Yunus Emre Düşünce Sistemi,
Yunus Emrenin Düşünceleri
Yunus Emre Fikir Dünyası
Yunus Emre'deki Insancıl zihin: Yunus Emre'nin,İslamiyetin öz değerlerinden, içinde yaşadığı bölgedeki kolonizatör Tük dervişlerinden ve sofilerden aldığı kavramlardan birleştirdiği kendine özgü bir insancıl düşüncesi vardırBatıdakı bildiğimiz insancıl akıl ile Yunus'un insancıl,yani insani düşüncesi ya da insanı gaye alan düşüncesi arasında ayrım vardırBatıdaki hümanist düşüncenin hedefi; insan iken, iyiliğiyle kötülüğüyle tüm sinirsiz özgülüğüyle insanı amaç almışken, beser üstü varlıkları reddeden, hatta Allah'ı reddeden insanı amaç almışken Yunus'taki insani düşüncenin hedefi İlahi aşk ya da insan Allah merkezli insandırYunus'ta sonuç ne olursa olsun, hangi us olursa olsun tamamiyle insanı Allah'a götümelidir Zaten batıdaki yardımsever düşünce hareketi Rönesans'la başlamıştır Halbuki Yunus Emre asırlar önce kendine özgü insani düşüncelerini Anadolu halkının gönlüne ulaştırıyorduBu düşünceyi şiirlere dökerek ve yaşamış Anadolu Tüçesiyle ele almış ve Tük toplumuna armağan etmiştir Bu bakımdan bu akıl kendine ve Tük toplumuna özgüdü
Öyle fakat Batılıların yıllarca düşünüp bir tülü uygulayamadıkları hümanist düşünceyi, tarihimizin derinliklerinden beridir yaşanılıp uygulanmaktadır Her ne değin batılılar bu konuda fazla yazmış ve çizmiş iseler de bir tülü fiiliyatta gerçekleştirememişler üstelik da Anadolu insanında gördükleri benzersiz şımartma ve yardımsever düşünceyi her zaman merak etmişler ve bu durumu defalarca basın ve yayın organları vasıtasıyla dile getirmişlerdirSanırım Anadolu insanındakı bu düşüncenin temellerini Yunus Emre'de çağırmak gerekir
“Yetmişiki millete bir göz ile bakamayan,Ser ’in evliyasıyla hakikatte asidir
Diyordu Yunus Emre 7 yüzyıl önceÇevresindeki gönüllere, bütün insanlığa aynı gözle bakmak gerektiğini belirtiyordu
Yunus Emre ’nin insanı sevmesi ya da yardımsever bir düşünceye sahip olması insanları Yaratanının bir kapısı olarak gördüğündendir Bu fikrini şu dizelerinde açıkça belirtiyor
Fazla aradım özledim,yeri göğü aradımÇok aradım bulamadım,buldum insan içinde
Yunus Emre Allah'ı geleneksel düşüncenin aksine gökte değil, O yaratanını veya kendi diliyle Masuk ’unu yerde arar, insanlarda arar kısaca onun yarattığı her şeyde arar:
Ben ayımı yerde gördüm, ne işim var gökyüzündeBenim gözüm yerde gerek,bana rahmet yerden yağar
İnsan “gönül sahibidirGönül bütün yüceliklerin kendinde toplandığı yerdirGönül nazargahı ilahidir Nihayet gönül,sevginin coşup taştığı yer olur
Gah eserim yeller gibi gah tozarim yollar gibi,taşkın akan seller gibi gel gör beni aşk neyledi
Yine Yunus Emre ’deki hümanist düşüncenin temeli insanları sevmesidirOnun için tüm insanlık birdir Din,dil,irk ve cinsiyet ayırt etmezDeğil mi fakat onlar birer yaratılan ve yaratan gibi ulu birisi onları yaratmışPek ise insan en değerli varlıktırÇünkü o varlık Allah'ın yaratmış olduğu ve sonuçta yeniden Allah'ın eseri olduğu için değerlidirPeki o zaman hangi eser yapıcısını hatırlatmaz ve ya sevdirmez ancak Yunus'un bu insanlara daha açık konuşmak gerekirse yeryüzündeki bütün insanlığa perspektif şöyledir:
