yeni lisan hareketi nedir kısaca
yeni lisan hareketi
Yeni Lisan Hareketi, Genc Kalemler'in hayata gecirdiği, dilde sadeleşme hareketi
Genc Kalemler dergisi etrafında toplanarak, Yeni Lisanhareketini başlatanlar da devrim Turkculuk hareketini yuruten sanat ve fikir adımlarıdır Turkce'nin sadeleşmesi konusunda en kalıcı atılımı, Yeni Lisancılar başarmıştır 1911'de Selarnik'te Genc Kalemler dergisi etrafında toplanan Yeni Lisancılar ilk defa Milli Edebiyat kavramını da ortaya atmışlardır Omer Seyfettin, Ziya Gokalp, Ali Canip, Akil Koyuncu'nun onculuğundeki Genc Kalemler ve Yeni Lisan hareketi Milli bir edebiyat milli bir dille yaratılabilirgoruşunu ortaya atıp, Turkce'nin sadeleşmesi icin şu ilkeleri kabul ve ilan etmişlerdir:
1 Arapca ve Farsca gramer kurallarının kullanılmaması, bu kurallarla yapılan terkiplerin kaldırılması,
2 Arapca ve Farsca kelimelerin Turkce'de soylendikleri gibi yazılması,
3 Başka Turk Lehcelerinden kelimeler alınmaması,
4 İstanbul konuşması esas alınarak yeni bir yazı dilinin meydana getirilmesi,
5 Dil ve edebiyatın doğubatı taklitciliğinden kurtarılması,
Yeni Lisan Hareketi, Genc Kalemler'in hayata gecirdiği, dilde sadeleşme hareketi
Dilde sadeleşme, Turkce'den yabancı kelimelerin cıkartılması, yazı diliyle konuşma dili arasındaki ayrımın ortadan kaldırılması ve yeni sozcukler turetmek ve fakat Turkcenin lehcelerinden sozcuk almamak gibi kriterleri iceriyordu Omer Seyfettin, Ziya Gokalp ve Ali Canip Yontem bu hareketin ilk temsilcileridir Hatta, Yeni Lisan Hareketinin manifestosu olarak kabul edilen ilk makale, Omer Seyfettin tarafından kaleme alınmış ve Genc Kalemler'de yayımlanmıştır
Yeni Lisan Harekatı
Milli Edebiyat
Genc Kalemler'i cıkaranlar arasında yer alan ve dergiye edebi huviyetini kazandıranlardan bir olarak Ali Canip Selanik'e 1902'de babasının gorevi dolayısıyla, Yeni Lisanmakalesini kaleme alan Omer Seyfettin ise bu şehre 1910'da askerlik mesleğinden ayrıldıktan sonra gelir Ancak daha once Omer Seyfettin ile Ali Canip Yontem'in mektuplaştıklarını biliyoruz Felsefi ve siyasi fikirleriyle Turkculuk fikrinin 1912'den olumune kadar lideri durumunda olan Ziya Gokalp da Selanik'e gelince grup teşekkul eder Bu gruba Aka Gunduz, Kazım Nami, Akif Koyuncu, Rasim Haşmet gibi isimler de katılır Ali Canip Yontem'in belirttiğine gore grup daha sonra Yeni Lisan ve Bir İstimzacadlı sayfalık bir broşur yayınlar
Yeni Lisan makalesi yayınlandıktan sonra oldukca sert tepki ve eleştiriler alır Mehmet Fuat Koprulu, Yakup Kadri Kraaosmanoğlu, Şehabettin Suleyman, Celal Sahir gibi donemin onemli edebiyatcıları bu anlayışa, ummetci yapısı devam eden Osmanlı Devletinde milli kelimesinin kullanılmasının yeni huzursuzluklara yol acabileceği gerekcesiyle, karşı cıkarlar Fakat bir sure sonra onlar da, bu harekete katılırlar Cunku Tanzitan beri suregelen ve 1908'den sonra daha belirgin bir hal alan Turk olmayan unsurların Osmanlı devletini siyasi ve sosyal karışıklıklara surukleme gayretleri Balkan Savaşları'nda cok bariz bir şekilde ortaya cıkar Bu savaştan sonra Balkanlardaki butun kavimler Osmanlı devletinden ayrılınca, Osmanlı aydınlarının coğu daha once eleştirdikleri Turkculuk anlayışına yonelirler Bu da, Genc Kalemler'e baştan tepki gosterenlerin onlarla aynı yer almalarına neden olur
