Zeytin (Olea)

Zeytin (Olea) 1548821956 1548821956 zeytinolea5c5125ca00555zeytinolea5c5125ca00555 http:uploadwikimediaorgwikipediacommonsthumb110Olivetreefruitaugust0260pxOlivetreefruitaugust0 Zeytin (Olea europaea), zeytingiller (Oleaceae) familyasından meyvesi yenen Akdeniz iklimine özgü bir ağaç türü Morfolojik özellikleri boylu bir çalı veya 10 metreye kadar boylanabilen, sık dallı, yayvan tepeli, herdem yeşil yapraklı bir ağaçtır Geniş, kıvrımlı, yamru yumru bir gövdesi vardır Ağaç yaşlandıkça, düzgün gri renkli gövde kabuğu gitgide artarak çatlar Ağacın tacı (tepesi), neredeyse çoğalan doruk dek her sene genişler Bereketli topraklarda taç açık ve bakışımsız, verimsiz topraklarda ise daha yoğun ve yuvarlaktır Sürgünleri gri renkli, dikensiz ve az kalsın üç köşelidir Zeytin üretiminin %99'u Ege, Akdeniz, Marmara bölgelerindedir Güneydoğu ve Karadeniz'de de ekilir​Mızraksı, fazla kısa saplı, deri gibi sert yaprakları sürgünlere iki taraflı çiftler halinde dizilmiştir Yaprakları kolay, bütün taraflı ve kenarlar daha alçak yüze içten hafif kıvrıktır Yaprağın boyu 2086 mm, genişliği de 517 mm’dir Yaprakların ucunda sivri bir çıkıntı bulunur Yaprağın üst yüzü koyu griyeşil ve tüysüz, alt yüzü mavimsi gümüşi renkte ve beyaz sık ipeksi tüylerle kaplıdır Baharın sonlarına doğru yaprakların koltuğunda aralıklı salkımlar halinde açan, ufak beyazlaşansarı renkli, kokulu çiçekleri vardır Rüzgarların taşıdığı çiçek tozlarıyla döllenen çiçekler etli ve yağlı meyve verir Meyve önce yeşil, olgunlaştıktan daha sonra da aydınlık siyah bir renk alır Etli meyvenin içinde sert bir çekirdek vardır Meyvenin etli kısmından ve çekirdeğinden elde edilen yağı bakımından paha biçilmez bir ağaçtır aynı zamanda ağacının çok heybetli ve estetik bir görünümü vardır Odunu çürümeye aleyhinde son derece dayanıklıdırKuranı Kerim'de geçen nadir meyvelerden biridir,çok şifalı yağı vardır o koleströllüdür,Yapraklarını kaynatıp suyunu içmek şekere iyi kazanç,Kalp rahatsızlığı olanlar ve yüksek kolestrollü olan kişiler zeytin yağı kullanarak şifa bulabilirler​ Tarih ​ Köktenbilimsel olarak zeytin, dünya dillerinde zeta, zai, zertum, zeirtum, zait, zaitun, zeytun, elaiwa, elaia, olea, oliva, olive, oleum, oli, huile, oil, aceite kelimeleriyle açıklama edilir Eski adlarda, hatta günümüzde Olivia, Olive, Olivier, Olivares, Zeytin isimleri çocuklara verilmektedir En eski zeytin fosilleri MÖ 2000'lere gider Ağacı ehlileştiren Samiler'dir Arkeolojik kalıntılarda zeytin ve zeytinyağı kalıntıları, yaprak işlemeler ve yağ teknolojisi izleri Girit Knossos Sarayı'nda, Mısır Sakkarah piramidinde, mumyalarda, Kudüs Süleyman Tapınağı'nda, Babil'de, eski Yunan'da, Urla Limantepe'de, Salihli Sardes'te, Kumkuyu Akkale'de, Silifke'de bulunmuştur Eskiçağlardan beri zeytin kutsama, ışıklandırma, yemek, sağlık durumu, tedavi, temizleme, savaş malzemesi, çekicilik, odun, tabak, kaşık, çatal, tespih, kolye, konserve, sabun, gübre, yakıt amaçlarıyla