İnsanlık tarihi hakkında bildiklerimizi yine düşünmemizi sağlayacak, yerleşik tarih anlayışını ve bilgilerini değiştirip, dinler tarihini sorgulatacak, bir kısmımızın varlığından haberi dahi olmadığı bir arkeolojik çalışma 1995 yılından beri Urfa Göbeklitepe'de devam ediyor. İnşası Milattan evvel 10000 yılına uzanan Göbeklitepe tarihteki en eski ve en büyük ibadet merkezi olarak biliniyor. Göbeklitepe İngiltere'de bulunan Stonehenge'den 7000, Mısır piramitlerinden ise 7500 yıl daha eski. Ayrıyeten yerleşik hayata geçişi temsil eden kültür bitkisi buğdayın ceddine da Göbeklitepe eteklerinde rastlanmıştır. İnşa edildikten 1000 yıl sonra üstleri beşerler tarafından kapatılarak gömülen bu tapınaklar yine gün ışığına çıkıyor.
1. Göbeklitepe'nin coğrafik pozisyonu
Göbeklitepe, Şanlıurfa'nın 20 kilometre kuzeydoğusundaki Örencik köyü yakınlarında, yaklaşık 300 metre çapında ve 15 metre yüksekliğinde geniş görüş alanına hakim bir pozisyonda yer almaktadır.
2. Göbeklitepe, tarihin bilinen birinci ve en büyük tapınağı
Neolitik periyoda ilişkin Göbeklitepe, birinci tapınağın münasebetiyle yeryüzündeki birinci inancın merkezi olabilmesi açısından değerli. Bu bölgede yaklaşık 20 tapınak tespit edilmiş ve şu ana kadar sırf 6 tapınak gün ışığına çıkartılmıştır.
3. En eski yapıttan 7500 yıl daha eskiye ilişkin
Göbeklitepe bu vakte kadar bilinen en eski yapıt ve tapınaktan 7500 yıl daha eskiye ilişkin. Göbeklitepe'nin keşfine kadar bilinen en eski tapınak ise Malta'da bulunmakta ve 5000 yaşında. Ayrıyeten Stonehenge'den 7000, Mısır piramitlerinden ise 7500 yıl daha yaşlı...
4. Kayaların biçimlendirilmesi ve tapınağın inşası
Göbeklitepe'nin inşa edildiği devirde insanoğlu bitki toplayan ve hayvanları avlayan küçük kümeler halinde sürekliliğini sağlıyordu. Kayalık bölgelerden, büyük sütunların ve ağır taşların el otomobilleri ve yük hayvanları olmadan 2 kilometre taşınarak Göbeklitepe'ye getirilmesi için muhtemelen tarihte insanların birinci sefer bu kadar kalabalık bir halde bir ortada olması gerekmişti.
5. Mağara duvarlarındaki fotoğraflardan kabartma hayvan figürlerine
Mağarada duvarlarındaki avcılığı temsil eden fotoğraflardan fazla burada hayvan figürleri tek ve kabartma olarak işlenmiş, sanatsal açıdan farklı bir anlayışı etkileyici biçimde yansıtmaktadır. Taşlar üzerinde işlenmiş akrep, tilki, boğa, yılan, yaban domuzu, aslan, turna ve yaban ördeği figürleri yer almaktadır. Bir kısım arkeoloğa nazaran bu hayvan figürleri tapınağı ziyaret eden farklı kabilelerin sembolü olarak nitelendiriliyor.
6. Buğdayın atası Göbeklitepe'de
Bölgede yapılan araştırmalar ve elde edilen bulgular doğrultusunda kıymetli kültür bitkisi olan ve yüzlerce genetik varyasyonu bulunan buğdayın ceddinin birinci olarak Göbeklitepe eteklerinde yetiştiği ortaya çıkarıldı.
7. T sütunlarda yer alan 3 boyutlu aslan figürü
Arkeologlar uzunlukları 3 ile 6 metre ortasında değişen T biçimindeki sütunların stilize edilmiş insan figürleri olduklarını düşünüyorlar. Sütunlar üzerine yansıtılan öbür figürlerden farklı olarak aşağı gerçek iner biçimde tasvir edilen 3 boyutlu aslan kabartması dikkat çekiyor. Bu ve öteki aslan figürleri neolitik devirde aslanların Anadolu'da yaşamış olma ihtimalini güçlendiriyor. İnsanları temsil eden T sütunlarının yükleri 40 ile 60 ton ortasında değişiyor.
