İnsan, doğal olarak etrafında ve kendi iç yerküresinde olan biten her şeyi manalandırmak velev. Kimse mana veremediği, algılayamadığı bir durum içerisinde olmak istemez. Hele hele başımızın içinde dönüp duran ‘saçma sapan’, hiç kimseye anlatamadığımız, bizi utandıran yahut haddinden fazla raddede kaygılandıran niyetler varsa, hayat uygunca zorlaşır. Kişi bu duruma bir mana veremez. Daha da berbatı derdini de kimseyle paylaşamaz. Obsesif-Kompulsif Bozukluk denilen, Tükçeye ise ‘Takıntı Zorlantı Bozukluğu’ olarak da geçen bu rahatsızlık aslında iç yerküremizde yolunda gitmeyen bir şeyler olduğunun işaretidir.
Derhal hepimizde hafif şiddette bu cins niyetler olabilir. Kimimiz merdiven sayarız, kimimiz mekandaki çizgilere basmayız, kimi daima aşikâr bir basamağı atlarken kimi de kapıyı kilitledim mi kilitlemedim mi diye mütemadi düşünür durur.
Bu durum, bir mülahaza ya da hissin mantıklı gayretle bilinçten uzaklaştırılamayarak ısrarlı biçimde var olmasıdır. Kişinin zihnine irade dışı gelen, kimseyi tedirgin eden, egoya yabancı, kişinin bunların saçma olduğunu bildiği halde iradesiyle uzaklaştıramadığı, inatçı bir biçimde tekrarlayan, kişinin zihnine sakız üzere yapışan sembol yahut dürtülerdir. Mantığa ve görüşlerine de terstir.
Bu cins takıntılı kanılar zihinden kovmakla gitmez. Adeta gücünü sizin direncinizden alır. Yani siz bu mülahazalara ne kadar direnirseniz, bu kanılar de o kadar kuvvetli bir biçimde karşılık verir. Hasebiyle insan kendisini bir kıskaç altında hisseder. Ne yapsa bu mütalaalardan kurtulamaz. Bu fikirleri nötralize etmek için, yani bu tasavvurun verdiği telaştan kurtulmak içinse bir ekip davranışlar sergilemek zorunda hisseder kendini. Bu davranışlara da kompulsiyon denir. Örnek verecek olursak; kapıyı kilitlediği halde daima olarak zihninde kapıyı kilitledim mi, kilitlemedim mi üzere bir fikir döner durur. Bu nedenle bu telaştan kurtulmanın tek yolu vardır; gidip kapıyı denetim etmek. Bu davranış, istenmeden de olsa, zarurî olarak pek çok sefer olabilir. Lakin kapıyı denetim ettiğinde bu dertten kurtulur, lakin yeniden birebir mülahaza yanı başında belirir.
Bir öbür örnek; pak olduğunu bildiği rastgele bir şeye dokunduğunda elinin kirlendiğini düşünerek (saplantı) kişinin birçok defa el yıkama zorunluğunu hissetmesi, tutkulu biçimde birçok defa elini yıkaması; abdest alırken gelen Mevla'ya küfür mülahazaları (saplantı) yüzünden kişinin abdestini birçok defa yeni baştan almak zorunda kalması (zorlantı) üzere. Kişi, saplantılarının aklına gelmemesi ya da zorlantılı hareketleri yapmamak için kendini zorlar; lakin zorladıkça istenmeyen mütalaalar yeniden gelir, istenmeyen hareketler tekrar tekrar yapılır.
HER ŞEYİ DENETIM EDEMEZSİNİZ
Bu tıp niyetlere sahip kişilerin büyük bir kısmında şiddetli denetimci bir bakış bulunmaktadır. Bir işi yaparken haddinden fazla ayrıntıcıdırlar ve her şeyin dört dörtlük olmasını isterler. Çok titiz ve düzenlidirler. Yapılan işlerde adeta kusursuzluk ararlar. Şiddetli kuralcı ve denetimci olan bu kimseler için vukuatların ya da planlanan işlerin istedikleri harikalıkta olması adeta felakettir. Kuralları son aşama katı, ahlaki pahaları ise hiçbir esneklik göstermeksizin cezalandırıcı niteliktedir.
Bu takıntılı mülahazalar de kimseyi işte tam on ikiden yani en ahlakçı ve kuralcı olduğu bölgeden vurur. Dindar kimseyi namazda yakalar, eşine sadakat konusunda en küçük bir tereddütü olmayan bir kişinin zihnine ise çeşitli hatunlarla ilgili cinsî fanteziler olarak belirir. Anasına olan düşkünlüğüyle bilinen bir kimsede ise validesini öldürme korkusu formunda ortaya çıkabilir. Bütün bu niyetler kimseye son kademe büyük bir acı verir. Ve tekrar tıpkı kısır döngü; niyetlere direnme, direndikçe mülahazaların de kuvvetlenmesi.
Obsesif Kompulsif bozukluk kişinin ömür kalitesini inanılmaz aşamada düşüren bir rahatsızlıktır. Ne hazindir ki bazıları bu ‘saçma’ fikirlerini birileriyle paylaşmaktan korkar. Zira ‘deli’ damgası yemekten korkarlar.
Hasta bunları kabul edemez; mantığına, görüşlerine, ahlâk anlayışına, inançlarına karşıt bulur. Bu kanılardan kurtulmaya çalışır. Gelgelelim rastgele bir mütalaayı atmaya çalışmak, velev istemez o mülahazayı başta yaşatmaktır. Çabaladıkça artar, sıklaşır ve hasta çok bunalır.
Saplantı-zorlantı bozukluğu ekseriyetle süreğen, direngen (inatçı) bir hastalıktır. Başlangıçta hastalar saplantılarını, zorlantılarını gizlemeye çalışırlar. Bunları kendileri anlamsız, gereksiz buldukları için malûm etmemeye çalışırlar. Kendi eforları ile yenebileceklerini düşünürler. Yıllarca çabaladıktan sonra tabibe başvururlar. Belirtiler arttıkça ve yayıldıkça hastanın hayatı kısıtlanır, verimi düşer, etrafındakiler bıkar ve ama bu türlü bir durumda tabibe başvururlar. Tabibe geldiklerinde birçok artık güzelce süreğenleşmiştir. Araya panik, çökkünlük üzere bir bozukluk girerse tabibe başvurma daha erken olabilir. Saplantılar ve zorlantılar arttıkça hastanın ahengi bozulur; işine bakamaz. Etrafı ile ilgilerini sağlıklı yürütemez.
BELİRTİLER
1.Kimi devir çetinle ve istenmeden geliyor üzere yaşanan, birçok şahısta sarih bir korku ya da probleme neden olan, yineleyici ve daima mülahazalar, itkiler ya da imgeler.