Hâs u âm muti asi Dost kuludur cümlesi Kime ayıdabilirsin gel evinden taşra çık
Bütün insanlık Allah ’ın kuludurBu durumda hangi birisine O ’nun dairesinden, evinden dışarı çık diyebilirsin ama
Yunus Emre ’nin asıl gayesi :
İnsanın tüm insanları sevmesi gerekir: Yedi asırdır ruhları ve gönülleri yıkamaya sürekli Yunus Emre ’nin destani bir hayatı vardırYaptıkları, sözleri, şiirleri; dilden dile dolaşmış, gönülleri fethetmiş kendi deyimiyle “gönüller yapmış, Anadolu ’nun en buhranlı dönemlerinde gerek iç karışıklıklar gerekse Moğolların Anadolu ’yu yakıp yıktıkları dönemlerde Anadolu insanına moral olmuş manevi destek olmuştur Anadolu Tükçe ’sini millet gönlünde yaşatmış ve sevdirmişSarayın ve Medresenin Arapça ve Farsça ’yı ön planda tuttuğu ve muteber saydığı bir zamanda, Mevlâna ’nın bile eserlerini Farsça yazdığı bir zamanda O şiirlerini Tükçe ve yaşamış ahali dilinde söylemiş, halkın gönlüne seslenmiştir Bu derece ırk üstünde etkili olmasına rağmen O; öyle büyük davasının olmadığı, O ’nun gayesinin sadece ve sadece insanlar arasında sevgiyi dominant kılmak olduğunu açıklama etmiştir Onun hedefi “gönül yapmaktır Yani gönülleri imar etmek, onları Adalet aşkını barındırabilecek olgunluğa eriştirmek olduğunu şu mısralarıyla açıklar:
Ben gelmedim dava için, benim işim sevgi işiDost ’un evi gönüldendir gönüller yapmaya geldim
Söz söyleyen birey dikkatli olmalıdır: Mutasavvıf şairler gibi Yunus Emre ’yi de başka şairlerden ayıran en büyük nitelik; O ’nların şiirlerindeki söze kutsal bir mana vermesindendirBaska şairler için şiir ben ’in ve toplumun bir ifadesidir Ya Da yalnızca bir kelime oyunundurAma Yunus Emre ’de şiir başkadırO ’nun için şiir “Tanrı avazıdırŞaire çok büyük bir sorumluluk yüklerBu görüşlerini şöyle dile getirir
Laf ola kese savaşı, söz ola bitire başı, Laf ola ağulu aşı bal ile yağ ide bir laf
Birey bile söz demini dimeye sözin kemini Bu kâinat cehennemini sekiz uçmağ ide bir laf
Yunus imdi laf yatinda söyle laf gayetindenn Key sakin o seh katından seni ırak ide bir söz
Öyle ki insan ne zaman neyi konuşacağını bilmeli ve ona kadar konuşmalıdırKötü söz konuşmamalı, uygun ve zamanında konuşmalıdırYunus Emre sözün bu dünya cehennemini “sekiz uçmak derecesine getirebileceğine inanmaktadır
Insan kendini ve hakkı mutlaka bilmelidir : bununla beraber Yunus Emre ’nin bir öteki hedefi ise, insanın ilk kez kendisni bilmesini ve tanımasını istemesidir Bütün ilimlerin buna yönelik olmasını isterVe şöyle açıklar düşüncelerini:
İlim ilim bilmektir, ilim; kendini bilmektir Sen kendini bilmezsen ya nice okumaktırOkumaktan ma ’ni ne kişi Hakk ’ı bilmektir Çün okudun bilmezsin ha bir kuru emektir
Kendilerini ilme adamış nice insanın Hakk ’ı tanıyamadığını belirtirİlim adamının kendisini ilme verip dış alemle ilişkiyi kopardığını ve olup biteni göremediğini Allah ’ı unuttuğunu açıkça belirtmek ister hemen hemen
İnsanın en manâlı görevi gönül yıkmamak bilakis “gönül gerçekleştirmektır: Yunus Emre'ye insanın Kabesi kendi gönlüdürYer yüzünde Kabe ’nin Müslümanlar açısından değeri ne derece önemli ise kendi Kabe ’si olan gönlü o derece mühimdir
