Yun Giysiler Nasıl Yapılır?
Yun Giysiler
Yunler
Eskicağlardan beri insanların soğuktan korunmak icin yararlandıkları yun, gunumuzde de giysi yapımında ve dokumacılıkta yaygın olarak kullanılır İlk insanlar onceleri hayvanın postuna sarınarak soğuktan korunurken, daha sonra bu kıllardan iplik yapmayı ve kumaş dokumayı oğrendiler
Yun coğunlukla koyundan elde edilir Ayrıca, Ankara tavşanı, tiftik elde edilen Ankara kecisi, deve, kaşmir denen ustun nitelikli yunu veren Kaşmir kecisi, Peru kecisi, lama ve alpaka da yununden yararlanılan hayvanlardandır Yun, uzun ve kaba kılların altında, hayvanın derisini ince bir katman olarak orten cok yumuşak lif ya da kıllardır Zamanla, ozellikle yunu icin uretilen koyunlar ıslah edilmiş, ustteki kaba ve uzun kıl katmanı yok edilerek, yumuşak tuylu koyunlar uretilmiştir Yun, iklim koşullarına gore, koyunlar yılda bir ya da iki kez kırkılarak elde edilir Turkiye'de koyunlar genellikle, ilkbahar sonu ya da yaz başında ve sonbaharda olmak uzere iki kez kırkılır Yaz başında kırkılan kış yunu yapağı olarak adlandırılır Bu yunun kılları daha uzun ve ince olur Koyun yunu kırkım zamanına bağlı olarak dort ana sınıfa ayrılabilir Bunlar, genc kuzulardan kırkılan kuzu yunu; ilk yıl kırkılmamış kuzulardan elde edilen kuzu yunu; ikinci ya da daha sonraki kırkımlarda elde edilen ana yunu ve olmuş ya da kesilmiş koyun derilerinden kırkılan ya da kirec ve başka kimyasal maddelere yatırılıp gevşetildikten sonra yolunan, deri ya da tabak yunleridir Yunler eğirme ve dokuma icin ayrıca sınıflandırılır Yun ne denli inceyse, o olcude niteliklidir Bazı yunlerin doğal dalga ya da kıvrımlan başka yun turlerine gore daha belirgin ve duzenlidir Yunun niteliği belirlenirken bu ozelliği ve eğirme sırasında vereceği fire miktan hesaba katılır Bir koyundan kırkılan yun başta bir butun olarak kabaca sınıflandırılır; sonra daha aynntılı incelenir ve tam bir sınıflandırma yapılır Bir koyunda farklı nitelikte yun bulunur En iyi yun hayvanın omuz ve boğurlerinden, ikinci derece nitelikli yun ise sağnnın alt bolumunden elde edilir Daha sonra sırasıyla, belaltı ve sağn, bacakların ust bolumu, boyun, karın, kuyruksokumu ve bacakların altından elde edilen yunler gelir Bacakların alt bolumundeki kısa, kalın ve kaba kıllardan elde edilen yun zor boya tutar Yunun eğirilerek iplik haline getirilmesi DOKUMACILIK maddesinde anlatılmaktadır Duşuk nitelikli yunlerden taranmamış yun ipliği, ince yunlerden ise taranmış yun ipliği ya da kamgam elde edilir Taranmamış yun ipliği kısa lifleri ayırmak icin uygulanan tarama işleminden gecirilmez Daha gevşek, kalın ve kaba olan bu tur iplikten genellikle kalın kumaş, battaniye, halı ve kilim yapılır Kamgam ipliği uretiminde ise yun taranarak kısa liflerden ayrılır; birkac kez cekme makinelerinden gecirilerek, lifler paralel duruma getirilir Boyle ayrıntılı işlemlerden gecirilen kamgam ipliği taranmamış ipliklerden daha duzgun ve sıkıdır