Yeni lisan makalesi, sadece dil alanındaki gelişmelere değil, araştıran, sormaya başlayan Yeni İnsantipinin oluşmasına da ortam hazırlar Yeni Lisanmakalesi, Genc Kalemler'in kendilerinden onceki Fecri Ati edebiyat anlayışını yıkmak amacını taşımakla birlikte, milli kaynaklardan beslenmeyen anlayışların tumune karşı cıkış bildirgesidir Serveti FunUn, Tanzimat ve Divan Edebiyatı temsilcilerini; yerli hayatı, milli değerleri orijinal bir şekilde dile getirmedikleri noktalarında eleştirirler Yerli hayatı terennum edebilmek icin, Turkce'nin, Arapca ve Farsca gramer kurallarından kurtarılması ve dilde sadeleşme anlayışını benimserler Bunun gercekleşebilmesi icin once abartıya ve suse kacmadan yani Edebiyatsız edebiyatyapmak gerektiğini bilmektedirler Ancak bunu hayata gecirebilmek icin milli bir lisana ihtiyac vardır Donemin dil hastadır ve bu dille milli bir edebiyat oluşturulamayacağınm da bilincindedirler O nedenle dilin tedavi edilmesi gerekir
Oyle ise oncelikle şunlar yapılmalıdır:
1 Arapca ve Farsca gramer kurallarının ve bu kurallara gore yapılan tamlamaların —istisnalar haric kullanılmaması
2 Bu dillerden Turkce'ye girmiş olan kelimelerin o dillerdeki kullanımına gore değil, Turkce'deki kullanışlarına gore değerlendirilmesi
3 Bu dillerden girmiş olan kelimeler Turkce'de kullanıldıkları gibi yazılmalıdır
4 Diğer Turk lehcelerinden kelime alınmamalı
5 Butun Arapca ve Farsca kelimelerin atılmasına gerek yoktur Bu yuzden ilmi terimlerin kullanılmasına devam edilecek
6 Konuşmada İstanbul Turkcesi esas alınacak
Dilin sadeleşmesi gereğinden, Tanzimat doneminde Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Suleyman Paşa, Ahmel Vefik Paşa, Şemsettin Sami gibi isimler cok soz ederler Ancak donemleri ve yetişme tarzları goz onunde bulundurulduğunda, duşuncelerini tam olarak uygulayabilmeleri icin elverişli ortam yoktur Kendilerinden sonra bu anlayışı devam ettirecek genc şairler de olmadığı icin duşunceleri hayata gecirilememiştir Fakat Yeni Lisanhareketini başlatan yukarıdaki uc ismi Kaşgarlı Mahmut ile başlayan, Turki Basit ile surdurulen ve Tanzimat'ta yeniden yeşeren dilin sadeleşmesi goruşunun devamı olduklarım vurgulamak gerekir Yeni Lisanmakalesinde uzerinde durulan ilkelerin uygulanabilmesi icin hem ortam uygundur hem de pek cok şair ve yazar tarafından bu anlayış benimsenir Bu ilkeler doğrultusunda Omer Seyfettin hikayeler, Ali Canip Yontem eleştiri, şiir ve edebiyat araştırmaları, Ziya Gokalp şiirler ve sosyal bilimlerin pek cok alanıyla ilgili makale ve incelemeler yazar
Yeni Lisan etkisinde hece ile şiir soylemenin bir cığır halini almasında, Genc Kalemler'in ozellikle Ziya Gokalp'in cok emeği ve ozel bir yeri vardır O, Sanatadlı şiirinde; Yeni Turk edebiyatının dilde gitmesi gereken istikameti formulleştirir
Genc Kalemlerle şiirde hece olcusu ve sade Turkce yeniden gundeme gelir ve onem kazanır Konusunu destanlar doneminden Turk tarihinden, Anadolu'dan alan eserler yazma cığırı başlar Şekil ve imaj bakımından halk şiir zevkinden daha fazla faydalanılır Turk edebiyatında Milli Edebiyatkavramını ilk defa ortaya atan ve bunun gercekleşebilmesi icin de lisanın duzeltilmesi gerektiğini bilerek bu doğrultuda eserler veren Ziya Gokalp, Omer Seyfettin Ali Canip Yontem uclusunun başlattığı hareket Cumhuriyet Turk Edebiyatını şekillendirir