kullanılmaktadır Yaprakları uzlaştırma, galibiyet, zenginlik simgesidir Zeytindalı paralarda (TL, Frank, Liret) amblem olarak kullanılır Zeytindalı taçlar, zaferlerde ve spordaki birinciliklerde zafer simgesidir En eski metinlerde zeytinden bahsedilir (Odysseus, İlyada, De agri cultura, Oidipus Kolonos, Geographica) Din kitaplarında zeytin terimi geçer Tevrat ve İncil'de 140 yerde geçer (Tekvin, Mezmurlar, Leviler) İncil inanışına göre, Kudüs Zeytindağı'ndaki 8 zeytin ağacı İsa Peygamber'in çarmıha gerilişine tanıklık etmiştir Vaftiz ve aydınlatmada kullanılır Ortodokslar belirli günlerde yalnızca zeytin yer Kuran'da Nahl, Tin, Enam, Müminun, Abese, Nur surelerinde geçer Abbasiler, bir medreseye Zeytune adını vermiştir Zeytin üreticisine zeyyad demişlerdir Türkler, 11 yüzyılda Anadolu'da zeytinle tanışmışlardır Evliya Çelebi, gezdiği yerlerden ve Yağkapanı, Unkapanı'ndan laf ederken zeytinden bahseder Kapan (kantar) esnafı aralarında zeyyatan, sabunciyanlar vardır Camilerde kandiller, zeytinyağı ile aydınlatmayı sağlar Vatikan, gaz lambası yağı için Burhaniye'den yağ getirtmiştir Edremit ve Ayvalık, zeytin ve sabunculukta merkezdi 1851 Londra Fuarı'na Osmanlı zeytin ve zeytinyağı sergisiyle katılmıştı Müslüman kültüründe iftarlarda zeytin ve hurma bulundurmak esastı Yemek Yemek kültüründe ise zeytinyağlılar baş sıradaydı: balıklar, midye, börekler, tatlılar, pırasa, taze fasulye, kuru fasulye, enginar, bakla, kabak, dolma, barbunya, börülce, lahana, patlıcan, pilav, piyaz, yaprak sarma, imambayıldı, kızartmalar Yer adlarına da rastlanır: Zeytinburnu, Zeytinli, Zeytindere, Zeytineli, Zeytinler, Zeytinbağ, Yağköy, Zeytinliova, Çatalzeytin, Zeytindağ, Zeytinoba Folklor öğelerinde fazla zengindir Deyimlerde: Kabak ilave çocukların görsün, zeytin ilave torunların görsün; kandilin yağı bitti; zeytinyağı gibi üste çıkmak; zeytin kafa; zeytin gözlüm; zeytini yapacak küpünde unutacaksın; salamura suyu mirasa kalır Ruhi Su'nun derlediği Evlerinin önü zeytin ağacıtürküsü vardır Edremit ve Erdek'te meci denilen bir hasat sonu ziyafeti ve oyunu oynanır Lokman Hekim tedavisinde kullanılır: yaralarda, yanıkta, romatizma, uyuz, nazara aleyhinde, öksürük, safra, kas ağrısı, ağız yarası, ağrı sızı, dişeti iltihabı, egzama, ses kısıklığı, gözleri güçlendirme, iştahsızlık, mide yanması, saçları kuvvetlendirme de​ id Türkiye'deki üretimi ​ Zeytin, ülkemizin manâlı bir varlığıdır Dünya zeytin üretici ülkeleri aralarında; ağaç varlığı açısından ülkemiz 4’ncü, bölge açısından da 6’ncı sırada yer alır Bu Nedenle dünya zeytinyağı üretimine % 8 oranında katkıda bulunur, sofralık zeytin üretiminde de İspanya’dan sonradan 2’nci sırada yer alır Marmara Bölgesi’nin ağaç varlığı açısından ülkemiz içindeki payı da % 10 olarak belirlenir Dünya zeytin üretiminin %97'si, tüketimin %87'si Akdeniz çevresindedir Türkiye'de 900 bin hektar arazi zeytin ekilidir 95 milyon ağaç vardır Her sene 2 milyon ağaç dikilir Ekili alanda dünyada 4 sıradadır