Yun ipliği renkli kumaş icin kullanılacaksa, genellikle orme ya da dokuma aşamasına gelmeden boyanır Coraplar dairesel orgu makinelerinde Orulur; daha nitelikli kumaşlar ise duz dokunur Yunu dokumak icin bildiğimiz dokuma tezgahlan kullanılır Yun kumaşlar bazen 10 metreye ulaşan daha enli parcalar halinde dokunduğu icin, yunlu dokuma tezgahları pamuklu dokuma tezgahlarından daha buyuktur Yun dokunarak elbiselik kumaşlar, battaniyeler uretilir Yunlu kumaşlar dokunduktan sonra, nemli ortamda, dinkleme adı verilen bir işlemden gecirilir Bu işlemde genellikle sabun kullanılır Dinkleme sırasında, kumaş silindirler arasından gecirilir ya da tokmaklarla dovulur Boylece cekmesi sağlanan kumaşın kalınlığı ve dayanıklılığı artar; dokusu zor gorulur duruma gelir Bazen de dokuma yuzeyi havlandırılırve kumaşa tuylu bir gorunum verilir Elbiselik kumaşların bitirme işlemleri genellikle, dışa taşan liflerin temizlenmesi ve kumaşın buhardan gecirilip utulenmesiyle tamamlanır Koyundan kırkılan yun yeni yun olarak bilinir ve oldukca pahalıdır Daha ucuz yunlu urunlerin yapımında eski yunlu giysiler yeniden işlenerek kullanılır Bir yun lifi mikroskop altında incelendiğinde iğ biciminde hucrelerden oluştuğu ve birbiri uzerine binmiş pullarla kaplı olduğu gorulur Yunun bazı ustunlukleri ile bazı sakıncalarının nedeni bu pullardır Pullar, sıcak sabun kopuğunde yunun cekmesine ve keceleşmesine yol acar Yunun bu yapısal ozelliği kece yapımını olanaklı kılar Buna karşılık, aynı durum yunlu giysilerin yıkanmasında buyuk guclukler doğurur Ama bugun kimyasal işlemlerle pulları yok ederek bu gucluğun ustesinden gelinebilmektedir Yunlu giysiler vucudu sıcak tutar Bunun nedeni kalın olmaları değil, yun lifleri arasına sıkışmış bir hava kutlesinin varlığıdır Bu kutle vucudun doğal ısısının kaybolmasını onler Sıradan bir pamuklu giysi aynı olcude hava tutmaz Kabartılmış pamuklu bir battaniye ise yun battaniye kadar vucudu sıcak tutabilir
Ama yun lifleri yay gibi esnek olduğundan, yun battaniye yıkansa bile kabarıklığını korur Ote yandan pamuklu battaniye kısa zamanda ezilir ve kabarıklığını yitirerek eskisi kadar ısıtmaz olur Yunun bir başka ustunluğu, ıslaklık duygusu yaratmaksızın oldukca yuksek miktarda nem tutabilmesidir Yun bir kurutma fırınında kurutulduktan sonra sıradan bir oturma odasına alınsa, kısa zaman icinde ağırlığını neredeyse yuzde 20 oranında artıracak kadar nem emer Yun bu nemi emerken acığa ısı cıkarır Bu nedenle nemli havada yun palto ile dışarıya cıkan kişi ısındığını hisseder Paltonun emdiği nemden acığa cıkan ısı bir caydanlık dolusu suyu kaynatmaya yeter! Ihman iklimli ulkelerin coğunda koyunlar yunleri icin yetiştirilir Yun uretiminde en yaygın kullanılan koyun turleri icin KOYUN maddesine bakınız Dunyada nitelikli ince yunun buyuk bolumunu Avustralya uretir Bu yun, İspanya'da geliştirilmiş merinos koyunlarından elde edilir Tasmanya'da da nitelikli beyaz merinos yunu uretilir Obur onemli ince yun ureticileri SSCB ve Yeni Zelanda'dır Halı dokumada kullanılan daha kaba yun Hindistan'da uretilir En buyuk yun tuketicileri ABD, İngiltere ve Japonya'dır İngiltere, tuvit, tartan gibi ince yunlu dokumaları ve ince yun orgu işleriyle tanınır {bak ORGU VE Tiğ İşi) Turkiye'de yunculuk ve yunlu kumaş sanayisi istenilen duzeyde gelişmemiştir Bunun da nedeni koyunun daha cok eti ve sutu icin yetiştirilmesidir Turkiye'de elde edilen yunler genellikle kaba lifli ve karışıktır Bu yuzden giyimden cok halı, kece ve kilim yapımında kullanılır Turkiye'de yun uretiminin yaklaşık yuzde 70'ini Doğu Anadolu Bolgesi sağlar Gunumuzde ince yun uretiminin artırılması icin merinos koyunlarının yetiştirilmesine onem verilmektedir