2.Kişi, bu fikirlere, itkilere ya da imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları diğer bir mütalaa ya da fiille yüksüzleştirme (bir zorlantıyı noktasına getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
3.Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı bir biçimde uyulması gereken kurallara nazaran yapmaya zorlanmış üzere hissettiği yinelemeli davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, denetleyip durma) ya da zihinsel fiiller (örn. dinsel pahası olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir biçimde yineleme).
4.Bu davranışlar ya da zihinsel fiiller, yaşanan tasa ya da meşakkatten korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir vukuat ya da durumdan sakınma hedefiyle yapılır; lakin bu davranışlar ya da zihinsel fiiller, yüksüzleştireceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlı değildir ya da açıkça çok bir seviyededir. Not: Küçük evlatlar bu davranışlarının ya da zihinsel hareketlerinin maksatlarını lisana getiremeyebilirler.
5.Takıntılar ya da zorlantılar kişinin devranını alır (örn. günde bir saatten çok devrini alır) ya da klinik açıdan besbelli bir derde ya da toplumsal, işle ilgili yerlerde ya da kıymetli başka işlevsellik meydanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
6.Takıntı-zorlantı belirtileri, bir unsurun (kötüye kullanılabilen bir unsur, bir ilaç) ya da diğer bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
7.Bu bozukluk, farklı bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha yeterli açıklanamaz (örn. yaygın tasa bozukluğunda olduğu üzere aşın kuruntular; vücut algısı bozukluğunda olduğu üzere dış görünümle haddinden fazla uğraşma; biriktiricilik bozukluğunda olduğu üzere sahip olduklarını elden çıkartmakta ya da onlarla münasebetini kesmekte güçlük çekme; trikotillomanide [saç yolma bozukluğu] olduğu üzere saçını yolma; deri yolma bozukluğunda olduğu üzere derisini yolma; basmakalıp davranış bozukluğunda olduğu üzere basmakalıp davranışlar; yeme bozukluklarında olduğu üzere törensel yeme davranışı; husus ile alakalı ve bağımlılık bozukluklarında olduğu üzere unsurları ya da kumar oynamayı düşünüp durma; hastalık korkusu bozukluğunda olduğu üzere bir marazının olduğunu düşünüp durma; cinsî sapkınlık bozuklukiannda olduğu üzere cinsî itkiler ya da düşlemler; yıkıcı bozukluklarda, dürtü teftişi ve davranım bozukluklarında olduğu üzere dürtüler; yeğin depresyon bozukluğunda olduğu üzere suçlulukla ilgili düşünsel uğraşlar; şizofreni açt- iımı kapsamında ve psikozla giden sair bozukluklarda olduğu üzere mütalaa sokulması ya da sannsal uğraşlar ya da otizm açılımı kapsamında bozuklukta olduğu üzere yinelemeli davranış örüntüleri).
Dimağın davetsiz misafiri: Takıntı[]
Takıntı, insan zihninin düşman başına özelliklerinden biridir. Aklımıza bir tasavvur yahut hayal gelir, oturur, bir türlü oradan kalkmaz. Ne yaparsak yapalım, o tasavvur yahut hayal oradadır. Baş bozuk plak üzere takılır kalır tıpkı konumda. Frenkler takıntıya obsesyon derler. Obsesyon saplantı sözüyle de Türkçe’ye çevrilebilir. Net bir tanım yaparsak, obsesyon yahut saplantı/takıntı:
1-İstenmeden gelen,
2-Sıkıntı verici,
3-Tekrarlayıcı ve daima tasavvur, dürtü yahut hayaldir.
Kimine kirlendiği hissi gelir, kesinlikle gidip temizlenmek muhtaçlığı duyar. Kiminin başına, evladına zarar vereceği kaygısı saplanır. Kimi aklında dolaşan günah kanılardan kurtulamaz. Örnekler çoğaltılabilir. Dikkat ederseniz bu tasavvur, dürtü ve hayaller sürekli istenmeden gelir, külfet vericidir, tekrarlayıcıdır.
Kişinin takıntısı doğrultusunda yaptığı ve kendini alıkoyamadığı hareketlere ise kompülsiyon deriz. Kompülsiyon, ‘zorlantı’ sözüyle Türkçeleştirilirse de anadili Türkçe olan kişilere bu söz herhalde pek mana söz etmez. Yeniden de daha düzgünü türetilene kadar kompülsiyon yahut zorlantı sözlerinden birini kullanmak dışında dermanımız yok.
O halde, mesela insanın aklına kirlendiği tasavvurunun gelmesi takıntı, gidip ellerini yıkaması kompülsiyondur. Allah’a küfür etmeye mâni olamamak takıntı, tövbe etmek kompülsi- yandır. Evladını kaldırıp camdan atacağını düşünmek takıntı, cam kenarlarından uzak durmak kompülsiyondur.
Özetle kompülsiyonlar o denli davranışlardır (veya dua etmek vs. çeşidinden zihinsel eylemlerdir) ki:
1-Takıntıya karşılık olarak gerçekleştirilir.
2-Kişi kendisini bu davranışları yapmaktan alıkoyamaz.
3-Tekrarlayıcıdır. (Defalarca el yıkanır, mütemadi taban yahut priz denetim edilir, yedi yahut yedinin katları kadar estağfurullah denir.)
4-Genellikle katı biçimde, velev merasim katılığıyla uygulanır. (Belli halde anlaşılan sayıda el yıkanır, muayyen sayıda tövbe edilir, priz denetim edilip deftere tarih ve saat düşülerek not alınır.)
Yukarıdaki örneklere bakan pek çok okuyucu büyük ihtimalle “Aa, bende de bu takıntı var” demiştir. Evet, kişilerin büyük kısmında irili ufaklı pek çok takıntı vardır. Lakin bir kişinin ‘takıntı hastası’ olduğunu söyleyebilmek için, takıntıların rahatsız edici boyutta olması gereklidir. Kesinlikle hepimizin muhitinde her şeyden pek çabuk iğrenen, sık el yıkayan bir ana, ağabey, komşu, arkadaş bulunur. Bu kimselerin hepsi hasta mıdır? Elbette değildir. Fakat verdiğim örneklerde görüldüğü üzere takıntı insana acı veriyorsa yahut işine, gücüne, mektep başarısına, insan bağlarına zarar veriyorsa o devir ortada ‘takıntı hastalığı’ var demektir. Takıntı illetine bilim lisanında obsesif kompülsif bozukluk denir.
Takıntının Envai Çeşidi
Sık gördüğümüz takıntıları şöyle özetleyebiliriz:
1-Bulaşma takıntıları: Pislik, mikrop, meni, idrar... üzere unsurların bulaşmasından korkma.
2-Şüphe takıntıları: Kapıyı kapattığından, fişi çektiğinden, namazı yanlışsız kıldığından vs. emin olamama.
3-Bedenimizle ilgili hastalık takıntıları: Ölümcül illetlere yakalandığı hissinden kurtulamama.