yeni lisan hareketi
Yeni Lisan Hareketi, Genc Kalemler'in hayata gecirdiği, dilde sadeleşme hareketi
Genc Kalemler dergisi etrafında toplanarak, Yeni Lisanhareketini başlatanlar da devrim Turkculuk hareketini yuruten sanat ve fikir adımlarıdır Turkce'nin sadeleşmesi konusunda en kalıcı atılımı, Yeni Lisancılar başarmıştır 1911'de Selarnik'te Genc Kalemler dergisi etrafında toplanan Yeni Lisancılar ilk defa Milli Edebiyat kavramını da ortaya atmışlardır Omer Seyfettin, Ziya Gokalp, Ali Canip, Akil Koyuncu'nun onculuğundeki Genc Kalemler ve Yeni Lisan hareketi Milli bir edebiyat milli bir dille yaratılabilirgoruşunu ortaya atıp, Turkce'nin sadeleşmesi icin şu ilkeleri kabul ve ilan etmişlerdir:
1 Arapca ve Farsca gramer kurallarının kullanılmaması, bu kurallarla yapılan terkiplerin kaldırılması,
2 Arapca ve Farsca kelimelerin Turkce'de soylendikleri gibi yazılması,
3 Başka Turk Lehcelerinden kelimeler alınmaması,
4 İstanbul konuşması esas alınarak yeni bir yazı dilinin meydana getirilmesi,
5 Dil ve edebiyatın doğubatı taklitciliğinden kurtarılması,
Yeni Lisan Hareketi, Genc Kalemler'in hayata gecirdiği, dilde sadeleşme hareketi
Dilde sadeleşme, Turkce'den yabancı kelimelerin cıkartılması, yazı diliyle konuşma dili arasındaki ayrımın ortadan kaldırılması ve yeni sozcukler turetmek ve fakat Turkcenin lehcelerinden sozcuk almamak gibi kriterleri iceriyordu Omer Seyfettin, Ziya Gokalp ve Ali Canip Yontem bu hareketin ilk temsilcileridir Hatta, Yeni Lisan Hareketinin manifestosu olarak kabul edilen ilk makale, Omer Seyfettin tarafından kaleme alınmış ve Genc Kalemler'de yayımlanmıştır
Yeni Lisan Harekatı
Milli Edebiyat
Genc Kalemler'i cıkaranlar arasında yer alan ve dergiye edebi huviyetini kazandıranlardan bir olarak Ali Canip Selanik'e 1902'de babasının gorevi dolayısıyla, Yeni Lisanmakalesini kaleme alan Omer Seyfettin ise bu şehre 1910'da askerlik mesleğinden ayrıldıktan sonra gelir Ancak daha once Omer Seyfettin ile Ali Canip Yontem'in mektuplaştıklarını biliyoruz Felsefi ve siyasi fikirleriyle Turkculuk fikrinin 1912'den olumune kadar lideri durumunda olan Ziya Gokalp da Selanik'e gelince grup teşekkul eder Bu gruba Aka Gunduz, Kazım Nami, Akif Koyuncu, Rasim Haşmet gibi isimler de katılır Ali Canip Yontem'in belirttiğine gore grup daha sonra Yeni Lisan ve Bir İstimzacadlı sayfalık bir broşur yayınlar
Yeni Lisan makalesi yayınlandıktan sonra oldukca sert tepki ve eleştiriler alır Mehmet Fuat Koprulu, Yakup Kadri Kraaosmanoğlu, Şehabettin Suleyman, Celal Sahir gibi donemin onemli edebiyatcıları bu anlayışa, ummetci yapısı devam eden Osmanlı Devletinde milli kelimesinin kullanılmasının yeni huzursuzluklara yol acabileceği gerekcesiyle, karşı cıkarlar Fakat bir sure sonra onlar da, bu harekete katılırlar Cunku Tanzitan beri suregelen ve 1908'den sonra daha belirgin bir hal alan Turk olmayan unsurların Osmanlı devletini siyasi ve sosyal karışıklıklara surukleme gayretleri Balkan Savaşları'nda cok bariz bir şekilde ortaya cıkar Bu savaştan sonra Balkanlardaki butun kavimler Osmanlı devletinden ayrılınca, Osmanlı aydınlarının coğu daha once eleştirdikleri Turkculuk anlayışına yonelirler Bu da, Genc Kalemler'e baştan tepki gosterenlerin onlarla aynı yer almalarına neden olur
