Geçtiğimiz hafta Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş ve TRT Genel Müdürü İbrahim Eren tarafından imzalanan protokolle hayata geçen "TRT Diyanet Çocuk" kanalı tartışmaları da beraberinde getirdi.
Pekala kanala itiraz eden ve savunanların argümanları neler? Hangi görüşler öne sürülüyor?
TRT Diyanet Çocuk kanalına ait olumlu görüşleri ve itirazları BBC Türkçe'den Fundanur Öztürk haberleştirdi:
"Bir alimimizin kelamı var: Bir çocuğu 7’sine kadar bize verin, 70’ine kadar sizin olsun. Münasebetiyle 0-7 yaş ortasındaki dini eğitim nitekim çok kıymetli.” İslamiyetim Eğitim ve Yardım Derneği bünyesinde hafızlık eğitimi veren 21 yaşındaki Hafız Fatih Ulusal, erken yaşta verilen dini eğitimin ehemmiyetini bu sözlerle anlatıyor.
Ulusal, tıpkı Osmanlı periyodundaki medrese sisteminde olduğu üzere, çocukların dini eğitimine "4 yaş 4 ay 4 günlükken" başladıklarını söylüyor.
Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş da 7 Haziran’da TRT ile protokol imzalanarak kurulan yeni "TRT Diyanet Çocuk Kanalı”nı emsal tabirlerle tanım etti.
Erbaş, “7 yaş öncesi oluşacak bu karakter yapısında Diyanet İşleri Başkanlığının katkısı olması lazım” dedi.
Ayrıntılar için
"İslam alemi için büyük bir müjde"
0-7 yaş ortası çocukları hedefleyen bu yeni kanalı "İslam alemi için büyük bir müjde" şeklinde niteleyen Erbaş, kanalda "Kur'an ve sünnet çizgisinde yanlışsız dini bilgiye dayanan yapımlarla" çocukların yetiştirileceğini belirtti.
TRT Genel Müdürü İbrahim Eren ise TRT’nin hazırlayacağı çizgi sinemalarda Diyanet İşleri Başkanlığı'nın gösterdiği editoryal çizginin (yayın politikasının) belirleyici olacağını söyleyerek, "Geleceğe dair daha sağlam, umutla bakan ve birebir vakitte geçmişini ve İslam dinini bilen çocuklar yetiştirileceğini" kaydetti.
İtirazlar: Daraltılmış bir çerçeve
Öte yandan çocukların şimdi soyut düşünme yetisini yeni yeni kazandığı bu yaşlarda dini eğitim verilmesine karşı çıkanlar da var.
Prof. Dr. Bahar Gökler’e nazaran 7 yaşından küçük, anaokulu devrindeki çocuklara üniversal ahlak ve pahalar eğitiminin verilmesi lakin bunun yalnızca dini bilgiler ya da inançlarla daraltılmış bir çerçevede olmaması gerekiyor:
"3-6 yaş ortası anaokulu periyodundaki çocuklarda, ahlaki kıymetlerle ilgili yavaş yavaş bilişsel bir uygunluk ortaya çıkmaya başlar. Âlâ makus, hakikat yanlış üzere kozmik ve mantıksal pahalar eğitimi başlayabilir lakin bunun bir dini eğitim olarak sonlandırılması uygun değil."
"Bu yaştaki çocuklara tek bir dinin kalıpları içinde bir eğitim vermek çocukları bilişsel süreçlerini, ruhsal gelişimlerini, toplumsal gelişimlerini tıpkı vakitte bedeller sistemleri üzerinde üniversal bakış açılarını daraltır."
Gökler bu açıdan Diyanet’in hedeflediği kanalı, "fevkalade dar ve soyut bir çerçeveye" sahip olmakla eleştiriyor:
“Bu yaş çocuklar için kıymetler eğitimi ya da ahlak eğitimi değil, dini eğitim dediğinizde bu çok sınırlayıcı ve ayrıştırıcı olabilir. Zira çocuklar tek bir dini inanç üzerinden yetiştirilmek istemeyebilir. Bu hem sınırlayıcı hem de çocukların yaşlarına uygun olmayan bir uygulama.”
'Türkiye’de dini gelişim es geçiliyor'
Aile Akademisi Derneği Lider Yardımcısı Dr. Yasin Kuruçay ise tıpkı fikirde değil.
Kuruçay, Türkiye’de ve dünyada yıllarca çocuk, ergen ve aile eğitimlerinde dini gelişimin “özellikle es geçildiğini” savunuyor:
"Piaget’nin gelişim teorisi, zihinsel gelişim ile ahlaki gelişimin paralel olduğunu söyler. Bu bakış açısı dini eğitimin, en erken ergenlik devrinde verilmesi gerektiğini savunur. Bu açıdan çocuk kanalında dini içeriğin olmasını eleştirenler bulunmaktadır. Lakin birebir yaştaki çocuklara öteki siyasi, kültürel görüşlerle ilgili içerikler yıllardır sunulmaktadır."
"Peygamberimizin dini eğitimin çocukken verilmesi gerektiği ile ilgili tavsiyeleri vardır. Birçok İslam alimi de dini eğitimin küçük yaşlardan itibaren verilmesi gerektiğini tabir etmektedir. Gazali’nin, İbn-i Sina’nın ve birçok bu hususta görüşleri vardır."
