Zehirlenme ve Zehirlenmeler nelerdir?
Herhangi bir kimyasal, organik ya da fiziksel madde vucuda girdikten sonra ozelliğine gore yerel veya genel hasar meydana getirerek, olume neden olabiliyorsa bu maddeye ZEHİR, olaya ise ZEHİRLENME denir
Yerel belirtiler
Sokulan, ısırılan, temas eden yerde kızarıklık, şişlik, gerginlik, ağrı ve kaşıntı
Genel belirtiler
Vucut ısısının yukselmesi (ateş),
Tum vucutta kızarıklık, dokuntu, kaşıntı,
Solunum sıkıntısı, hızlı ve zayıf atan nabız,
Baş ağrısı, kulak cınlaması,
Halsizlik, kendinden gecme, gelişen bilinc kaybı,
Şok, olum
Zehir, vucuda bilerek (kasti) veya bilinmeden(kazara), dort yoldan alınabilir:
1Sindirim, 2Solunum, 3Deri ve 4Kan yoluyla, olmak uzere
Sindirim Yolu Zehirlenmeleri
Ağız yoluyla alınan her turlu zehir etkisi yapan maddelerle meydana gelirler; bayat besinler, ilaclar, alkol, korozif (yakıcı, tahriş edici) maddeler ya da alerjik etki yapan maddeler vb
İlkyardım:
* Eğer zehrin alınması uzerinden henuz 30 dakika gecmemişse, o zaman kusturulur
KUSTURMAK İCİN:
Tercih edilen kişinin kendi parmağı ile kucuk dilini dolayısıyla da oğurme refleksini uyararak kusmasını sağlamaktır,
Sıcağa yakın ılık su icirerek de kusturma sağlanabilir (kişi bardağı kendisi tutarak icmelidir! başkası tarafından icirilmemelidir!)
KUSTURULMAYACAK DURUMLAR:
Asit veya bazik madde (korozif madde) iceren sıvılar icilmişse,
Petrol urunleri icilmişse,
Bilinci kapalı ise
* Kusturulduktan sonra soğuk veya sıcak olmayan su icirilir, kusturulmayacak durumlarda da yine su icirilir
* Hastaneye goturulur, ozellikle korozif madde icmiş kişilerin mutlaka hastane tedavisine gereksinimleri vardır:
* Ne yapılacağına karar verilemeyen durumlarda mutlaka ZEHİR DANIŞMA MERKEZİ aranmalıdır Merkez aranmadan once aşağıdaki bilgiler toplanmalıdır:
Zehirlenme ne ile meydana geldi, kutu veya prospektus varsa yanınızda olmalı,
Kutudaki şişedeki miktar ne kadar kalmış, daha once ne kadarmış, cevreye sacılmış mı?
Zehir ne zaman alınmış, hastanın durumu nasıl?
BESİN ZEHİRLENMELERİ
Bakteri veya bakteri salgıları (toksinleri ) ile oluşan zehirlenmelerdir Bulantıkusma, kramp şeklinde karın ağrısı ve ishal (diyare) ile seyrederler Bunlar:
SALMONELLA:
Kontamine (enfeksiyonla bulaşmış) et, sut ve yumurta ile bulaşır Yendikten 1224 saat sonra ani bulantıkusma, karın ağrısı, ishal ile kendini gosterir
Tedavi: Herhangi bir tedavisi yoktur 23 gunde kendiliğinden gecer Antibiyotik verilmez
* Aşırı ishal ve kusmaya bağlı olarak dehidratasyon gelişmişse icecek şeyler verilerek kaybedilen sıvı yerine konur
* Yemek hazırlanırken kapların temiz olmasına dikkat edilir ve iyi pişirilirse salmonella enfeksiyonu onlenebilir
STAFİLOKOK:
En sık rastlanan besin zehirlenmesidir Karbonhidratlı, sutlu ve şekerli yiyeceklerin yenilmesi sonucu gorulur Orneğin: muhallebi, dondurma, mayonez gibi Yendikten 26 saat sonra bulantıkusma ile kendini gosterir (ishal nadiren gorulur)
Tedavi: Herhangi bir tedavisi yoktur 46 saatte kendiliğinden gecer