8. Çiftçinin bulduğu oymalı taşla gelen arkeolojik ihtilal
1983 yılında tarlasını süren Mahmut Kılıç tarlada bulduğu oymalı taşı müzeye götürdü ama eser sıradan bir arkeolojik bulgu olarak Urfa Müzesi'nde sergilenmeye başlandı. 1963 yılında ise İstanbul Üniversitesi ve Chicago Üniversitesi ortak bir çalışma yürütmüş, bölgeyi incelemiş lakin çalışmaların üzerinde durulmamıştır.
9. Ve çalışmalar 1995 yılında başlıyor
Şanlıurfa Müzesi başkanlığında ve Prof. Dr. Klaus Schmidt'in bilimsel danışmanlığında hafriyatlar başlamıştır. 2007 yılında ise hafriyat başkanlığına Klaus Schmidt getirilmiştir.
10.Tarihi tapınakta tarihi hırsızlık
2010 yılında, 40 santimetre uzunluğunda, 25-30 kilogram tartısında taştan yapılmış ve üzerinde hayvan figürleri olan insan başı heykelinin çıkartıldıktan iki gün sonra hafriyat alanından çalındığı tespit edildi.
11. Bira için tarım!
Bulgular taş periyodu insanlarının bira içtiğini de gösteriyor. Hafriyatlarda şu ana kadar en büyüğü 160 litrelik kapasiteye sahip kireç taşına oyulmuş, altı bira varili bulundu. Klaus Schmidt, bulgular ışığında, insanoğlunun ekmek için değil, bira uğruna tarıma başladığına, bunun da birinci kere Urfa’da gerçekleştiğine kanaat getirmiş.
12. Sıvı kullanılarak yapılan merasimler
Arkeologlar tapınak kalıntılarındaki zeminlerinin bilhassa sıvıyı geçirmeyecek formda yapıldığına dikkat çekiyor. Buradan, merasimleri ne olduğu şu an kesinleşmese de bir sıvı (kan, su, alkol v.b.) eşliğinde gerçekleştirdikleri fikri oluşuyor. (Foto: Tunç Süerdaş)
13. Tarımla değil tapınakla gelen yerleşik hayat
Göbeklitepe, yıllardır tarih derslerinde öğretilen "göçebe toplulukların tarımı öğrenerek yerleşik hayata geçtiği" tezini de çürütüyor. Yerleşik hayata geçişin çiftçilik ve hayvancılığın ortaya çıkışıyla birlikte gerçekleştiği düşünülüyordu. Schmidt'e nazaran ise avcı ve toplayıcı toplulukların Göbeklitepe üzere dini merkezlerde daima olarak bir ortaya gelmelerinin sonucunda yerleşik hayata geçilmiştir. Kalabalık toplulukların ibadet merkezine yakın olma dileği ve etrafta bu toplulukların gereksinimlerini karşılayabilecek seviyede kâfi kaynak bulunmamasından ötürü beşerler tarıma yönelmişlerdir. Yani tarım yerleşik hayatı getirmemiş, dini mabetlerin etrafında kalma dileği sonucunda yerleşik hayat tarımı getirmiştir.
14. Göbeklitepe UNESCO Dünya Miras Süreksiz Listesi'nde
Göbeklitepe 2011 yılında UNESCO tarafından Dünya Miras Süreksiz Listesi'ne alınmıştır.
Göbeklitepe'de hafriyat başkanlığını yürüten Prof. Dr. Klaus Schmidt yaşadığı kalp krizi sonucu hayatını kaybetti.
"Göbeklitepe'deki hafriyatlarda elde ettiğimiz bulgularla, dünyanın bilinen en eski tapınma merkezlerinden birinin bu bölgede olduğunu ortaya çıkarmıştık. Fakat, son hafriyat çalışmalarıyla tapınma merkezinin dünyanın en büyük tapınma merkezi olduğunu tespit ettik. Yaptığımız araştırmalarda, Cilalı Taş Döneminde yaşamış insanların, yabani sığır, akrep, tilki, yılan, aslan, yaban eşeği, yaban ördeği ve yabani bitki kabartmalarını incelediğimizde hayvanlarını evcilleştiremedikleri sonucuna ulaştık. Ayrıyeten, dikili taşların (Stel) üzerindeki fotoğraflar ve kabartmalar o periyotta yaşamış olan insanların sanatları hakkında bizlere fikir veriyor. Buradaki tapınak, dünyanın bilinen en büyük tapınağı olma özelliğini taşıyor" Prof. Dr. Klaus Schmidt
- Onedio