kaynak: edebyahucom *
Yunus Emrenin Düşünceleri
Yunus Emre Fikir Dünyası
Yunus Emre'deki Insancıl zihin: Yunus Emre'nin,İslamiyetin öz değerlerinden, içinde yaşadığı bölgedeki kolonizatör Tük dervişlerinden ve sofilerden aldığı kavramlardan birleştirdiği kendine özgü bir insancıl düşüncesi vardırBatıdakı bildiğimiz insancıl akıl ile Yunus'un insancıl,yani insani düşüncesi ya da insanı gaye alan düşüncesi arasında ayrım vardırBatıdaki hümanist düşüncenin hedefi; insan iken, iyiliğiyle kötülüğüyle tüm sinirsiz özgülüğüyle insanı amaç almışken, beser üstü varlıkları reddeden, hatta Allah'ı reddeden insanı amaç almışken Yunus'taki insani düşüncenin hedefi İlahi aşk ya da insan Allah merkezli insandırYunus'ta sonuç ne olursa olsun, hangi us olursa olsun tamamiyle insanı Allah'a götümelidir Zaten batıdaki yardımsever düşünce hareketi Rönesans'la başlamıştır Halbuki Yunus Emre asırlar önce kendine özgü insani düşüncelerini Anadolu halkının gönlüne ulaştırıyorduBu düşünceyi şiirlere dökerek ve yaşamış Anadolu Tüçesiyle ele almış ve Tük toplumuna armağan etmiştir Bu bakımdan bu akıl kendine ve Tük toplumuna özgüdü
Öyle fakat Batılıların yıllarca düşünüp bir tülü uygulayamadıkları hümanist düşünceyi, tarihimizin derinliklerinden beridir yaşanılıp uygulanmaktadır Her ne değin batılılar bu konuda fazla yazmış ve çizmiş iseler de bir tülü fiiliyatta gerçekleştirememişler üstelik da Anadolu insanında gördükleri benzersiz şımartma ve yardımsever düşünceyi her zaman merak etmişler ve bu durumu defalarca basın ve yayın organları vasıtasıyla dile getirmişlerdirSanırım Anadolu insanındakı bu düşüncenin temellerini Yunus Emre'de çağırmak gerekir
“Yetmişiki millete bir göz ile bakamayan,Ser ’in evliyasıyla hakikatte asidir
Diyordu Yunus Emre 7 yüzyıl önceÇevresindeki gönüllere, bütün insanlığa aynı gözle bakmak gerektiğini belirtiyordu
Yunus Emre ’nin insanı sevmesi ya da yardımsever bir düşünceye sahip olması insanları Yaratanının bir kapısı olarak gördüğündendir Bu fikrini şu dizelerinde açıkça belirtiyor
Fazla aradım özledim,yeri göğü aradımÇok aradım bulamadım,buldum insan içinde
Yunus Emre Allah'ı geleneksel düşüncenin aksine gökte değil, O yaratanını veya kendi diliyle Masuk ’unu yerde arar, insanlarda arar kısaca onun yarattığı her şeyde arar:
Ben ayımı yerde gördüm, ne işim var gökyüzündeBenim gözüm yerde gerek,bana rahmet yerden yağar
İnsan “gönül sahibidirGönül bütün yüceliklerin kendinde toplandığı yerdirGönül nazargahı ilahidir Nihayet gönül,sevginin coşup taştığı yer olur
Gah eserim yeller gibi gah tozarim yollar gibi,taşkın akan seller gibi gel gör beni aşk neyledi
Yine Yunus Emre ’deki hümanist düşüncenin temeli insanları sevmesidirOnun için tüm insanlık birdir Din,dil,irk ve cinsiyet ayırt etmezDeğil mi fakat onlar birer yaratılan ve yaratan gibi ulu birisi onları yaratmışPek ise insan en değerli varlıktırÇünkü o varlık Allah'ın yaratmış olduğu ve sonuçta yeniden Allah'ın eseri olduğu için değerlidirPeki o zaman hangi eser yapıcısını hatırlatmaz ve ya sevdirmez ancak Yunus'un bu insanlara daha açık konuşmak gerekirse yeryüzündeki bütün insanlığa perspektif şöyledir:
Hâs u âm muti asi Dost kuludur cümlesi Kime ayıdabilirsin gel evinden taşra çık
Bütün insanlık Allah ’ın kuludurBu durumda hangi birisine O ’nun dairesinden, evinden dışarı çık diyebilirsin ama
Yunus Emre ’nin asıl gayesi :
İnsanın tüm insanları sevmesi gerekir: Yedi asırdır ruhları ve gönülleri yıkamaya sürekli Yunus Emre ’nin destani bir hayatı vardırYaptıkları, sözleri, şiirleri; dilden dile dolaşmış, gönülleri fethetmiş kendi deyimiyle “gönüller yapmış, Anadolu ’nun en buhranlı dönemlerinde gerek iç karışıklıklar gerekse Moğolların Anadolu ’yu yakıp yıktıkları dönemlerde Anadolu insanına moral olmuş manevi destek olmuştur Anadolu Tükçe ’sini millet gönlünde yaşatmış ve sevdirmişSarayın ve Medresenin Arapça ve Farsça ’yı ön planda tuttuğu ve muteber saydığı bir zamanda, Mevlâna ’nın bile eserlerini Farsça yazdığı bir zamanda O şiirlerini Tükçe ve yaşamış ahali dilinde söylemiş, halkın gönlüne seslenmiştir Bu derece ırk üstünde etkili olmasına rağmen O; öyle büyük davasının olmadığı, O ’nun gayesinin sadece ve sadece insanlar arasında sevgiyi dominant kılmak olduğunu açıklama etmiştir Onun hedefi “gönül yapmaktır Yani gönülleri imar etmek, onları Adalet aşkını barındırabilecek olgunluğa eriştirmek olduğunu şu mısralarıyla açıklar:
Ben gelmedim dava için, benim işim sevgi işiDost ’un evi gönüldendir gönüller yapmaya geldim
Söz söyleyen birey dikkatli olmalıdır: Mutasavvıf şairler gibi Yunus Emre ’yi de başka şairlerden ayıran en büyük nitelik; O ’nların şiirlerindeki söze kutsal bir mana vermesindendirBaska şairler için şiir ben ’in ve toplumun bir ifadesidir Ya Da yalnızca bir kelime oyunundurAma Yunus Emre ’de şiir başkadırO ’nun için şiir “Tanrı avazıdırŞaire çok büyük bir sorumluluk yüklerBu görüşlerini şöyle dile getirir
Laf ola kese savaşı, söz ola bitire başı, Laf ola ağulu aşı bal ile yağ ide bir laf
Birey bile söz demini dimeye sözin kemini Bu kâinat cehennemini sekiz uçmağ ide bir laf
Yunus imdi laf yatinda söyle laf gayetindenn Key sakin o seh katından seni ırak ide bir söz
Öyle ki insan ne zaman neyi konuşacağını bilmeli ve ona kadar konuşmalıdırKötü söz konuşmamalı, uygun ve zamanında konuşmalıdırYunus Emre sözün bu dünya cehennemini “sekiz uçmak derecesine getirebileceğine inanmaktadır
Insan kendini ve hakkı mutlaka bilmelidir : bununla beraber Yunus Emre ’nin bir öteki hedefi ise, insanın ilk kez kendisni bilmesini ve tanımasını istemesidir Bütün ilimlerin buna yönelik olmasını isterVe şöyle açıklar düşüncelerini:
İlim ilim bilmektir, ilim; kendini bilmektir Sen kendini bilmezsen ya nice okumaktırOkumaktan ma ’ni ne kişi Hakk ’ı bilmektir Çün okudun bilmezsin ha bir kuru emektir
Kendilerini ilme adamış nice insanın Hakk ’ı tanıyamadığını belirtirİlim adamının kendisini ilme verip dış alemle ilişkiyi kopardığını ve olup biteni göremediğini Allah ’ı unuttuğunu açıkça belirtmek ister hemen hemen
İnsanın en manâlı görevi gönül yıkmamak bilakis “gönül gerçekleştirmektır: Yunus Emre'ye insanın Kabesi kendi gönlüdürYer yüzünde Kabe ’nin Müslümanlar açısından değeri ne derece önemli ise kendi Kabe ’si olan gönlü o derece mühimdir
kaynak: edebyahucom *