ALınıtıdır
Yun Giysiler
Yunler
Eskicağlardan beri insanların soğuktan korunmak icin yararlandıkları yun, gunumuzde de giysi yapımında ve dokumacılıkta yaygın olarak kullanılır İlk insanlar onceleri hayvanın postuna sarınarak soğuktan korunurken, daha sonra bu kıllardan iplik yapmayı ve kumaş dokumayı oğrendiler
Yun coğunlukla koyundan elde edilir Ayrıca, Ankara tavşanı, tiftik elde edilen Ankara kecisi, deve, kaşmir denen ustun nitelikli yunu veren Kaşmir kecisi, Peru kecisi, lama ve alpaka da yununden yararlanılan hayvanlardandır Yun, uzun ve kaba kılların altında, hayvanın derisini ince bir katman olarak orten cok yumuşak lif ya da kıllardır Zamanla, ozellikle yunu icin uretilen koyunlar ıslah edilmiş, ustteki kaba ve uzun kıl katmanı yok edilerek, yumuşak tuylu koyunlar uretilmiştir Yun, iklim koşullarına gore, koyunlar yılda bir ya da iki kez kırkılarak elde edilir Turkiye'de koyunlar genellikle, ilkbahar sonu ya da yaz başında ve sonbaharda olmak uzere iki kez kırkılır Yaz başında kırkılan kış yunu yapağı olarak adlandırılır Bu yunun kılları daha uzun ve ince olur Koyun yunu kırkım zamanına bağlı olarak dort ana sınıfa ayrılabilir Bunlar, genc kuzulardan kırkılan kuzu yunu; ilk yıl kırkılmamış kuzulardan elde edilen kuzu yunu; ikinci ya da daha sonraki kırkımlarda elde edilen ana yunu ve olmuş ya da kesilmiş koyun derilerinden kırkılan ya da kirec ve başka kimyasal maddelere yatırılıp gevşetildikten sonra yolunan, deri ya da tabak yunleridir Yunler eğirme ve dokuma icin ayrıca sınıflandırılır Yun ne denli inceyse, o olcude niteliklidir Bazı yunlerin doğal dalga ya da kıvrımlan başka yun turlerine gore daha belirgin ve duzenlidir Yunun niteliği belirlenirken bu ozelliği ve eğirme sırasında vereceği fire miktan hesaba katılır Bir koyundan kırkılan yun başta bir butun olarak kabaca sınıflandırılır; sonra daha aynntılı incelenir ve tam bir sınıflandırma yapılır Bir koyunda farklı nitelikte yun bulunur En iyi yun hayvanın omuz ve boğurlerinden, ikinci derece nitelikli yun ise sağnnın alt bolumunden elde edilir Daha sonra sırasıyla, belaltı ve sağn, bacakların ust bolumu, boyun, karın, kuyruksokumu ve bacakların altından elde edilen yunler gelir Bacakların alt bolumundeki kısa, kalın ve kaba kıllardan elde edilen yun zor boya tutar Yunun eğirilerek iplik haline getirilmesi DOKUMACILIK maddesinde anlatılmaktadır Duşuk nitelikli yunlerden taranmamış yun ipliği, ince yunlerden ise taranmış yun ipliği ya da kamgam elde edilir Taranmamış yun ipliği kısa lifleri ayırmak icin uygulanan tarama işleminden gecirilmez Daha gevşek, kalın ve kaba olan bu tur iplikten genellikle kalın kumaş, battaniye, halı ve kilim yapılır Kamgam ipliği uretiminde ise yun taranarak kısa liflerden ayrılır; birkac kez cekme makinelerinden gecirilerek, lifler paralel duruma getirilir Boyle ayrıntılı işlemlerden gecirilen kamgam ipliği taranmamış ipliklerden daha duzgun ve sıkıdır