Onlenebilmesi icin; ozellikle sutlu tatlılar ve kaynatılmadan pişirilen yemekler hazırlandıktan sonra uzun sure, fırında veya ısıtma tepsilerinde bekletilmemelidir
CLOSTRİDİUM PERFRİNGENS:
Buyuk miktarda hazırlanan yiyeceklerin oda ısısında, etkisiz buharda bekletilmesi veya yeterince soğuk ortamda muhafaza edilmemesi sonucunda urer Veya mikroorganizmanın bulaştığı balıklarla hastalık ortaya cıkar Yendikten 810 saat sonra bulantı, karında kramp şeklinde ağrı ve ishal ile kendini gosterir
Tedavi: 24 saate kadar kendiliğinden iyileşir
* Dehidratasyon kontrol altına alınır, hastaya, daha oncede bahsedildiği gibi bol sıvı şeyler icirilir ve bu arada tuz ve elektrolit kaybını yerine koymak icin de bir bardak suya bir miktar tuz ve yemek karbonatı konarak icirilir Ya da bu amacla kola, tuzlu ayran, meyve suları, maden suyu icirilebilir Mumkun olduğunca tum sıvı kaybı bu iceceklerle karşılanmayıp suyla desteklenmelidir
İYİ YIKANMAMIŞ, YEMEK KAZINTISI KALMIŞ KAPLAR GENELLİKLE BESİN
ZEHİRLENMESİNE YOL ACAN EN ONEMLİ FAKTORDUR
Cl BOTULİNUM ( BOTULİSMUS ):
Genelllikle iyi konservelenmemiş yiyeceklerin yenilmesi sonucu gorulen en tehlikeli (hatta olumcul) olan besin zehirlenmesidir Yenildikten 24 saat sonra belirtiler gorulebilir İshal gorulmez, kabızlık (konstipasyon) olabilir Botulismusta, sinirlerden kaslara giden uyarılar engellenmekte ve bunun sonucunda şiddetli halsizlik, paralizi (kuvvet kaybı) ve olum gorulebilmektedir
Belirtileri:
Ağız ve boğaz kuru ve ağrılıdır,
Kişi gozlerini odaklamada zorluk ceker (cift gorme, bulanık gorme olabilir)
Bitkinlik, yutma ve konuşma gucluğu
Halsizlik veya kuvvet kaybı
Goz hareketlerinde kısıtlılık, goz bebeklerinde genişleme
Solunum kaslarında paralizi, solunum gucluğu
Konuşamama, başın on kısmında hissedilen baş ağrısı
İlkyardım:
* ABC kontrol edilir ve devamlılığı sağlanır
* Olanak varsa oksijen verilir
* Gerekiyorsa suni solunum yapılır
* Acilen hastaneye goturulmelidir Mutlaka antitoksin yapılması gerekir
DEHİDRATASYON: Aşırı kusma ve ishal sonucu, vucuttan fazla miktarda sıvı ve elektrolit kaybı olur Buna bağlı olarak cilt, dudaklar ve dil kurur Cildin kuruluğunu anlamak uzere el uzerindeki deri, baş parmak ve işaret parmağı arasında tutulur, bırakıldığında deri hemen eski halini alıyorsa o zaman sorun yoktur, eğer eski halini alma suresi uzuyorsa, o zaman fazla miktarda sıvı kaybı vardır ve hemen tedavi edilmezse hipovolemik şok gelişebilir
Solunum Yolu Zehirlenmeleri
Tup gaz, egzoz gazı (karbonmonoksit), duman ve diğer zehirli gazların solunması sonucunda gorulur Ozellikle renksiz ve kokusuz zehirli gazlarla meydana gelen zehirlenmelerde kişide gorulen belirtilerin saptanması hayat kurtaracaktır
Belirtileri
Baş ağrısı, baş donmesi, kulak cınlaması, kendinden gecme, bulantıkusma, deride renk değişimi
İlkyardım
* Oncelikle kaynak kapatılır, havalandırma sağlanır, kişi temiz havaya cıkartılır
* Yuzune su serpilebilir, kolları acılıp kapatılabilir,
* Gerekiyorsa suni solunum ve kalp masajı yapılır,
* Mutlaka hastaneye goturulur
Deri Yolu Zehirlenmeleri