4-Düzen ve simetri takıntıları: Eşyaların tertipli ve simetrik olmamasından ölçüsüz rahatsızlık duyma. Pantolonun ütü çizgisi jilet üzere olmadığında huzursuzluk hissetme...
5-Saldırganlık takıntıları: “Çocuğumu camdan atar mıyım? Hatunlara saldırır mıyım?” biçiminde etraftakilere zarar vermekten korkma.
6-Cinsel takıntılar: Namazda akla erotik manzaraların gelmesi, olmadık kişilerle erotik manzaraları gözünün önünden uzaklaştıramama...
7-Dini takıntılar: Allah’a küfür etme, Allah var mı yok mu sorusundan kurtulamama, günah şeyleri yapma dileğine mâni olamama...
8-Metafizik takıntılar: “Ben ben miyim? Ruh nerededir? Yıldızların ötesinde neler var? Bugün bugün mü yoksa yarın mı, dün mü? kişiler hayal mi gerçek mi?” üzere sorulardan kurtulamama.
Sık karşılaştığımız kompülsiyonlar (zorlantı) ise şunlardır:
1-Kontrol kompülsiyonları: Yoldan dönüp kapıyı kapatıp kapatmadığını denetim etme, konuttan çıkmadan evvel prizleri tekraren denetleme...
2-Yıkama kompülsiyonları: Tekrar tekrar el yıkama, banyo yapma, konutu temizleme, besinleri yıkama...
3-Sayma kompülsiyonları: Plaka numaralarını yekuna, yoldan geçen otomobilleri sayma, gömleklerin düğmelerini sayma...
4-Sorma-anlatma kompülsiyonları: “Ne dedin bir daha söyle? Sana para verdim mi söyle?” formunda sorular...
5-Dua etme kompülsiyonları: Tıpkı duayı, besmeleyi, tövbeyi tekraren tekrarlama.
6-Simetri ve sistem kompülsiyonlan: Yürürken çizgilere basmama. Paraları Atatürk fotoğrafları üst üste gelecek biçimde istifleme. Kalkıp duvarda eğri duran tabloyu düzeltme....
7-Biriktirme kompülsiyonlan: Hiçbir eski eşyayı atamama, dışarıda ne bulursa alıp haneye getirme, konutu çöp haneye dönüştürme...
Saptantı-Zorlantı Bozukluğu (Obsessive-Compulsive Disorder)[]
Saplantı (obsession) istenç (irade) dışı gelen, bireyi tedirgin eden, benliğe yabancı (ego-dystonic), bilinçli uğraş ile kovulamayan, inatçı biçimde yineleyen tasavvurlardır. Zorlantı (compulsion) ise birden fazla kere saplantılı mülahazaları kovmak için yapılan, istenç dışı yinelenen hareketler’dir. Örneğin, saf olduğunu bildiği rastgele bir şeye dokunduğunda elinin kirlendiğini düşünerek (saplantı) kişinin birçok defa el yıkama zorunluğunu hissetmesi. Tutkulu biçimde birçok defa elini yıkaması; abdest alırken gelen Mevla'ya küfür kanıları (saplantı) yüzünden kişinin abdestini birçok defa yeni baştan almak zorunda kalması (zorlantı) üzere. Kişi, saplantılarının aklına gelmemesi ya da zorlantılı hareketleri yapmamak için kendim zorlar; lakin zorladıkça istenmeyen fikirler yine gelir, istenmeyen hareketler tekrar tekrar yapılır.
Tarihçe
Saplantılar ve zorlantılar insanlık tarihi kadar eskidir. Çok eski diyanet kitaplarında mütalaa saplantılarına ve hareket zorlantılanna işaret eden davranış örnekleri bulunmaktadır. Kaldı ki dinsel ve büyüsel merasimlerin kaynağında büyük orantıda obsesif-kompulsif nevrozdakine benzeri savunma düzeneklerinin işlediği görülür. Buna ileride yine döneceğiz.
Shakespeare'in Makbet'inde obsesif-kompulsif nevrozun klasik bir örneğim görürüz. Lady Makbet'in etkilemesi ile kocası Makbet, kral Duncan'ı öldürür. Bundan sonra Lady Makbet'de el yıkama marazı başlar. "Arabistan'ın bütün kokulu sabunlan getirilse bu elin kirleri temizlenemez" der ve daima ellerini yıkar.
20. yüzyılın başlarında Fransız ruh tabibi Pierre Janet fobileri, saplantı ve zorlantıları bir başlık altında topladı ve buna "psikasteni" ismini verdi. Janet'ye nazaran psikasteni bireyde istenç (irade) zayıflaması sonucu ortaya çıkıyordu. Freud, fobilerdeki ruhsal neden ve düzeneklerin obsesif-kompulsif bozukluklardaki ruhsal nedenlerden ve psikodinamik düzeneklerden farklı olduğunu görerek fobik nevrozla obsesif-kompulsif nevrozu farklı rahatsızlıklar olarak inceledi. Obsesif-kompulsif nevrozun psikodinamiği ve ruhsal kökeni hakkındaki çağdaş görüşler Freud tarafından geliştirilmiştir. 20. yüzyılda öğrenme kuramları ile de obsesif-kompulsif nevroz etiyolojisine ve sağaltımına kıymetli ekler sağlanmıştı. 20. yüzyılın sonlarına hakikat bu illette değerli kalıtımsal-nörobiyolojik etkenlerin olabileceğine ait datalar elde edilmeye başlanmıştır. Bunlar ileride açıklanacaktır.
Tarihçe[] : Histeri, Mani ve Melankoli Eski Devirlerden beri pek yeterli tanımlanmışlardı. Yeni Devirlerde Edebiyat ve San'at, obsesyon ve kompülsiyonları, bizlere bilim adamlarından önce tanımladı.
Samuel Taylor Coleridge, 1798'de 'Ancient Mariner' (Eski Gemici) isimli şiirinde şöyle diyor:
"... Since then at on uncertain hour, that agony returns:
And 'til my ghostly tale is told,
This heart within me burns..'
Şair, 'ghostly tale' her ne acayip bir obsesyonel mevzu, kelam, inanç idiyse, o icra edilinceye kadar içindeki kalbinin' yandığından' yakınıyor. Bu 'tedirginlik', çoklukla bir süje'de hipnoz sonrası gözlenir.
Esquirol (1838), obsesif şüphelenmeyi 'monomanie resonnante'i (yankılanan tek-mani) olarak isimlendirdi. Falret, daha sonraları tıpkı rahatsızlığı 'maladie du doute' (şüphe hastalığı) olarak nitelendirdi.
Fransız psikiyatrı Morel (1861), obsession terimini birinci kullanan kişidir.
Nöro-psikiyartist Westphal (1878), obsesyon'u şöyle tanım etmişti: "..hastanın dileğine karşı beliren ve giderilemeyen...duyumsal bakımdan anormal üzere görünen fikirler.."
