Enflasyon Türkiye'nin bu dönemde hem ana gündemi hem de ana problemi. Yakın geçmişte gündem sıralamasında geriye düşse de kendini hep hissettirdi.
Son veriye göre mart ayında Türkiye'de enflasyon aylık bazda yüzde 5,46 olurken, yıllık bazda da yüzde 61,14 olarak açıklanınca halkın gözlerindeki ışık söndü, başka bir şey görmez oldu. Aslında bu oran dahi tartışmalı bir durumda. Enflasyon daha mı yüksek? Hissedilen enflasyon farklı mı? Enflasyon ortalama bire hesaplama olup, herkesin alışveriş sepeti mi farklı kılan?
Sorular uzayıp giderken, enflasyonun gerilemesi artan fiyatları düşürecek algısı üzerine bir bilgilendirme yapmak şart oldu!
Enflasyondaki artış nedir? Enflasyondaki azalış fiyatları düşürür mü?
twitter.com
Bu paylaşım üzerinden gelen yorumlara birazdan değineceğiz. Önce bir bakalım enflasyon nedir? Nasıl hesaplanır?
Adeta ekonominin Wikipedisi ya da Google'ı olan Mahfi Eğilmez enflasyonun nasıl ölçüldüğünü bize anlatıyor
Günlük konuşmalarda birbirinin yerine kullanılsa da enflasyon ile fiyat artışı ve hayat pahalılığı farklı kavramlar olurken, enflasyon fiyatların genel olarak ve sürekli bir biçimde yükselme eğiliminde olması olarak anlamına gelir.
Fiyat artışı denildiğinde kastedilen, bir veya birkaç ürün ya da hizmetin fiyatının süreklilik halinde artması ya da genel olarak fiyatların yalnızca bir kez artması anlamına gelir. Hayat pahalılığı ise bir yerde fiyatların başka bölgeye göre yüksek olması demektir.
Örnek olarak eskiden beri gelen enflasyonla İstanbul'da hayat pahalı hale gelmiş olsa da günümüzdeki enflasyon yüzde 3 dolayında olabilir. Bu durumda enflasyon ılımlı olurken, hayat pahalıdır denilebilir.
Enflasyon nasıl hesaplanır?
Ürün ya da hizmet üretim aşamasındayken derlenen fiyatlarla endeksin hesaplanmasına üretici fiyatları endeksi (ÜFE) denilirken, tüketiciye ulaşan satış aşamasındaki fiyatlar üzerinden hesaplanan endekse de tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) denir. Biz halk arasında TÜFE'ye 'enflasyon' diyoruz.
TÜFE iki tür veri ile hesaplanır:
- İlki seçilmiş hane halklarına hangi mal ve hizmetleri hangi ağırlıkla kullandıkları anket uygulamasıyla sorularak (hane halkı bütçe anketi) ve diğer bazı anket ve bilgiler kullanılarak hane halklarının bütçelerinde yer alan mallar ve hizmetlerin neler olduğu ve bunların bütçelerinde ne kadar ağırlık tuttuğu belirlenir. Bu mal ve hizmetler ve ağırlıklarıyla bir sepet oluşturulur.
Örnekle: Hane halkları ortalamada, gıda maddeleri ve alkolsüz içecek grubu için aylık gelirlerinin ortalama yüzde 25,32’sini, bu kategoride de yer alan beyaz peynir için de aile gelirlerinin yüzde 0,8284’ünü harcıyorlardır.
Beyaz peynirin fiyatı ay içinde değişiklik gösterdiği için 4 kez farklı günlerde derlenir. Her bir derlemede bulunan fiyat, sepetteki ağırlık oranı olan 0,8284 ile çarpılır ve en sonunda ortaya çıkan dört ağırlıklı fiyatın ortalaması alınarak beyaz peynirin o ay içindeki ortalama fiyatı bulunmuş olur. Beyaz peynir için verdiğimiz örnek endekse giren diğer mallar için de yapılır ve her bir mal ve hizmetin o ay içindeki ortalama ağırlıklı fiyatı hesaplanır. Ay içinde çok değişiklik gösteren bazı gıda maddesi ve içecek dışında kalanların fiyatları 4 kez değil 2 kez derlenir, kiralar ise ayda bir kez derlenir ve hesaplamalar buna göre yapılır.