Kremler, tozlar, sıvılar ile temas sonucu, ya da ısırma, sokma, enjeksiyon ile meydana gelir Etkilenme durumuna gore yerel veya genel belirtiler gorulebilir
İlkyardım
* Etken madde krem veya toz şeklindeyse, bol akan su ile yıkanır; yara varsa uzeri steril gazlı bezle kapatılır
* Yerel belirtiler giderek yayılıyor ve genel belirtiler goruluyorsa, kişi derhal bir sağlık kuruluşuna goturulur (Kişide gelişmekte olan alerjik şoka karşı sağlık kuruluşunda semptomatik tedavi uygulanmalıdır, aksi halde kişi kaybedilebilir Hastaneye gotururken bilinc kapanırsa koma pozisyonu verilir veya ABC nin devamlılığı sağlanır)
Kedi ve Kopek Isırmaları
KUDUZ tehlikesi vardır Bu gibi durumlarda ısırılan yer ilk once bol su ile sabunlanıp kopurtulerek en az 5 dakika yıkanır
Aşı yaptırılır Mumkunse hayvan gozetim altında tutulur, eğer 10 gun icinde olurse aşıya devam edilir, 10 gunu gecmesine rağmen hayvan olmemişse, aşıya gerek yoktur Hayvan bulunamamışsa, aşı mutlaka yaptırılmalıdır
Yılan Sokması
İki derin diş izi yılanın zehirli olduğunu gosterir Bu durumda sokulan yerin altından ve ustunden venoz turnike yapılarak, zehrin dolaşıma katılımı yavaşlatılır Ağzında yara ve curuk dişi olmayan bir kişi yara yerinden zehri emip tukurebilir Organ hareketsiz halde ve sarkıtılarak tutulur Kişi mumkun olduğunca sakin tutulmaya calışılmalıdır Hastaneye goturulmelidir ve tetanos aşısı yaptırılmalıdır
VENOZ TURNİKE
Enli kumaş veya kravat, yılanın soktuğu yerin hemen altından ve ustunden bağlanır Ancak dolaşım engellenmeyecek şekilde bağlanmalıdır Bunun icin bacakta ise ayak, kolda ise el parmaklarına bakılır morarma varsa, hemen gevşetilir
Akrep Sokması
Sokulan yere amonyak veya su ile bulamac yapılmış yemek karbonatı surulebilir Venoz turnike uygulanabilir Hastaneye goturulmelidir
Arı Sokması
Sabunlu su ile yıkanabilir veya antiseptik ile silinebilir İğne cıkarılabilecek durumdaysa cımbızla cıkarılır aksi halde, zorlanmaz
Yerel belirtiler genel belirtilere donuşuyorsa, vakit kaybedilmeden hastaneye goturulmelidir
Deniz Kestanesi Batması
Bu durumda organ (genelde ayak), yanmayacak şekilde dayanabileceği kadar (45° C) sıcak su icine daldırılarak, 2030 dakika (ağrı dininceye) kadar bekletilir Sıcak dikeni eritir
Denizanası Teması
Denizanası ve deniz şakayıklarının nematokist denilen vantuzlarındaki cengellerle cilde tutunurlar, bunların zarar verilmeden uzaklaştırılması icin: once alkol (ya da sirke veya deniz suyu) ile yıkanır, sonra uzerine pudra ekilir, varsa ciğ et konarak yumuşatılır ve bıcağın tersi veya tahta cubukla deriden sıyrılır Ya da o kısım doğrudan musluk suyu ile yıkanabilir; tatlı su vantuzları patlatacağından kişi rahatlayacaktır
DİKKATİNİZE
Yurt dışında bocek sokmaları nedeniyle anaflaktik şok dediğimiz alerjinin ağır seyrettiği kişilerde bu seyri hafifletmek uzere yanlarında taşıyabilecekleri alerji kutusu (kiti, seti) vardır Hekim tarafından onerilen ve yapabilme eğitimini alan kişiler, bocek soktuğunda, hemen enjektordeki hazır ilacı kendileri yaparak ve hapı alarak durumlarının kotuleşmesini onleyebiliyorlar