Freud, 1895'den itibaren 'obsesif semptomlar' ve onların dinamikleri hakkında konuşmaya başladı.
Pierre Janet (1903), 'psychastenia' ismini koyduğu klinik entite'de fobik ve obsesif-kompülsif semptomları tıpkı hastada tanım etti, bunda Histeri dışlanmıştı.
DSM-I (1952), fobi ve obsesyon'ları başka klinikler halinde yeni bir klasifikasyon sistemine resmen kaydetti.
Obsesif-kompülsif tip 'savunma'lar, intra-psişik bir patern olarak çoklukla kişilik yapısı içine girerler ve karakter savunmaları'nı oluşum ederler. Yani, doğuş ve dinamik noktalarından, Obsesif-kompülsif nörotik semptomlarına eşdeğerdirler (equivalents). Bu itibarla bunlara karakter nörozu denir ki, tedavileri çok zordur.
Karakter Nöroz'u, karakter savunma mekanizmalarının ve karakter kişilik öğelerinin abartılmış bir halde sergilenmesidir. Birey bu sonuca eriştiğinde, Nöroz'un esas karakterlerinden biri olan 'kendini bozguna uğratma' (self- dejeat) görülür. Kişi şu soruyu kendine sorar durur, "bu semptomların bana yararı ne?'.
Karakter Tahlili, bir kişi'nin 'kişilik savunma öğelerinin' sistemli bir halde psikoterapötik araştırılmasıdır. Çalışma formu, öbür nörozlarda olduğu üzeredir. Klinik belirtiler, kişinin yapısıyla ego-syntonic bir şeklilde yinelenirler. Tedavide bunların tahlili yapılır.
Obsesif Kişilik (Obsessive Personality), kişinin yapısındaki patern ve savunmaların ömür boyunca yeralmasıdır. Bu türlü bir kişilik, obsesif savunmaları kullanır.
KÜLTÜREL FAKTÖRLER[]: Vaktimizin tempo'sunun ve kültürel faktörlerin, örneğin san'at performans'ı, rekor (not, dosya) tutma, maliye ve iş prosedürlerinin uygulanmalarında, bu nöroz'un gün geçtikçe artmakta olduğundan kuşku yoktur. Çağdaş topluluk, bir noktaya kadar nizamlı, derli toplu, lafında duran, işe vaktinde gelen kimseleri daha takdir eder ve armağanlar. Terapist'ler de, hekimliğin tüm sair branşlarından daha dikkatli ve titiz olarak, başlama ve bitirme, devranında olma öğeleri üzerinde hassastırlar.
Başlangıç Yaşı
Saplantı-zorlantı bozukluğu umumiyetle genç yaşta başlar. Büyük çoğunlukla ortalama başlangıç 18-25 yaşları arasındadır. Küçük çocukluk yaşlarında bile görülebilir. Erkeklerde bayanlara nazaran daha erken yaşlarda başladığı görülür. Orta yaşlarda, velev yaşlılıkta, ağır hayat koşullan içinde, geç başlayan cinsleri vardır.
Sıklık ve Yaygınlık
Hastaların birçoklarında belirtiler hafif olduğundan tabibe gitmezler ve rahatsız oldukları ayan olmaz. Bir bölümü illetlerini gizlerler; kimseye ayan etmek istemezler; lakin kendi meskenleri içinde açıkça zahirdir. Bir kısmı de yıllarca süren illeti artık benimsemişlerdir. Hastalık, kişi tarafından tanımlanmadıkça, bir yakınma olarak getirilmedikçe muayenelerle tanınması çabucak hemen olanaksızdır. Bu nedenlerle bu bozukluğun sıklığını (incidence), yaygınlığını (prevalence) saptamak son noktada güçtür. Daha 1980'lere dek yapılan İngilizce yayınlarda bu illetin seyrek görüldüğü bildirilmekte ve tanınmış kitaplarda bu türlü yazılmakta idi. Meğer ki 20. yüzyılın başında Freııd ve Janet üzere araştırıcıların çok dikkatini çekmiş olan bu bozukluğun sık görüldüğü ve bu haberlerin yanlış olması gerektiği yıllardan beri memleketimizde de gözleniyordu. Hakikaten A.B.D. ve Kanada'da yapılandırılmış görüşme çizelgeleri ile yürütülen epidemiyolojik araştırmaların sonuçları 1980'lerin sonuna doğra yayınlandı ve bu illetin o denli nadir bir hastalık olmadığı anlaşıldı. Bu araştırmalara nazaran ömür uzunluğu yaygınlık nispeti (life time prevalence rate) % 2.5-3 olarak bulunmuş ve bu devletlerde, majör depresyonlar, fobiler, alkol/ilaç istenilmeyen tasarrufundan sonra dördüncü sıklıkta bir bozukluk olduğu görülmüştür. A.B.D. araştırmaları erkek ve bayan arasında görülme sıklığı bakımdan büyük bir ayrım olmadığını göstermektedir.
Türkiye Ruh Sıhhati Profili araştırmasına nazaran 12 aylık bir müddette sıhhat ocaklarına başvuran hastalar arasında yekun saplantı-zorlantı marazı nispeti % 0.5; bayanlarda (%0.6) erkeklere (%0.2) nazaran üç kat yüksek bir orantı bulunmuştur. Memleketimizde bunaltı bozuklukları bayanlarda daha yüksek nispette görülmektedir; bunun nedenlerini araştırmalarla aydınlatmak gerekir.
Belirtiler ve Bulgular
Umumî Görünüm ve Davranış
Bu cins nevrotik belirtilere yatkınlığı olan hastalar ekseriyetle aşın titiz, sistemli ve kusursuzluk arayan kişilik yapısı gösterdiklerinden dışavuran davranışlarında tertipli, titiz, şiddetli denetimli ve kuralcıdırlar. Fakat hastalık oluştukça, yani saplantılı kişiliğin ötesinde saplantı-zorlantı belirtileri de ortaya çıkınca hastanın nizamı bozulabilir, hareketlerinde şiddetli ikirciklilik, kararsızlık hükümran olur.
Konuşma ve Bağ Kurma
Konuşma düzgün ve aşın noktada kontrollüdür. Sözcükleri seçerek konuşur. En küçük bir eksik bırakmama eforu yüzünden ayrıntılıcılık barizdir. Bağlarında sıkıcı olacak denli değerlilik, kuralcılık vardır,
Duygulanım
Saplantı ve zorlantılar hastayı son radde tedirgin eder. Hasta saplantı ve zorlantılarının kendisine çok büyük bunaltı verdiğini anlatır. Gelgelelim rastgele bir nedenle zorlantılarını mahalline getiremeyince bunaltı daha da artar. Böylelikle hasta bunaltıyı yatıştırmak için zorlantılara başvurur, zorlantılar yineledikçe de bunaltısı artarak bir kısır döngü içine girer. Bunun yanısıra hastadan ömür hikayesi alınırken, acı veren travmatik hadiseleri histen yalıtılmış biçimde, güya bir oburunun başından geçen olaylarmış üzere bir lisanla anlatır (yalıtma, isolation).