Türkiye’de TÜFE endeksinin baz yılı 2003 yılı olarak alınmış, o yılın endeksi 100’e eşit kabul edilmiştir (2003 = 100.) Sonraki aylarda ve yıllarda hesaplanan TÜFE endeksi ile bu endeks karşılaştırılarak enflasyonun ne kadar arttığı ölçülmektedir.
2022 yılının Şubat ayında TÜFE endeksi 799,93 olarak, 2022 yılının Mart ayında ise 843,64 olarak hesaplanmıştır. Buna göre 2022 yılı Mart ayında tüketici enflasyonu bir önceki aya göre ((843,64 – 799,93) / 799,93 x 100 =)) yüzde 5,49 artmış olmaktadır. 2011 yılının Ocak ayında TÜFE endeksi 843,64 idi. Buna göre 2022 Mart ayında yıllık TÜFE artışı ((843,64 – 523,53) / 523,53 x 100 = )) yüzde 61,14 olarak gerçekleşmiştir.
Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu da hissedilen enflasyonun çok yüksek olduğunu ve artmaya devam ettiğini belirtiyor.
Mart ayı enflasyon rakamları açıklandı. TÜİK verilerine göre TÜFE aylık yüzde 5,46, yıllık 61,14 artış göstermiş görünüyor. Rakam çok yüksek ama hissedilene göre düşük kalıyor. Hepimiz şu ya da bu şekilde fiyatlarla muhatap oluyoruz ve yaşanan enflasyonun ne kadar feci bir boyuta geldiğini yaşıyoruz, hissediyoruz.
Yüksek ÜFE ve ENAG rakamlarını bir yana bıraksak bile, hissedilen enflasyonun en az yüzde 80’ler civarında olabileceğine dair ciddi sinyaller alıyoruz. Çoğumuzun muhtemelen iyi bildiği sefalet endeksi ülkelerin enflasyon ve işsizlik rakamlarının toplamından hesaplanır. Bu iki veri tüketici güvenini ve algısını son derece etkileyen veriler. Son aylarda füze gibi yukarı çıkıyor.
Enflasyon yarattığı belirsizlik ile üretimi, gelir dağılımını olumsuz etkileyerek alım gücü üzerindeki etkisiyle hissedilen olumsuzluğu da arttırır.
Son dönemde buna yeni bir unsur daha eklendi, negatif reel faiz. Artan enflasyon sonucu negatif reel faiz sürekli yükseliyor ve servet etkisi yoluyla alım gücündeki azalmayı daha da arttırıyor. Hayatı daha pahalılaştıran, hissedilen enflasyonu arttıran bir unsurun da bu olduğunu düşünüyoruz.
Özetle, savaşın yaşadığımız enflasyona etkisi olsa bile büyük oranda iç dinamiklerle yarattığımız bir enflasyonu yaşamaya devam ediyoruz. Enflasyonu nasıl bu noktalara getirdiysek, baz etkisi dışında kalıcı bir dezenflasyon için bunun tersini yapmamız gerekiyor. En azından 12 aylık beklenen enflasyonu referans alarak sıkılaşan bir para politikasına ve ekonomi / ekonomi dışı birçok yapısal reformu içeren kapsamlı bir programa ihtiyacımız bulunuyor.
Enflasyon geriledi mi? Geriledi!
Onedio olarak Doç. Dr. Oğuz Demir'e enflasyondaki düşüşü Ayşe Teyze'ye nasıl anlatalım dedik o da bize tek bir hesaplama gönderdi. Bakın şöyle:
Mart 2021: 100 TL
Mart 2022: 160 TL (enflasyon %60)
Mart 2023: 240 TL (enflasyon %50'ye düştü bakın)
Şimdi yeniden dönelim enflasyondaki gerilemeye!
Bu gerileme için yapılan yorumlar da ilginçti
Ya uzmanlar ne diyor ?
Ya siz ne diyorsunuz? Yorumları bekliyoruz