Alıntı
Herhangi bir kimyasal, organik ya da fiziksel madde vucuda girdikten sonra ozelliğine gore yerel veya genel hasar meydana getirerek, olume neden olabiliyorsa bu maddeye ZEHİR, olaya ise ZEHİRLENME denir
Yerel belirtiler
Sokulan, ısırılan, temas eden yerde kızarıklık, şişlik, gerginlik, ağrı ve kaşıntı
Genel belirtiler
Vucut ısısının yukselmesi (ateş),
Tum vucutta kızarıklık, dokuntu, kaşıntı,
Solunum sıkıntısı, hızlı ve zayıf atan nabız,
Baş ağrısı, kulak cınlaması,
Halsizlik, kendinden gecme, gelişen bilinc kaybı,
Şok, olum
Zehir, vucuda bilerek (kasti) veya bilinmeden(kazara), dort yoldan alınabilir:
1Sindirim, 2Solunum, 3Deri ve 4Kan yoluyla, olmak uzere
Sindirim Yolu Zehirlenmeleri
Ağız yoluyla alınan her turlu zehir etkisi yapan maddelerle meydana gelirler; bayat besinler, ilaclar, alkol, korozif (yakıcı, tahriş edici) maddeler ya da alerjik etki yapan maddeler vb
İlkyardım:
* Eğer zehrin alınması uzerinden henuz 30 dakika gecmemişse, o zaman kusturulur
KUSTURMAK İCİN:
Tercih edilen kişinin kendi parmağı ile kucuk dilini dolayısıyla da oğurme refleksini uyararak kusmasını sağlamaktır,
Sıcağa yakın ılık su icirerek de kusturma sağlanabilir (kişi bardağı kendisi tutarak icmelidir! başkası tarafından icirilmemelidir!)
KUSTURULMAYACAK DURUMLAR:
Asit veya bazik madde (korozif madde) iceren sıvılar icilmişse,
Petrol urunleri icilmişse,
Bilinci kapalı ise
* Kusturulduktan sonra soğuk veya sıcak olmayan su icirilir, kusturulmayacak durumlarda da yine su icirilir
* Hastaneye goturulur, ozellikle korozif madde icmiş kişilerin mutlaka hastane tedavisine gereksinimleri vardır:
* Ne yapılacağına karar verilemeyen durumlarda mutlaka ZEHİR DANIŞMA MERKEZİ aranmalıdır Merkez aranmadan once aşağıdaki bilgiler toplanmalıdır:
Zehirlenme ne ile meydana geldi, kutu veya prospektus varsa yanınızda olmalı,
Kutudaki şişedeki miktar ne kadar kalmış, daha once ne kadarmış, cevreye sacılmış mı?
Zehir ne zaman alınmış, hastanın durumu nasıl?
BESİN ZEHİRLENMELERİ
Bakteri veya bakteri salgıları (toksinleri ) ile oluşan zehirlenmelerdir Bulantıkusma, kramp şeklinde karın ağrısı ve ishal (diyare) ile seyrederler Bunlar:
SALMONELLA:
Kontamine (enfeksiyonla bulaşmış) et, sut ve yumurta ile bulaşır Yendikten 1224 saat sonra ani bulantıkusma, karın ağrısı, ishal ile kendini gosterir
Tedavi: Herhangi bir tedavisi yoktur 23 gunde kendiliğinden gecer Antibiyotik verilmez
* Aşırı ishal ve kusmaya bağlı olarak dehidratasyon gelişmişse icecek şeyler verilerek kaybedilen sıvı yerine konur
* Yemek hazırlanırken kapların temiz olmasına dikkat edilir ve iyi pişirilirse salmonella enfeksiyonu onlenebilir
STAFİLOKOK:
En sık rastlanan besin zehirlenmesidir Karbonhidratlı, sutlu ve şekerli yiyeceklerin yenilmesi sonucu gorulur Orneğin: muhallebi, dondurma, mayonez gibi Yendikten 26 saat sonra bulantıkusma ile kendini gosterir (ishal nadiren gorulur)
Tedavi: Herhangi bir tedavisi yoktur 46 saatte kendiliğinden gecer
