Yer kabuğunun yapısını oluşturan kayaçlar nelerdir?

Yer kabuğunun yapısını oluşturan kayaçlar nelerdir?
Kayaç Çeşitleri

a – Magmatik kayaçlar
b – Tortul kayaçlar
c – Değişim kayaçları

Yerkabuğunu Yaratıcı Kayaçlar (Taşlar)

Yerkabuğu içerisinde yer alan elementler bir araya gelerek mineralleri oluşturmaktadır Minerallerin katı halde bir araya gelmesiyle de kayaçlar (taşlar) oluşmaktadır

Yerkabuğunu oluşturan kayaçlar üç asıl gruba ayrılarak incelenebilir Bunlar; püskürük (katılaşım) kayaçlar, tortul kayaçlar ve başkalaşım (metamorfik) kayaçlarıdır Jeolojik zamanlarda milyonlarca sene içerisinde bu kayaçlar birbirlerine dönüşebilmektedir Kayaç döngüsü denilen bu olayda mevcut kayaçlar yerin derinliklerine inerek magmaya ulaşır ve burada erir Daha Sonra bu kayaçlar magma ile birlikte çeşitli şekillerde yeryüzüne çıkarak soğurlar Böylece püskürük (katılaşım) kayaçları oluşur Katılaşım kayaçları zamanla çözülerek erozyona uğrar

Akarsular, rüzgarlar, dalgalar ve buzullar gibi kuvvetlerin etkisi ile parçalanan bu kayaçlar taşınarak yerkabuğunun çukur alanlarında birikirler Böylece tortul kayaçlar oluşur Katılaşmış kayaçlar ile tortul kayaçlar yerkabuğu hareketleri sırasında yüksek sıcaklık ve basıncın etkisi ile başkalaşım (metomorfik) kayaçlarına dönüşmektedir

Kayaçlar oluşumlarına tarafından üç gruba ayrılır:

1Püskürük (Katılaşım) Kayaçları

Magmanın soğuyup katılaşması sonucunda oluşan taşlardır Yerkabuğundaki oluşum yerine kadar iki kısma ayrılır Yanındaki resimde graniti görmektesiniz

a İç Püskürük Kayaçlar

Magmanın yeryüzüne ulaşmadan, yerkabuğu içerisinde yavaşça soğumasıyla oluşan taşlardır Bu taşlar her ne değin yaradılış itibariyle yer aşağıda dağılış gösterseler de, dış kuvvetlerin üst tabakayı aşındırmasıyla bazı yerlerde yüzeye çıktıkları görülür Bunların başlıcaları granit, siyenit, diyorit ve gabrodur



b Dış Püskürük Kayaçlar

Magmanın yeryüzüne çıkıp katılaşması ile oluşan taşlardır dış püskürük taşlar; bazalt, obsidyen (volkan camı), andezit, süngertaşı ve trakit ’tir Püskürük kayaçlar değişik alanlarda kullanılmaktadır Mesela; andezit, bazalt ve sünger taşı gibi kayaçlar inşaat, ısı yalıtımı gibi alanlarda kullanılmaktadır Yandaki resimde bazaltı görmektesiniz

2 Tortul (Sedimanter) Kayaçlar

Yeryüzünde fiziki (mekanik) veya kimyasal ayrışma ile aşınan malzemeler, dış kuvvetler tarafından taşınarak deniz ve göl tabanları ile vadi ve ova yüzeyinde biriktirilirler Bunlar başlangıçta yumuşak ve ufalanabilir haldedir Ama, daha sonra sertleşirler ve taş halini alırlar Tortul taşlar birikmenin sonucu olarak, genelde katmanlı yapıya sahiptirler İçlerinde fosil bulundururlar Fosiller tortul tabakaların oluşum dönemi ve özellikleri ile ilgili veri edinmede kullanılır

Tortul kayaçlar oluşumlarına tarafından üçe ayrılır

a Mekanik (Kırıntılı) Tortul Kayaçlar:

Akarsular, rüzgârlar, buzullar ve dalgalar gibi dış kuvvetler göre aşındırılan malzemenin, yeryüzünün çukur yerlerinde tabakalar halinde biriktirilmesi sonucu oluşurlar Bu taşların başlıcaları kiltaşı, çakıltaşı (konglomera) ve kumtaşıdır

b Kimyasal Tortul Kayaçlar:

Suda çözünerek eriyen minerallerin sonra çökelmesi ile oluşurlar Kalker (kireçtaşı), jlps(alçıtaşı) ve kayatuzu kimyasal tortul taşlardır Değişim kayaçlarından mermer inşaat sektöründe, elmas ise ziynet eşyası olarak kullanılmaktadır Yanındaki resimde kalkeri görmektesiniz

c Organik Tortul Kayaçlar



Dağıtılmış hayvansal ve nebati kalıntıların üstüste birikerek zamanla taşlaşması sonucu oluşurlar Taşkömürü, linyit, turba gibi kömürler, mercan kalkeri ve tebeşir organik tortul taşlardandır Taşkömürü, linyit gibi organik taşlar ısınma amaçlı ve elektirik enerjisi üretmede kullanılır

3Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçları


Katılaşım veya tortulanma sonucunda oluşan taşların yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle kimyasal ve bedenen değişime uğraması, başkalaşması sonucu oluşan taşlardır Yandaki resimde gnaysı görmektesiniz *