İnsanı öbür canlılardan ayıran pek çok farklı özelliği var. Bu özellikler ortasında bir kısmı hayli açık: başparmak kullanabilme marifeti, vakit algısı, dik yürüme üzere özellikleri çabucak hepimiz biliyoruz. Müzik dinlemek de aslında beşere mahsus bir marifet.
Müziğe kulak verebilme insanlara mahsus bir özellik lakin tam olarak nasıl oluyor da biz müziği anlayabiliyoruz? Başka canlılarla bizim ortamızda ne fark var?
Beynimizi anlamak
“Beynimiz onu anlayabileceğimiz kadar kolay olsaydı, bizler tekrar onu anlayamayacak kadar kolay olacaktık." - Jostein Gaarder
"Müzik sonsuzluğun anlatımıdır." -Schelling
"Kanka bassları falan duyamıyorum ben." -Ben
Müzik dinlemek beynimizin neredeyse her kısmının çalışmasını sağlıyor. Kaliforniya Üniversitesi'nde 15 yıldır "Müzik ve Beyin" isimli bir ders veren nörobilimci Kiminobu Sugaya, müzik dinlemenin insan zihnine olan tesirini de açıklıyor.
Nörolojik açıdan baktığımızda, beynimizin farklı kısımlarının farklı halde etkilendiğini görebiliyoruz. Bu tesirleri adım adım açıklamak tahminen de müziğin beyin üzerindeki tesirini görebilmeyi sağlayacaktır.
Müzik dinlerken beynimizin darklı kısımlarında olanlar:
- Frontal Lob: Olağanda düşünmek, karar almak ve plan yapmak için kullanılan bu bölge, insanlarda başka canlılardan daha gelişmiş durumda. Müzik dinlemek de Frontal Lob'un güçlenmesini sağlıyor.
- Temporal Lob: Beynimizin hem sağ hem de sol küresinde yer alan temporal lob sayesinde duyduklarımızı anlayabiliyoruz. Müzik dinlerken bu bölgenin bir kısmı sesleri ve müziği, bir kısmı ise kelamları anlamayı sağlıyor.
- Broca Alanı: Konuşmamızı sağlayan bu alan, tıpkı vakitte nasıl bağlantı kurduğumuz üzerinde de tesirli ve müzik üretebilmemizde değerli rolü var. Uzmanlara nazaran müzik yapmanın bağlantı hünerini geliştirme nedeni de bu bölge.
- Wernicke Alanı: Yazılı ve kelamlı lisanı bu bölge sayesinde anlayabiliyoruz. Müziği tahlil etmemizi ve keyif almamızı da bu alana borçluyuz.
- Occipital Lob: Bu kısım aslında gördüklerimizi anlamamıza yarıyor. Müzisyenler bir modül dinlerken bu kısmı kullanıyor, benim üzere sıradan vatandaşlar ise temporal lob kullanıyor.
- Cerebellum: Hareketleri ve fizikî hafızayı yönetim eden kısımdır. Kas hafızası sayesinde edinilen müzik yetenekleri burada depolanır. Pratik yapmanın değeri de bu kısmı çalıştırmaktan gelir.
- Nucleus Accumbens: Zevk ve ödül kavramlarını anlayabilmemizi bu kısım sağlıyor. Dopamin salgısı burada gerçekleşiyor. Müzikten keyif almamız da tıpkı bölge sayesinde.
- Amigdala: Hislerimizi işleyen ve tetikleyen güzide beyin bölgemizdir. Müzikleri dinlerken hislenmemizin, gülmemizin, ağlamamızın sebebi de kendisi.
- Hippocampus: Anılarımızın oluştuğu, saklandığı, duygusal reaksiyonlarımızın düzenlendiği ve taraf bulmakta kullandığımız hippocampus bölgesi, tam olarak "Çalma o şarkıyı, anısı var!" derken kullandığımız kısım oluyor.
- Hipotalamus: Endokrin sistemiyle hudut sisteminin birleşmesini sağlayan bu kısım sayesinde hormon ve kimyasal salgısını denetim edebiliyoruz. Uyku, yemek, metabolizma, büyüme, cinsellik vs. fonksiyonları yöneten Hipotalamus, müzik dinlerken fizikî olarak o müziğe reaksiyon vermemizi sağlıyor. Klasik müzik dinlerken gevşiyor musunuz? Hipotalamus.
- Corpus Callosum: Beynimizin sağ ve sol kısımlarının bağlantı kurmasını sağlama vazifesi bu kısıma ilişkin. Böylelikle koordineli hareketler yapabiliyor, mantık ve önsezilerimizi kullanabiliyoruz.
- Putamen: Ritim hissini işleyen, beden hareketlerimizin uyumunu sağlayan kısımdır. Müzik çaldığında bu kısımdaki dopamin ölçüsü artış gösterir. Bunun sonucu olarak da ritme daha çok reaksiyon veririz.
"Müziğin sesini duymayanlar dans edenleri mecnun sanıyor." -Friedrich Nietzsche
İnsan beyninin farklı kısımlarının müzikten nasıl etkilendiğini anladık. Pekala bir müzik duyduğumuzda beynimiz nasıl bir reaksiyon veriyor? Bağımsız sesleri bir ortaya getirip müzik olarak adlandırmamıza ne sebep oluyor?
Birinci olarak müzik sesle başlıyor. Sesler tekrar ettikçe de bizler onu bir döngü ile anlamaya başlıyoruz. Üstelik bu durum dünyanın dört bir yanında tıpkı ve her kültürün bir çeşit müzik anlayışı bulunuyor.
Öbür canlıların beyin gelişiminde farklı gelişim süreçleri var. Örneğin beşerler dakika başına vuruşu, yani ritimleri takip edebiliyor. Bunu yapabilen diğer hayvanlar da olsa da hepsi beceremiyor. Becerenlerin hepsi de tempoya ayak uyduramıyor.
Perdeler ve melodiler
Ritimler tekrar ettikçe bir perde oluşturur. Bu perdeleri bir ortaya getirip de melodi elde edebilmek ya da melodiyi görebilmek ise daha da ender bir özellik. Örneğin bir melodiyi öğrettiğiniz bir hayvana, daha yüksek perdelerde ses çalarsanız sıfırdan tınıyı öğrenmeye çalışır.
Bu perdelerin algılanış formları kültürden kültüre farklı olabilir. Örneğin Türk Sanat Musikisi'nin makamları da Batı müziğinin notaları da temelde birebir şeyi tabir eder lakin hem oktavların ayrılma hali hem de isimlendirmeleri farklı.
Lisan ve bağlantı hünerimiz ise bir öbür değerli modül olan kelamları anlayabilmeyi denkleme katar. Bütün modülleri bir ortaya getirebilmek ve müziği anlayıp müziklere mana yükleyebilmek fakat insanların yapabildiği bir şey olarak biliniyor.
Müzik insan için mi var?
Genel olarak özetlemek gerekirse, insan beyni sahip olduğu gelişmiş yapı sayesinde bizim müzik olarak algıladığımız olguyu anlamlandırabiliyor. Farklı olguları birer birer bir ortaya getirip, eksik kesimleri toplayabilmek, hatta üstüne kelamlar eklemek insanların maharetleri sayesinde mümkün oluyor.
Müzik öylesine insan hayatının bir kesimi ki, yalnızca çok küçük azınlıklar müziği oluşturan etmenleri algılayamıyor. Onlar da sadece tek bir noktada sorun yaşıyor. Büsbütün müziği algılama kapasitesini kaybetmiş biri ise şimdi kayıtlarda yer almıyor.