Onlenebilmesi icin; ozellikle sutlu tatlılar ve kaynatılmadan pişirilen yemekler hazırlandıktan sonra uzun sure, fırında veya ısıtma tepsilerinde bekletilmemelidir
CLOSTRİDİUM PERFRİNGENS:
Buyuk miktarda hazırlanan yiyeceklerin oda ısısında, etkisiz buharda bekletilmesi veya yeterince soğuk ortamda muhafaza edilmemesi sonucunda urer Veya mikroorganizmanın bulaştığı balıklarla hastalık ortaya cıkar Yendikten 810 saat sonra bulantı, karında kramp şeklinde ağrı ve ishal ile kendini gosterir
Tedavi: 24 saate kadar kendiliğinden iyileşir
* Dehidratasyon kontrol altına alınır, hastaya, daha oncede bahsedildiği gibi bol sıvı şeyler icirilir ve bu arada tuz ve elektrolit kaybını yerine koymak icin de bir bardak suya bir miktar tuz ve yemek karbonatı konarak icirilir Ya da bu amacla kola, tuzlu ayran, meyve suları, maden suyu icirilebilir Mumkun olduğunca tum sıvı kaybı bu iceceklerle karşılanmayıp suyla desteklenmelidir
İYİ YIKANMAMIŞ, YEMEK KAZINTISI KALMIŞ KAPLAR GENELLİKLE BESİN
ZEHİRLENMESİNE YOL ACAN EN ONEMLİ FAKTORDUR
Cl BOTULİNUM ( BOTULİSMUS ):
Genelllikle iyi konservelenmemiş yiyeceklerin yenilmesi sonucu gorulen en tehlikeli (hatta olumcul) olan besin zehirlenmesidir Yenildikten 24 saat sonra belirtiler gorulebilir İshal gorulmez, kabızlık (konstipasyon) olabilir Botulismusta, sinirlerden kaslara giden uyarılar engellenmekte ve bunun sonucunda şiddetli halsizlik, paralizi (kuvvet kaybı) ve olum gorulebilmektedir
Belirtileri:
Ağız ve boğaz kuru ve ağrılıdır,
Kişi gozlerini odaklamada zorluk ceker (cift gorme, bulanık gorme olabilir)
Bitkinlik, yutma ve konuşma gucluğu
Halsizlik veya kuvvet kaybı
Goz hareketlerinde kısıtlılık, goz bebeklerinde genişleme
Solunum kaslarında paralizi, solunum gucluğu
Konuşamama, başın on kısmında hissedilen baş ağrısı
İlkyardım:
* ABC kontrol edilir ve devamlılığı sağlanır
* Olanak varsa oksijen verilir
* Gerekiyorsa suni solunum yapılır
* Acilen hastaneye goturulmelidir Mutlaka antitoksin yapılması gerekir
DEHİDRATASYON: Aşırı kusma ve ishal sonucu, vucuttan fazla miktarda sıvı ve elektrolit kaybı olur Buna bağlı olarak cilt, dudaklar ve dil kurur Cildin kuruluğunu anlamak uzere el uzerindeki deri, baş parmak ve işaret parmağı arasında tutulur, bırakıldığında deri hemen eski halini alıyorsa o zaman sorun yoktur, eğer eski halini alma suresi uzuyorsa, o zaman fazla miktarda sıvı kaybı vardır ve hemen tedavi edilmezse hipovolemik şok gelişebilir
Solunum Yolu Zehirlenmeleri
Tup gaz, egzoz gazı (karbonmonoksit), duman ve diğer zehirli gazların solunması sonucunda gorulur Ozellikle renksiz ve kokusuz zehirli gazlarla meydana gelen zehirlenmelerde kişide gorulen belirtilerin saptanması hayat kurtaracaktır
Belirtileri
Baş ağrısı, baş donmesi, kulak cınlaması, kendinden gecme, bulantıkusma, deride renk değişimi
İlkyardım
* Oncelikle kaynak kapatılır, havalandırma sağlanır, kişi temiz havaya cıkartılır
* Yuzune su serpilebilir, kolları acılıp kapatılabilir,
* Gerekiyorsa suni solunum ve kalp masajı yapılır,
* Mutlaka hastaneye goturulur
Deri Yolu Zehirlenmeleri