Araştırmalara nazaran çocukların çok daha erken yaşlarda dini-manevi ve metafizik hususlara ilgi duyduğunu söyleyen Kuruçay, çocukların daha 3-4 yaşlarından itibaren doğumları, yaratılışları, Allah, vefat ve ahiret bahisleri ile ilgili sorular sormaya başladığını söz ediyor:
"İnsan fizikî, cinsel, toplumsal özelliklere sahip olan bir varlık olduğu kadar; birebir vakitte dini/manevi özellikleri olan bir varlıktır. Bu gerçeği göz gerisi etmek; mevzuyu bilimsel ve dini bağlamından kopararak politize ederek yorumlamak, sağlıklı ve yanlışsız değildir."
"Sakıncalı olan şey ideolojik, ayrımcı ve ötekileştirici bir anlayışı ya da bir dini yorumu, çocuklara mutlak yanlışsız olarak empoze etmektir. Bunların yapılmaması için gereken tedbirler alışılmış ki alınmalıdır. Çocuk kanalında bu cins içeriklerin olması çok mümkün görülmemektedir."
Dini eğitimin yalnızca dini bahislerde bilgi vermekten ve Arapça öğretmekten öte bir mana taşıdığını söyleyen Kuruçay’a nazaran çocukları "sabırlı, faziletli, hoşgörülü, empatik, adil, kötülüklere karşı duran bir kişilikte yetiştirmek" de dini eğitimin bir modülü:
"Önemli olan tüm bunları çocuğun gelişim özelliklerine uygun bir formda yapmaktır. Diyanet Çocuk TV bu maksatlara nazaran yayın yapması olumlu ve yararlı bir durum olacaktır."
'Çocuk ileride isterse dini eğitimden vazgeçebilir'
Hafız Ulusal, son 10 yılda medreselerde verilen dini eğitime talebin bir ölçü azaldığını söyleyerek, dini eğitim için televizyon aracılığı ile çocuklara ulaşmayı mantıklı bulduğunu söylüyor.
Çocuğun şayet isterse ileriki yaşlarında dini eğitimden vazgeçebileceğini söyleyen Ulusal, kendi deneyimlerinden şöyle örnek veriyor:
“İster medrese ister diğer bir eğitim kurumu olsun, çocuğun o yaşta zati seçme hakkı olmuyor. Fakat 12-13 yaşından sonra sorgulamaya başlıyor ve ailesi öncesinde nereye vermiş olursa olsun kendi tercihini yapabilir hale geliyor.”
“Ben dini eğitimime 5 yaşında, 12 kişilik bir sınıfta başladım. Bir yaşa geldikten sonra aldığımız eğitimi sorgulamaya başladık ve ortamızdan 6 kişi medrese eğitimine son vererek kendisine dışarıda bir hayat kurdu. Kalanlar medresemizde devam etti.”
“Burada olduğun için o seçeneği kaybediyorsun diye bir şey yok. Benim talebelerimde de birebiri yaşandı. 16 kişilik sınıfım şu an 8 şahsa düştü. Kimisi hafız oldu, kimisi bırakmak istedi, gitti.”
Ulusal, erken yaşta başlayan dini eğitimde temel değerli olan şeyin "dini bir ortamda büyümek" olduğunu anlatıyor:
"Normal bu yaştaki çocuklar yalnızca oyundan anlıyor. Namaz kılmaya çalıştığında kılamıyor, düşüyor, gülüyor, oynuyor.
"Allah’tan bahsettiğimizde aslında tam olarak anlayamıyor fakat bu ortamda büyüdüğü için İslami temelleri çok sağlam oluyor. Esasen bizim hedefimiz da bu.”
'Sorgulamaya ve tartışmaya açık olmayan bir eğitim yanlıştır'
Prof. Gökler ise çocuklar ve gençler üzerinde yapılan kimi araştırmalara nazaran erken yaşta verilen dini eğitimin çocukların hayal güçlerini baskılayıcı tesirinin olduğunu; bağımsız, eleştirel düşünebilme hünerlerini engelleyici nitelikte olduğunu kaydediyor:
"1-2 yaş ortası devir erken çocuklukta özerklik periyodu olarak isimlendirilir. Yani çocuğun inisiyatif geliştirebilme, merak ve değişime açıklık ve keşfe açıklık üzere gelişimlerini tamamladıklarını kısımdır.
"Bu yaşlardaki klasik ve hele de baskın bir dogmatik din eğitiminde, demokratik bir ortamda eşitçe kendi fikirlerini sorabilme, söyleyebilme ve kendini söz edebilme maharetlerinin ketlendiğini görüyoruz."
Öte yandan Gökler, 7 yaş altındaki çocuklara verilecek rastgele bir eğitimin soyut kavramlar üzerinden değil somut uygulamalar ve interaktif tekniklerle işlenmesi gerektiğini anlatıyor:
"Televizyondan tek taraflı bir biçimde dini bilgiye, Kur’an ve sünnete dayanan üretimleri çocuk sorgulayamayacak, ne olup bittiğini birileriyle konuşamayacak. İster bir hoca tarafından isterse televizyon yoluyla olsun; bu yaş kümesi için tek taraflı, sorgulamaya ve tartışmaya açık olmayan bir eğitim yanlıştır."