Bilişsel Yetiler
Bu hastalar ekseriyetle zeki, bellekleri güçlü insanlardır. Algı ve yönelim bozukluğu olmaz. Çok süreğenleşmiş ağır tiplerde bazen algı bozukluğu izlenimi edinilebilir. Örneğin kediye dokunmaktan kaçınan ve uzaktaki kediye değdim mi değmedim mi saplantıları yüzünden elbiselerini temizlemeye veren hastalarda olduğu üzere. Bu türlü hastalar aslında kediye değmemiş olduklarını bilirler, lakin yine de saplantılı kuşkuları algılamalarını mutlaklıktan uzaklaştırır. Yineleyen saplantılar nedeni ile dikkat dağılabilir, verim düşebilir. Hastaların birçoğu yinelenen zorlantıları yaparken yaptım mı yapmadım mı kuşkusuna kapılarak yaptıklarını güya acilen unutmuş üzere görünürler. Bunun gerçek bir bellek bozukluğu olduğu söylenemez.
Niyet Süreci ve içeriği
Mülahaza düzgün, eksiksiz, ayrıntıcı bir akış gösterir. Mütalaa içeriğinde sık sık gelen, yineleyen, inatçı fikir saplantıları (obsesyon) vardır. Hasta bunların saçma olduklarını ama bir türlü engelleyemediğini söyler. Bir sair deyişle bu tasavvurlar benliğe yabancıdır (ego-dystonic), yabancı cisim üzeredir. Hasta bunları kabul edemez; mantığına, görüşlerine, ahlâk anlayışına, inançlarına aksi bulur. Bu mülahazalardan kurtulmaya çalışır. Gelgelelim rastgele bir mülahazayı atmaya çalışmak, velev istemez o mülahazayı başta yaşatmaktır. Çabaladıkça artar, sıklaşır ve hasta çok bunalır.
Tasavvurda iki-değerlilik (ambivalence) sarihtir. Mütemadi ikirciklilik (tereddüt), kararsızlık dikkati çeker. Güya her fikrin bir olumlu, bir olumsuz yanı vardır. Bir şeyi kuralına nazaran yaptım mı yapmadım nu, düşündüm mü düşünmedim mi, yapsam mı yapmasam mı kararsızlıkları ve obsesif kuşkuları içinde hasta ileri aşamada bunalır ve etrafındakileri de sıkar. Kapılar, pencereler, havagazı musluğu, karyola altları tekrar tekrar denetim edilir. Geçtiği taraftan sanki bir köpek de geçmiş olabilir mi, köpek pisliği arabasının kapısına değmiş olabilir mi, elini sıktığı beşerler tuvalete gittiklerinde ellerini yıkamamış olabilirler mi, kapı tokmakları, para vb. dışkı ile meni ile kirlenmiş olabilir mi kuşkuları tasavvurlarını kaplar. Çeşitli eşyalara dokunmaktan kaçınmaya çalışır; dokunduğu vakit da el yıkamalar başlar. Bazıları bir tarafta bir vade oturup kalktığında, bir konuma ziyarete gittiğinde oturduğu koltukta, bulunduğu bölgede bir şeyler unutmuş olabilir mi kuşkusu yüzünden tekrar tekrar bakarak araştırır. Bunlara kuşku saplantıları (obsesyonları) denir.
Kimi hastalarda cihan nedir, uzayın ötesinde ne vardır? Mevla var mıdır'.'' Mevla varsa Hudayı kim yaratmıştır? Hudayı yaratan bir şey varsa onu yaratan kimdir formunda uçsuz bucaksız metafizik saplantılar görülür. Bazılarında kanser, kuduz, AIDS üzere hastalık saplantıları hastanın zihnini sarar ve bunlar fobi haline gelebilir. Kimi hastalarda sayma saplantıları bulunur ve bunlar, düşündükleri ya da gördükleri sayıları saymaktan kendilerini alamazlar. Araba plakaları, hanelerin numaraları, apartmanların kaç kat olduğu sayılır. Bazılarında de bu sayı sayma dışardan anlaşılmayan bir tutku halinde olur. Örneğin rastgele bir tasavvura ya da aksiyona başlamadan evvel başında bir sayıı meblağ; bunu saydıktan sonra aksiyona makbul, gelgelelim saydıktan sonra sayıp saymadığı konusunda kuşkuya düşer; tekrar sayar, yapılacak hareketi de yineler. Sayılan sayıların sıra ve tertibi bozulunca sayma yeni baştan yapılır. Aşikâr sayılar uğurlu, anlaşılan sayılar uğursuzdur. Uğursuz sayıı akla gelince çabucak uğurlusu ile uzaklaştırılmaya çalışılır.
Beğenilmeyen, nahoş, ayıp, saldırgan bir şey düşünmek ya da yapmakla ilgili saplantılar sık görülür. Örneğin, ağzımı açarsam ayıp bir şeyler ağzımdan çıkar mı, divane olup evladımı boğar mıyım, birine saldırır mıyım, birinin cinsî organına bakar mıyım üzere. En bunaltıcı saplantılardan biri de Rabbe küfürlerdir. Mevla korkusu ve diyanete bağlılığı şiddetli olan kimselerde daha sık görülür. Kimi hastalar bu yüzden sık sık dualar okur, tövbeler eder, abdest alır, namaz kılarlar. Hastaların birden fazla kuşkularını ve değişik saplantılarını yakınlarına, tabibe tekrar tekrar sorarak muhitlerini yıldırırlar.
Hareket
Zorlantılar (kompulsiyon): Umum olarak saplantıları gidermek, onları yansızlaştırmak (nötralize etmek), etkisizleştirmek için yapılan zarurî hareketlerdir. Anlaşılan yanlara dokunma ya da dokunmama; kapıları, pencereleri, havagazı musluklarını tekrar tekrar açıp kapayarak denetleme', hanedeki eşyaya birisi dokununca bu eşyanın temizlenmesi; saatlerce bulaşık ve çamaşır yıkama, yıkayıp durulama; saatlerce süren, aşikâr bir nizam içinde yapılan ve tertibi bozulunca tekrar tekrar yapılan banyo ve en sık görülen bitmek bilmez el yıkama zorlantıları. Hasta bu hareketlerinin gereksiz ve saçma olduğunu bildiğini, gelgelelim içinden gelen bir zorlantı ile bunları yapmak zorunda kaldığını anlatır. Bu hareketleri yapmazsa büyük bunaltısı olur; saçmalığını bildiği için bunları durdurmaya çalışır. Durduramayınca yine bunaltıya girer. Bu belirtiler öylesine ağırlaşabilir ki hasta günün büyük bir kısmını artık kalıplaşmış, törensel (ritual) nitelik kazanmış hareketleri yinelemekle geçirir. Gayrı bir işi yapamaz olur. Saplantı ve zorlantıların artması ile ağır bunaltı belirtileri içinde kalan hasta derin acı çeker; ömrü felce uğrar, hengam vakit da sarih çökkünlüğe girebilir.