Üretimin birçok minik aile işletmelerindedir 400 bin aile ve 1 milyon tarım işçisi bu sektörle ilgilidir Ağaç başına yılda 116 kilo verim alınır Türkiye'de delice zeytini ve kültür zeytini türü üretilmektedir 1937'de çıkarılan yasa, Zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerin aşılattırılması hakkında kanun'dur İzmir Bornova'da 1950'de Zeytincilik Enstitüsü resmileşmiş, 1971'de Tarım Bakanlığı Zeytincilik Araştırmaları Enstitüsü adını almıştır IOOC, milletlerarası zeytinyağı konseyi ile işbirliğindedir Türkiye'de 35 ilde, 28 cins zeytincilik yapılır Üretimde Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Açık Fikirli, İçel, İzmir, Muğla, Antalya, Gaziantep, Hatay, Kilis, Yalova, Manisa öndedir Yılda üretilen 1 milyon ton zeytinin %70'i yağlık, %30'u sofralıktır Her bölgede dağıtılmış adları vardır: Ayvalık, Büyük Topak, Ulak, Çakır, Çekişte, Çelebi, Çilli, Domat, Edincik, Erkence, Gemlik, Halhalı, İzmir, Kalembezi, Kançelebi, Karamürsel, Kilis, Kiraz, Manzanilla, Memecik, Memeli, Nizip, Samanlı, Sarı Haşebi, Sarı Ulak, Saurani, Tavşanyüreği,Yumuşak Başlı, Yağçelebi Sofralık zeytinin %80'i siyah, %12'si yeşil, %8'i pembedir Kaliteleri ekstra, birinci, ikinci derslik diye ayrılır Kaliteli zeytinin eti pozitif, çekirdeği küçük, ince kabuklu, şekeri yüksek, yağı düşük olur Zeytinin acılığı, tuzlama ile veya sudkostikle giderilir Boy sınıflamasına kadar ufak, elekaltı, orta, büyük, ekstra büyük, fazla iri, jumbo, fazla büyük diye adlandırılır İşlemeye göre ise hurma, salamura, kalamata, sele, teneke, konserve, ezme türlerine ayrılır Sele zeytini kırışık, siyahtır Ağaçtan elle toplanır, tuzlanır, çuvallara konur, tuzlamayla birlikte aroma için kekik, defne yaprağıyla aromalanır, sonra elenir, tuzu atılır, yıkanmadan plastik kasada sunulur En yaygını Gemlik kıvırcıktır​ Zeytin; keza farklı alanlara yönlendirilmiş fabrikalarda işlenerek zeytinyağına da dönüştürülür Teneke tipi zeytin Salamura tipi zeytin Sele zeytin Konfipi zeytin Çizme yeşil zeytin Sofralık yeşil zeytin Kalamata Tipi İspanyol Tipi Zeytinciliğin Dünya ve Ülkemiz Ekonomisindeki Yeri Türkiye, İspanya ve Yunanistan’da birey başına takvim zeytinyağı ve öteki bitkisel yağların, 1951 ve 1981 yıllarındaki tüketim miktarları ve yüzde değerleri ise Tablo 4’de verilmiştir (13) Türk insanının kişi başına yıllık yağ tüketimi 30 sene içinde büyüme gösterirken, zeytinyağının bundaki payı %40’dan 17’e düşmüştür İspanya hariç öteki ülkelerde oransal olarak zeytinyağı tüketimi azalmış olsa da kg olarak bir çoğalma olmuştur Ülkemizde zeytin üretimi Ege, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yapılmaktadır Zeytin üretimi yapan önemli illerin zeytin ile ilgili istatistikleri Tablo 5’de verilmiştir Imal miktarının meyve veren ağaç sayısına oranından elde edilen ağaç başına verim değerlerine bakıldığında genelde nasıl düşük olduğu görülebilir Zeytin yetişen 35 ilin dörtte birinde ağaçlar Türkiye ortalamasının altında verime