Yun ipliği renkli kumaş icin kullanılacaksa, genellikle orme ya da dokuma aşamasına gelmeden boyanır Coraplar dairesel orgu makinelerinde Orulur; daha nitelikli kumaşlar ise duz dokunur Yunu dokumak icin bildiğimiz dokuma tezgahlan kullanılır Yun kumaşlar bazen 10 metreye ulaşan daha enli parcalar halinde dokunduğu icin, yunlu dokuma tezgahları pamuklu dokuma tezgahlarından daha buyuktur Yun dokunarak elbiselik kumaşlar, battaniyeler uretilir Yunlu kumaşlar dokunduktan sonra, nemli ortamda, dinkleme adı verilen bir işlemden gecirilir Bu işlemde genellikle sabun kullanılır Dinkleme sırasında, kumaş silindirler arasından gecirilir ya da tokmaklarla dovulur Boylece cekmesi sağlanan kumaşın kalınlığı ve dayanıklılığı artar; dokusu zor gorulur duruma gelir Bazen de dokuma yuzeyi havlandırılırve kumaşa tuylu bir gorunum verilir Elbiselik kumaşların bitirme işlemleri genellikle, dışa taşan liflerin temizlenmesi ve kumaşın buhardan gecirilip utulenmesiyle tamamlanır Koyundan kırkılan yun yeni yun olarak bilinir ve oldukca pahalıdır Daha ucuz yunlu urunlerin yapımında eski yunlu giysiler yeniden işlenerek kullanılır Bir yun lifi mikroskop altında incelendiğinde iğ biciminde hucrelerden oluştuğu ve birbiri uzerine binmiş pullarla kaplı olduğu gorulur Yunun bazı ustunlukleri ile bazı sakıncalarının nedeni bu pullardır Pullar, sıcak sabun kopuğunde yunun cekmesine ve keceleşmesine yol acar Yunun bu yapısal ozelliği kece yapımını olanaklı kılar Buna karşılık, aynı durum yunlu giysilerin yıkanmasında buyuk guclukler doğurur Ama bugun kimyasal işlemlerle pulları yok ederek bu gucluğun ustesinden gelinebilmektedir Yunlu giysiler vucudu sıcak tutar Bunun nedeni kalın olmaları değil, yun lifleri arasına sıkışmış bir hava kutlesinin varlığıdır Bu kutle vucudun doğal ısısının kaybolmasını onler Sıradan bir pamuklu giysi aynı olcude hava tutmaz Kabartılmış pamuklu bir battaniye ise yun battaniye kadar vucudu sıcak tutabilir
Ama yun lifleri yay gibi esnek olduğundan, yun battaniye yıkansa bile kabarıklığını korur Ote yandan pamuklu battaniye kısa zamanda ezilir ve kabarıklığını yitirerek eskisi kadar ısıtmaz olur Yunun bir başka ustunluğu, ıslaklık duygusu yaratmaksızın oldukca yuksek miktarda nem tutabilmesidir Yun bir kurutma fırınında kurutulduktan sonra sıradan bir oturma odasına alınsa, kısa zaman icinde ağırlığını neredeyse yuzde 20 oranında artıracak kadar nem emer Yun bu nemi emerken acığa ısı cıkarır Bu nedenle nemli havada yun palto ile dışarıya cıkan kişi ısındığını hisseder Paltonun emdiği nemden acığa cıkan ısı bir caydanlık dolusu suyu kaynatmaya yeter! Ihman iklimli ulkelerin coğunda koyunlar yunleri icin yetiştirilir Yun uretiminde en yaygın kullanılan koyun turleri icin KOYUN maddesine bakınız Dunyada nitelikli ince yunun buyuk bolumunu Avustralya uretir Bu yun, İspanya'da geliştirilmiş merinos koyunlarından elde edilir Tasmanya'da da nitelikli beyaz merinos yunu uretilir Obur onemli ince yun ureticileri SSCB ve Yeni Zelanda'dır Halı dokumada kullanılan daha kaba yun Hindistan'da uretilir En buyuk yun tuketicileri ABD, İngiltere ve Japonya'dır İngiltere, tuvit, tartan gibi ince yunlu dokumaları ve ince yun orgu işleriyle tanınır {bak ORGU VE Tiğ İşi) Turkiye'de yunculuk ve yunlu kumaş sanayisi istenilen duzeyde gelişmemiştir Bunun da nedeni koyunun daha cok eti ve sutu icin yetiştirilmesidir Turkiye'de elde edilen yunler genellikle kaba lifli ve karışıktır Bu yuzden giyimden cok halı, kece ve kilim yapımında kullanılır Turkiye'de yun uretiminin yaklaşık yuzde 70'ini Doğu Anadolu Bolgesi sağlar Gunumuzde ince yun uretiminin artırılması icin merinos koyunlarının yetiştirilmesine onem verilmektedir
ALınıtıdır