50 yaşlarında bir kasaba imamı camide abdest alırken, dua okurken, namaz kıldırırken aklına sık sık Allaha küfür takıntıları geliyor ve abdestini, dualarını yinelemek zorunda kalıyordu. Muayene için geldiğinde büyük kahır ile mekanlara kapanarak bu marazdan kurtarılmak için yalvarıyordu.
Fizik ve Fizyolojik Belirtiler
Bu hastalarda bunaltıya mahsus fizyolojik belirtiler görülür. İleri raddede el yıkayanlarda ellerin derisinde bol ölçüde sabun ve deterjan izleri, velev yaralar görülebilir. Çocuklarda bazen tiklerle birlikte görülmesi dikkati çekmektedir.
Oluş Nedenleri
Biyolojik Etkenler
20-30 yıl öncesine dek bu bozukluğun daha çok ruhsal kökenli olduğu kabul edilirdi. Marazın sık görüldüğü araştırmalarla saptanınca ve kimi ilaçların tesirli olabileceği gösterilince, bu bozukluğa karşı ilgi güya yeni keşfedilmiş bir hastalık üzere arttı. Son 20-30 yılda, psikiyatrideki umum akıma koşut olarak saplantı-zorlantı illetinin genetiği ve nörobiyolojisi üzerinde araştırmalar başladı. Bu arada, çocukluk, ergenlik ve delikanlılık çağında görülen Gilles de la Tourette hastalarında saplantıların ve zorlantıların sık görülmesi ile bu illetin bir tik bozukluğu çeşidi olabileceği ileri sürüldü.
Toplumsal etkenler
Saplantı-zorlantı nevrozunun oluşunda toplumsal etkenlerin noktası mutlaka aydınlatılmamış olmakla birlikte saplantı-zorlantılı kişilik yapısının toplumsal tavırlarla teması olabileceğine ait doneler vardır. Titiz, kuralcı, törenci, mahsusen çocukluk çağında ölçüsüz kuralcı ve disiplinci eğitim veren topluluklarda nizamlı, aklığa ziyade bedel veren, devir ve nizam kavramı daha güçlü gelişmiş kişilikler yetiştiği kabul edilebilir. Bu türlü bir topluluk için Japon topluluğu örnek verilmektedir. Gelgelelim Japon topluluğunda saplantı-zorlantı nevrozunun öteki topluluklara nazaran daha sık görüldüğüne ait bir bulgu yoktur. Gelgelelim, bu nevrozun üst sosyo-kültürel seviyedeki kesitlerde ve tuvalet eğitimine şiddetli düşkün, utanç, suçluluk, günah hislerini ziyade geliştiren ailelerde daha sık görüldüğü sanılmaktadır. Lakin, bu hususta güzel düzenlenmiş araştırmalar olduğunu söylemek güçtür.
Freud dinlerin oluşunda obsesif-kompulsif düzeneklerin ehemmiyetine işaret etmiş; velev diyaneti bir saplantı-zorlantı nevrozu olarak görmüştür. Ona nazaran dinsel merasimler ve ibadet bireyin içindeki olumsuz, yasak dürtüleri bastırmak için kullanılan yineleyici, kalıplaşmış aykırı reaksiyon kurma (reaction formation) ve yapma-bozma (undoing) düzeneklerinden öteki bir şey değildir. Topluluğumuzda çok sık görülen uğursuzluğa karşı birkaç kere tahtaya vurma, şık bir evlat görüldüğünde maşallah, tuh tuh üzere laflar söyleme aslında nevroz belirtisi olmasa bile; bunlar inanılan bir berbatlığı, uğursuzluğu kovmak için yapılan ve büyüsel tasavvurla dayalı zorlantılı devinimlerdir.
Psikodinamik Etkenler
Son yıllarda saplantı zorlantı illetinde psikanalitik kuramın beğenilen olmadığına ait görüşler artmakta, nörobiyolojik çalışmalar tartı kazanmaktadır. Kuşkusuz vakitle bu yaygın ve çok acı verici marazın tümden bir dimağ illeti olduğunun kanıtlanması ve ilaçlarla kökünden kazınabilmesi mümkündür. Gelgelelim, bu illette psikanalitik sağaltımın başarısızlığı kanıtlanmış olsa bile psikanalitik kuramın getirdiği özgün açıklamaların ve düzeneklerin tümden geçersiz olduğunu söylemek kolay değildir.
Psikodinamik etkenleri açıklayabilmek için evvel obsesif-kompulsif kişilik yapısını psikanalitik açıdan özetlemek gerekir. Klasik psikanalitik kurama nazaran obsesif-kompulsif kişilik anal kişilik özellikleri taşır ve anal periyotta saplanma (fixation) belirtileri gösterir. Bu belirtiler: cimrilik, haddinden fazla düzenlilik, ölçüsüz titizlik, inatçılık, kararsızlıktır. Anal periyotta saplanmanın meali şöyle özetlenebilir: Anal periyotta evladın dürtülerinde iki taraflılık, iki-değerlilik (ambivalence) besbellidir. Dışkının, sidiğin içerde ya da dışarı bırakılması birbirine karşı iki cepheli istek ve fiildir. Yani iki yaşına giren evlat, ömründe birinci olarak dürtüsel taraftan yüklü, lakin birbirine aksi iki yetiyi (tutma ve boşaltma-retention, elimination) kullanabilme durumuna gelmiştir. Ancak bu yetinin kullanılması başlangıçta kendisinin değil, ananın isteğine ve onun eğitim biçimine bağlıdır. Evladın doğal yapısında oluşan bu birbirine ters iki eğilim toplulukla, muhitle, aileyle sürtüşmeye yol açar. Evladın anal kesim ve işlevlerinin haddinden fazla denetlenmesi, validenin, ailenin istediği devirde, istediği noktada dışkılama ve işeme büzgeç (sfenkter) kaslarının işletilmeye zorlanması ailede, toplulukta bu işlevlere çok kıymet vermenin göstergesidir. Bu yüzden bu periyottaki saplanma karşı iki-değerli (ambivalent) tavır ve hislerin artmasına neden olur. Kişi her fiilin bir olumlu bir olumsuz yanı arasında bocalar. Saplantı-zorlantı nevrozunda da her istek, mülahaza ve hareketin bir olumlu, bir olumsuz yanı vardır. Obsesif kişilikte anal periyoda has kirlilik, karşıtçılık, saldırganlık, inatçılık eğilimlerine karşı ayan savunma düzeneklerinin yerleştiğini görürüz. Bunların en değerlileri aykırı reaksiyon kurma (reaction formation), yalıtma (isolation), bölge değiştirme (displacement) savunma düzenekleridir.