sahiptir​ Yetiştirme ve birleştirme ​ Zeytin, maksimum 2000 myüksekliğe dek çıkar Sıcaklık 1622 C (kışın 8)de, nemsiz, rüzgarsız, toprak killi, kalkerli, sulu yerleri sever 12C'de kurur Kuraklığa dirençlidir Yağışı 500800 mmliktir Ağacı dirençli, uzun ömürlüdür Kışın yaprak dökmez Odunu serttir Kök, derindedir Fidanlar asgari 5 yılda meyve verir Tam büyümesi 20 yıldır 150 yılda yaşlanır Boyu 20m, çapı 2m'ye ulaşır Beden dikey, yuvarlaktır, yaşlanınca çatlar, eğilir Sürgünlerden yeni gövdeler oluşabilir Anadalların üstünde yapraklı dallar ve meyveli dalları vardır Yaprakları yaz kış uzar Dışı aydınlık yeşil, içi gümüşidir ve 2 cm genişlikte, 38 cm oval uzunluktadır Ağaç silueti taç şemsiyedir Meyveler, 2 takvim dallarda olur 1 yıl bol, 1 sene eksik ürün verir Budamaya zeytin açma denir Çekme, nacak, testere ile budanır Çoğaltılması aşı ve dikme yoluyladır Yumru ve köklendirme (çelik ve çöğür'den)yöntemleriyle uygulanır Yılda 3 milyon fidan üretilmektedir Dikilen fidan 2 milyondur İlkbaharda aşılama, yarma, kabukaşısı, sürgün, yamagöz yapılır Deliceler, yerinde aşılanır Doğada kuşlar ve fareler doğal ekicilerdir Kuşların yeyip attıkları çekirdekler ve farelerin sakladıkları zeytinlerden tohumlar kendiliğinden çıkar KasımMart arası ekilir Ekim'den sonra hasat mevsimidir Plato ve tepelikte daha uygundur Fidan çukuru 80cm derin, 80 cm geniş, 80 cm uzun olmalıdır Dibe azıcık çakıl konur, üstten meydana çıkan toprak gübreyle karıştırılır ve çakıl üzerine konarak fidan dikilir, üstü en alttan kazılan toprakla örtülür, cansuyu verilir Dikmeler, yaz aylarında sulanır KasımŞubat kış uykusu dönemi, dinlenmedir NisanHaziran çiçeklenme dönemidir TemmuzAğustos'ta taneler büyür, çekirdek sertleşir EylülEkim'de taneler olgunlaşır, morlaşır, siyahlaşır Şubata değin hasat yapılır Önce yeşiller, sonra siyahlar toplanır Meyve tek çekirdekli, ufak, sivri ve acıdır Sis ve nemden etkilenir Delicenin çekideği ise büyüktür, eti azdır Zeytin meyvesi sap, kabuk, et, çekirdek, tohum'dan oluşur Eti %6590 oranındadır, şeker %26, yağ %1530, su %50, lif %1, kül %1 İÇinde kalsiyum, magnezyum, demir, aminoasitler, A ve C vitaminleri, proteinler bulunur Meyveye acı tat veren maddeye oleuropein denir Toplanması, ağaçtan veya yerden olur Ağaçtan elle (sağma, taraklama), sırıkla (çırpma), çırpıcıyla, makineli sarsmayla yapılır Yerden toplanacaksa ağaç silkelenir Üreticiler, tayfa denilen çırpıcı işçiler çalıştırır Adambaşı saatte 6 kilo toplanır Toplananlar sepetlere, çuvallara, kasalara konur, depolanır, fermantasyona gider Yere düşenler fırça, tarak ya da emici borularla hemen toplanır Vaktinden önce yere düşen meyveye dipzeytini denir Depolar serin ve havadardır, zeytin depoda 23 gün bekletilir Nakliye, çuvallarla yapılır​ Alt türler Olea europaea subsp europaea Avrupa ve Türkiye Olea europaea subsp cuspidata İran ve Çin Olea europaea subsp guanchica Olea europaea subsp maroccana Fas Olea europaea subsp laperrinei Arjantin, Sudan, Nijerya