Kremler, tozlar, sıvılar ile temas sonucu, ya da ısırma, sokma, enjeksiyon ile meydana gelir Etkilenme durumuna gore yerel veya genel belirtiler gorulebilir
İlkyardım
* Etken madde krem veya toz şeklindeyse, bol akan su ile yıkanır; yara varsa uzeri steril gazlı bezle kapatılır
* Yerel belirtiler giderek yayılıyor ve genel belirtiler goruluyorsa, kişi derhal bir sağlık kuruluşuna goturulur (Kişide gelişmekte olan alerjik şoka karşı sağlık kuruluşunda semptomatik tedavi uygulanmalıdır, aksi halde kişi kaybedilebilir Hastaneye gotururken bilinc kapanırsa koma pozisyonu verilir veya ABC nin devamlılığı sağlanır)
Kedi ve Kopek Isırmaları
KUDUZ tehlikesi vardır Bu gibi durumlarda ısırılan yer ilk once bol su ile sabunlanıp kopurtulerek en az 5 dakika yıkanır
Aşı yaptırılır Mumkunse hayvan gozetim altında tutulur, eğer 10 gun icinde olurse aşıya devam edilir, 10 gunu gecmesine rağmen hayvan olmemişse, aşıya gerek yoktur Hayvan bulunamamışsa, aşı mutlaka yaptırılmalıdır
Yılan Sokması
İki derin diş izi yılanın zehirli olduğunu gosterir Bu durumda sokulan yerin altından ve ustunden venoz turnike yapılarak, zehrin dolaşıma katılımı yavaşlatılır Ağzında yara ve curuk dişi olmayan bir kişi yara yerinden zehri emip tukurebilir Organ hareketsiz halde ve sarkıtılarak tutulur Kişi mumkun olduğunca sakin tutulmaya calışılmalıdır Hastaneye goturulmelidir ve tetanos aşısı yaptırılmalıdır
VENOZ TURNİKE
Enli kumaş veya kravat, yılanın soktuğu yerin hemen altından ve ustunden bağlanır Ancak dolaşım engellenmeyecek şekilde bağlanmalıdır Bunun icin bacakta ise ayak, kolda ise el parmaklarına bakılır morarma varsa, hemen gevşetilir
Akrep Sokması
Sokulan yere amonyak veya su ile bulamac yapılmış yemek karbonatı surulebilir Venoz turnike uygulanabilir Hastaneye goturulmelidir
Arı Sokması
Sabunlu su ile yıkanabilir veya antiseptik ile silinebilir İğne cıkarılabilecek durumdaysa cımbızla cıkarılır aksi halde, zorlanmaz
Yerel belirtiler genel belirtilere donuşuyorsa, vakit kaybedilmeden hastaneye goturulmelidir
Deniz Kestanesi Batması
Bu durumda organ (genelde ayak), yanmayacak şekilde dayanabileceği kadar (45° C) sıcak su icine daldırılarak, 2030 dakika (ağrı dininceye) kadar bekletilir Sıcak dikeni eritir
Denizanası Teması
Denizanası ve deniz şakayıklarının nematokist denilen vantuzlarındaki cengellerle cilde tutunurlar, bunların zarar verilmeden uzaklaştırılması icin: once alkol (ya da sirke veya deniz suyu) ile yıkanır, sonra uzerine pudra ekilir, varsa ciğ et konarak yumuşatılır ve bıcağın tersi veya tahta cubukla deriden sıyrılır Ya da o kısım doğrudan musluk suyu ile yıkanabilir; tatlı su vantuzları patlatacağından kişi rahatlayacaktır
DİKKATİNİZE
Yurt dışında bocek sokmaları nedeniyle anaflaktik şok dediğimiz alerjinin ağır seyrettiği kişilerde bu seyri hafifletmek uzere yanlarında taşıyabilecekleri alerji kutusu (kiti, seti) vardır Hekim tarafından onerilen ve yapabilme eğitimini alan kişiler, bocek soktuğunda, hemen enjektordeki hazır ilacı kendileri yaparak ve hapı alarak durumlarının kotuleşmesini onleyebiliyorlar
Alıntı