Davranışçı Görüş
Davranışçı görüşe nazaran, saplantılar ve zorlantılar örnek alınarak öğrenilmiş davranışlardır. Bir bakıma bunlar ayan meseleleri çözmek için bulunmuş, yavaş yavaş koşullandırılmış davranış örüntüleridir. Bunların altında bilinçdışı yasak dürtüler aramak gerekmez. Öğrenilmeyle kazanılmış yanlış davranışlardır. Karşıt öğrenmeyle bunlar bırakılabilir, söndürülebilir. Saplantı-zorlantı bozukluğunda öbür sağaltım çeşitlerine nazaran daha tesirli olduğu anlaşılan davranış terapisinin temeli bu noktaya dayanmaktadır. Fakat, davranışçılar şu noktayı tam mealiyle açıklayamamaktadırlar: Uzun yıllar sarih saplantı-zorlantı bozukluğu göstermeyen bir insan nasıl oluyor da hayatının bir periyodunda birdenbire ya da kısa bir mühlet içerisinde, ağır obsesif-kompulsif nevroz belirtileri göstermeğe başlıyor. Davranışçı mektebin görüşlerinin geçerliği bir raddeye kadar kabul edilse bile saplantı-zorlantı nevrozunun psikodinamik açıklaması bu marazın anlaşılması bakımından son kademede değerlidir.
Ayırıcı Tanı
Şizofreninin, bilhassa başlangıç devrinde, hastada saplantı-zorlantı bozukluğundakine emsal belirtiler olabilir. Dikkatli bir gözlem ve izleme ile şizofreninin sair belirtilerinin saptanması tanıya götürür. Şizofrenideki saplantılar ve zorlantılar umumiyetle acayiptir ve kalıplaşmış yinelemeler biçimindedir (stereotipiler). Ayrıca hastada bunaltı azdır ya da künt duygulanım vardır. Saplantı-zorlantı bozukluğunda ise çok bunaltı vardır. Şizofrenik ekseriyetle saplantı ve zorlantılarını önlemek için uğraşmaz, bunların kendisine çok düşünce verdiğini, ömrünü kısıtladığını belirtmez.
Tipik fobik bozuklukta fobiye özgül dehşetler vardır. Zorlantılı yinelemeler yoktur. Saplantı-zorlantı illeti olanların bir birçoklarında fobiler de bulunabilir. Hakikaten. P. Janet bu iki bozukluğun tek bir hastalık olduğunu ileri sürmüş, buna “psikasteni" adım vermişti.
Saplantı-zorlantı hastalarında hafif ya da ağır çökkünlük durumu sıklıkla görülür. Çökkünlüğün tanınması sağaltımda son nokta değerlidir. Kimi çökkün hastalarda mahsusen illetle, sevdikleri, merak ettikleri kişi ve durumlarla ilgili saplantılı kuruntular olabilir. Klinikte her iki bozukluk sıklıkla birlikte görülebilir. Örneğin saplantı-zorlantı bozukluğu olan bir şahısta ek tanı (komorbid) olarak çökkünlük tanısı da konur.
Çocuklarda görüldüğünde Gilles de la Tourette ya da diğer tik marazları da düşünülmeli, Tik bozukluğu belirtileri araştırılmalıdır.
Gidiş ve Sonlanış
Saplantı-zorlantı bozukluğu umumiyetle süreğen, direngen (inatçı) bir hastalıktır. Başlangıçta hastalar saplantılarını, zorlantılarını gizlemeye çalışırlar. Bunları kendileri anlamsız, gereksiz buldukları için görünür etmemeğe çalışırlar. Kendi uğraşları ile yenebileceklerini düşünürler. Yıllarca çabaladıktan sonra tabibe başvururlar. Belirtiler arttıkça ve yayıldıkça hastanın hayatı kısıtlanır, verimi düşer, etrafındakiler bıkar ve ama bu türlü bir durumda tabibe başvururlar. Tabibe geldiklerinde birçok artık düzgünce süreğenleşmiştir. Araya panik, çökkünlük üzere bir bozukluk girerse tabibe başvurma daha erken olabilir. Saplantılar ve zorlantılar arttıkça hastanın armonisi bozulur; işine bakamaz, etrafı ile ilgilerini sağlıklı yürütemez. Evvelce bu rahatsızlığa iyileşmez gözü ile bakılırdı. Son 20-30 yılda geliştirilmiş olan ilaçlarla ve davranış sağaltımı ile illette besbelli düzelme olabilir. Çok ağır aşamada belirti gösterenlere saplantı-zorlantı psikozu tanısının konması önerilmiştir.
Sağaltım
1.Psikanaliz ya da psikanalitik yönelimli psikoterapi uzun yıllar en tesirli sağaltım tekniği olarak bilinmiştir. Ancak, uzun süren ağır psikanalitik sağaltıma rağmen sonuçlar çok yüz güldürücü sayılmaz. Bu hastalar bilhassa geçmiş travmatik yaşantılarına karşı ağır duygusal yalıtım (isolation) yaptıklarından ömür hikayeleri bütün ayrıntıları ile ama histen yalıtılmış biçimde anlatılır. Bu nedenle sağaltımda hastalarda büyük ve uzun süren direnç görülür. Ağır hastalarda yıllarca süren psikanaliz sonuçsuz kalabilir. Ayrıyeten, bu hastalarda değişmeye ve değişikliklere karşı direnen katı bir kişilik yapısı da sağaltımı zorlaştırır.
2.Bilişsel-Davranışcı Sağaltım: Değişik davranış sağaltımı arasında en faal prosedürün yaşayarak alıştırma (in vivo exposure) olduğu anlaşılmaktadır. Bu sistemde hasta bütün belirtilerini hafiften ağıra, kolaydan çetine akıllıca bir liste içinde sıraya sokar. En hafif ve en kolay belirtilerden giderek ağırlaşan ve zorlayan belirtilere doğra üstüne giderek alıştırmalar yapılır. Örnek: Elleri kirlenecek diye bir mekana dokunmayan bir kimseye evvel kolay dokunabileceği şeylere dokunma; el yıkamayı artan müddetlerle erteleme; el yıkama müddetlerini ve yıkama sayılarını giderek azaltma alıştırmaları yaptırılır. Dokunma ile ortaya çıkan bunaltıya dayanma ya da bunaltının artmasını isteyerek daha çok dokunma; el yıkamayı azaltırken de bunaltıya katlanma ya da bunaltının gelmesini, artmasını isteme (paradoxical intention) öğretilir. Bu sırada hastanın bunaltısını yatıştırıcı gevşeme yolları öğretilir. Ayrıyeten, bilişsel egzersizlerle hastaların kendilerini gayrı hususlara, farklı niyetlere, farklı etkinliklere yönlendirmeleri öğretilir.
