulaşım kategorisi de Rusya'nın en büyük ikinci ithalat kalemi.
Havacılık dalının en büyük aktörlerinden Boeing ve Airbus, otomotiv dalında de Volkswagen kümesinin da ortalarında olduğu çok sayıda büyük üretici Rusya'ya ihracatı durdurdu.
Fortune mecmuasının aktardığına nazaran Rus havayollarında bulunan uçaklar içinde Batılı şirketlerden kiralanmış uçaklar da var. Rusya federal havacılık kurumu, bu uçaklara öteki ülkelerde el konabileceği gerekçesiyle, kiralık uçak barındıran şirketlerin öteki ülkelere uçuş yapmamasını tavsiye etti.
Boeing ve Airbus'tan yedek kesim ve hizmet alamayacak olmak da Rus şirketlerini etkileyecek.
Rus hava yolları Aeroflot'un filosunun neredeyse tamamı bu iki şirketin uçaklarından oluşuyor.
Guardian gazetesine nazaran 2021'de global uçuşların yüzde 6'sını Rus şirketleri gerçekleştirmişti.
Reuters'a konuşan havacılık tahlil şirketi IBA'dan Peter Walter, Rusya'da kiralık olarak bulunan uçakların modüllerinin, geri kalan filoyu uçar durumda tutmak için kullanılabileceğini söylüyor.
Business Insider mecmuasına konuşan, piyasa araştırması yapan Atmosphere Research Group'un lideri Henry Harteveldt'e nazaran Rusya'daki kiralık uçakların bedeli 12 milyar dolar civarında ve bunların sahipleri Rusya'dan bu uçakları geri alamayabilir.
Rusya Ulaştırma Bakanlığı da gerekirse ülkede kiralık olan yüzlerce Airbus ve Boeing uçağının kamulaştırılabileceğini duyurdu.
Otomotivde işler değişiyor
Otomotiv bölümünde ise durum havacılıktan daha farklı.
Rusya'nın kendi araba şirketleri bulunuyor. Lakin bu şirketlerin de çip boykotundan etkilenme ihtimali var.
Rusya'ya en fazla araba satan şirketler Batılı firmalar olsa da, Autocar mecmuası geçen yıl birinci sefer iki Çin şirketinin birinci 10'a girmeyi başardığını, büyük bir ivmeyle büyüyen Çin şirketlerinin Rus pazarındaki hissesini artırabileceğini belirtiyor.
Çin merkezli otomotiv kesimi haber sitesi CarNewsChina.com'un aktardığına nazaran Rus bankaları SWIFT sisteminden çıkarılsa da, hem Çin hem de Rusya'nın kendi ödeme sistemini kurması, bu iki ülkenin kolay bir biçimde lokal para üniteleri üzerinden ticaret yapabilmesini sağlıyor.
Rusya'ya yönelik yaptırımlardan direkt etkilenmeyen besin, ilaç ve turizm üzere kesimlerin de Rus bankalarının bir kısmının SWIFT sisteminden çıkarılması, Mastercard ve Visa üzere ödeme şirketlerinin Rusya'ya yaptırım uygulaması üzere gelişmelerden dolaylı olarak etkilenmesi mümkün.
Doğrudan yabancı yatırımcı azalır mı?
Rus iktisadını etkileyecek bir öbür husus da, direkt yabancı yatırımların azalması.
Rusya Merkez Bankası'nın internet sitesinde yer alan datalara nazaran Rusya son 15 yılda 554 milyar dolarlık yatırım çekti.
Yatırımların ölçüsü, Rusya'nın Batı'yla münasebetine nazaran yıllar içinde değişim gösterdi. Örneğin 2014'te Rusya'nın Kırım'ı ilhakının akabinde 2015 yılı, Rusya'nın en az yatırım çektiği yıllardan oldu.
Bunun 50 milyar doları İngiltere, 60 milyar doları Hollanda, 24 milyar doları Almanya ve 20 milyar doları da Fransa'dan geldi.
Bu ülkeler bugün Rusya'ya yönelik yaptırımlarda başı çekiyor.
Rusya'da son 11 yılda yabancıların en fazla yatırım yaptığı dallar 93 milyar dolarla madencilik ve petrol üretimi oldu.
Brüksel merkezli fikir kuruluşundan araştırmacılar Niclas Poitiers ve Marta Dominguez-Jimenez'e nazaran, iktisadını doğal gaz ve petrole bağımlı olmaktan çıkarmak isteyen Rusya için direkt yabancı yatırımların değeri büyük.
ABD merkezli niyet kuruluşu Atlantic Council'a nazaran, yalnızca 2014'teki Kırım'ın ilhakı sonrasında getirilen yaptırımlar, Rusya'nın ekonomik büyümesini yıllık yüzde 2,5-3 oranında azalttı.
Bu nedenle 2014 sonrası global iktisat yılda ortalama yüzde 2,3 büyürken Rusya yılda yüzde 0,3 büyüyebildi.
Bu nedenle Ukrayna'nın işgaliyle birlikte getirilen yeni ve çok daha kapsamlı yaptırımların, Rus iktisadını daha da aşağı çekmesi bekleniyor.