Yeni lisan makalesi, sadece dil alanındaki gelişmelere değil, araştıran, sormaya başlayan Yeni İnsantipinin oluşmasına da ortam hazırlar Yeni Lisanmakalesi, Genc Kalemler'in kendilerinden onceki Fecri Ati edebiyat anlayışını yıkmak amacını taşımakla birlikte, milli kaynaklardan beslenmeyen anlayışların tumune karşı cıkış bildirgesidir Serveti FunUn, Tanzimat ve Divan Edebiyatı temsilcilerini; yerli hayatı, milli değerleri orijinal bir şekilde dile getirmedikleri noktalarında eleştirirler Yerli hayatı terennum edebilmek icin, Turkce'nin, Arapca ve Farsca gramer kurallarından kurtarılması ve dilde sadeleşme anlayışını benimserler Bunun gercekleşebilmesi icin once abartıya ve suse kacmadan yani Edebiyatsız edebiyatyapmak gerektiğini bilmektedirler Ancak bunu hayata gecirebilmek icin milli bir lisana ihtiyac vardır Donemin dil hastadır ve bu dille milli bir edebiyat oluşturulamayacağınm da bilincindedirler O nedenle dilin tedavi edilmesi gerekir
Oyle ise oncelikle şunlar yapılmalıdır:
1 Arapca ve Farsca gramer kurallarının ve bu kurallara gore yapılan tamlamaların —istisnalar haric kullanılmaması
2 Bu dillerden Turkce'ye girmiş olan kelimelerin o dillerdeki kullanımına gore değil, Turkce'deki kullanışlarına gore değerlendirilmesi
3 Bu dillerden girmiş olan kelimeler Turkce'de kullanıldıkları gibi yazılmalıdır
4 Diğer Turk lehcelerinden kelime alınmamalı
5 Butun Arapca ve Farsca kelimelerin atılmasına gerek yoktur Bu yuzden ilmi terimlerin kullanılmasına devam edilecek
6 Konuşmada İstanbul Turkcesi esas alınacak
Dilin sadeleşmesi gereğinden, Tanzimat doneminde Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Suleyman Paşa, Ahmel Vefik Paşa, Şemsettin Sami gibi isimler cok soz ederler Ancak donemleri ve yetişme tarzları goz onunde bulundurulduğunda, duşuncelerini tam olarak uygulayabilmeleri icin elverişli ortam yoktur Kendilerinden sonra bu anlayışı devam ettirecek genc şairler de olmadığı icin duşunceleri hayata gecirilememiştir Fakat Yeni Lisanhareketini başlatan yukarıdaki uc ismi Kaşgarlı Mahmut ile başlayan, Turki Basit ile surdurulen ve Tanzimat'ta yeniden yeşeren dilin sadeleşmesi goruşunun devamı olduklarım vurgulamak gerekir Yeni Lisanmakalesinde uzerinde durulan ilkelerin uygulanabilmesi icin hem ortam uygundur hem de pek cok şair ve yazar tarafından bu anlayış benimsenir Bu ilkeler doğrultusunda Omer Seyfettin hikayeler, Ali Canip Yontem eleştiri, şiir ve edebiyat araştırmaları, Ziya Gokalp şiirler ve sosyal bilimlerin pek cok alanıyla ilgili makale ve incelemeler yazar
Yeni Lisan etkisinde hece ile şiir soylemenin bir cığır halini almasında, Genc Kalemler'in ozellikle Ziya Gokalp'in cok emeği ve ozel bir yeri vardır O, Sanatadlı şiirinde; Yeni Turk edebiyatının dilde gitmesi gereken istikameti formulleştirir
Genc Kalemlerle şiirde hece olcusu ve sade Turkce yeniden gundeme gelir ve onem kazanır Konusunu destanlar doneminden Turk tarihinden, Anadolu'dan alan eserler yazma cığırı başlar Şekil ve imaj bakımından halk şiir zevkinden daha fazla faydalanılır Turk edebiyatında Milli Edebiyatkavramını ilk defa ortaya atan ve bunun gercekleşebilmesi icin de lisanın duzeltilmesi gerektiğini bilerek bu doğrultuda eserler veren Ziya Gokalp, Omer Seyfettin Ali Canip Yontem uclusunun başlattığı hareket Cumhuriyet Turk Edebiyatını şekillendirir