3.İlaç ve farklı fizikî sistemler: Hastada çökkünlük varsa antidepresan ilaç gereklidir. Üstüne giderek alıştırma sağaltımı ile birlikte klomipramin'in (günlük doz 75-150 mg) ve serotonin geri alım engelleyicilerinin epeyce yeterli sonuçlar verdiği görülmüştür. Fluoksetin (20-60 mg), fluvoksamin (200-300 mg, paroksetin (20-60 mg), setindin (100- 200mg), sitalopranı (20-60 mg) dozlarda kullanılması önerilir. Benzodiazepinler, nöroleptikler, elektrokonvulsif sağaltım etkisizdir. Çok ağır, süreğen, sağaltıma dirençli hastalarda kimi devletlerde seyrek olarak prefrontal lobotomi uygulanmaktadır.
Saplantı-zorlantı bozukluğunda hastaları uğraşılara yöneltmenin çok büyük yararları vardır. Hastanın zevk aldığı bir uğraş saplantıları, zorlantıları azaltır. Hatun hastalar sıklıkla illetlerini konut işlerine aktararak çok titizlikleri nedeniyle hanede büyük pres, teftiş kurarlar; mesken paklığı illetin kendisi olur ve bu titizlik, paklık marazı muhitten de pekiştirilir. Bu tıp hastalarda hanenin dışında değişik uğraşıların bulunmasına çalışılmalıdır.
En Sık Görülen Takıntı Türleri[]
1.Temizlik Takıntıları
2.Şüphe ve Denetim Takıntıları
3.Düzen Takıntıları
4.Dua Etme, Sayma, Tekrarlama Takıntıları
5.Hastalık Takıntıları
6.Saldırganlık Takıntıları
7.Cinsel Takıntılar
8.Dini Takıntılar
9.Metafizik Takıntılar
10.Büyüsel Takıntılar
11.Biriktirme Takıntıları
12.Eli Ağır Kişiler: Obsesif Yavaşlık
DSM-5’e baktığımızda Obsesif-Kompulsif Bozukluk ile Bağlantılı Bozukluklar ismi altında değerlendirildiğini görüyoruz.
Takıntı-Zorlantı Bozukluğu (Obsesif-Kompulsif Bozukluk) ve Bağlantılı Bozukluklar[]
Takıntı-Zorlantı Bozukluğu (Obsesif-Kompulsif Bozukluk)
A.Takıntıların (obsesyonların), zorlantıların (kompulsiyonların) ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Takıntılar (obsesyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1.Kimi hengam çetinle ve istenmeden geliyor üzere yaşanan, birden fazla insanda bariz bir tasa ya da ezaya neden olan, yineleyici ve mütemadi niyetler, itkiler ya da imgeler.
2.Kişi, bu kanılara, itkilere ya da imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları öbür bir niyet ya da fiille yüksüzleştirme (bir zorlantıyı konumuna getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
Zorlantılar (kompulsiyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1.Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı bir biçimde uyulması gereken kurallara nazaran yapmaya zorlanmış üzere hissettiği yinelemeli davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, denetleyip durma) ya da zihinsel hareketler (örn. dinsel pahası olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir biçimde yineleme).
2.Bu davranışlar ya da zihinsel hareketler, yaşanan telaş ya da zahmetten korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir hadise ya da durumdan sakınma hedefiyle yapılır; lakin bu davranışlar ya da zihinsel hareketler, yüksüzleştireceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlı değildir ya da açıkça şiddetli bir seviyededir.
Not: Küçük evlatlar bu davranışlarının ya da zihinsel aksiyonlarının emellerini lisana getiremeyebilirler.
B.Takıntılar ya da zorlantılar kişinin vaktini alır (örn. günde bir saatten çok vaktini alır) ya da klinik açıdan besbelli bir ıstıraba ya da toplumsal, işle ilgili sahalarda ya da kıymetli sair işlevsellik meydanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
C.Takıntı-zorlantı belirtileri, bir unsurun (kötüye kullanılabilen bir unsur, bir ilaç) ya da öbür bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
D.Bu bozukluk, gayrı bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha yeterli açıklanamaz (örn. yaygın tasa bozukluğunda olduğu üzere ölçüsüz kuruntular; vücut algısı bozukluğunda olduğu üzere dış görünümle çok uğraşma; biriktiricilik bozukluğunda olduğu üzere sahip olduklarını elden çıkartmakta ya da onlarla bağını kesmekte güçlük çekme; trikotillomanide [saç yolma bozukluğu] olduğu üzere saçını yolma; deri yolma bozukluğunda olduğu üzere derisini yolma; basmakalıp davranış bozukluğunda olduğu üzere basmakalıp davranışlar; yeme bozukluklarında olduğu üzere törensel yeme davranışı; unsur ile alakalı ve bağımlılık bozukluklarında olduğu üzere hususları ya da kumar oynamayı düşünüp durma; hastalık derdi bozukluğunda olduğu üzere bir marazının olduğunu düşünüp durma; cinsî sapkınlık bozukluklarında olduğu üzere cinsî itkiler ya da düşlemler; yıkıcı bozukluklarda, dürtü murakabesi ve davranım bozukluklarında olduğu üzere dürtüler; yeğin depresyon bozukluğunda olduğu üzere suçlulukla ilgili düşünsel uğraşlar; şizofreni açılımı kapsamında ve psikozla giden öbür bozukluklarda olduğu üzere mülahaza sokulması ya da sanrısal uğraşlar ya da otizm açılımı kapsamında bozuklukta olduğu üzere yinelemeli davranış örüntüleri).
DSM-5’e nazaran Obsesif-Kompulsif Bozukluk ile Alakalı Bozukluklar
Vücut Algısı Bozukluğu (Vücut Dismorfik Bozukluğu)
Biriktiricilik Bozukluğu
Trikotillomani (Saç Yolma Bozukluğu)
Deri Yolma Bozukluğu
Maddenin/İlacın Yol Açtığı Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlantılı Bozukluk
Farklı Bir Sıhhat Durumuna Bağlı Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Alakalı Bozukluk
Tanımlanmış Başka Bir Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlı Bozukluk
Tanımlanmamış Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlantılı Bozukluk
Son olarak da takıntıya akraba marazların listesine göz atalım;
Takıntıya Akraba Marazlar
1.Tik Bozukluğu
2.Çirkinlik Takıntıları
3.Hastalık Marazı
4.Kıl Koparma Illeti
5.Zayıflama Illeti
6.Kumarbazlık
7.Hırsızlık Illeti
8.Kundakçılık Marazı
9.Alışveriş Marazı
10.Seks Bağımlılığı