Dini sorumluluk kavramı
Kişinin davranışlarından hesap verme yukumluluğu altında bulunması durumu Hesap yukumluluğu kişinin davranışları nedeniyle odul ya da ceza biciminde bir karşılık gormesi sonucunu doğurur Bu karşılık, maddi ya da manevi olabileceği gibi, bu dunyada ya da ahiret hayatında da olabilir
İslam'a gore insan sorumlu bir varlıktır Cunku kendine iyi ile kotu, doğru ile yanlış acık bicimde gosterilmiş, ikisinden birisini secme hakkı tanınmış, secimini yapabilmesi, gereğini yerine getirebilmesi icin gereken akıl, irade ve yapabilme gucu gibi niteliklerle donatılmıştır Kişi ozgur iradesi ile dilediği secimi yapabilir, istediği işi işleyebilir Fakat bu ozgurluğu onu seciminden, yaptıklarından sorumlu kılar, secim ve davranışlarının sonuclarına katlanma zorunda bırakır Secim ve davranışlarının niteliği, iyi ya da kotu oluşu, bunların sonuclarının da niteliğini, başka bir deyişle goreceği karşılığın odul ya da ceza oluşunu belirler
İslam'da kişinin sorumluluk alanı Allah'ın emir ve yasaklarınca belirlenir Sorumlulukların sonuclarına, karşılıklarına ilişkin duzenlemeler de yine Allah tarafından yapılır Sorumluluk alanı icinde kalan davranışların bir bolumu icin dunyada ceşitli karşılıklar, yaptırımlar ongorulur Bu tur sorumluluklar ve yaptırımlar İslam hukukunun başlıca konularından birisini oluşturur Bununla birlikte sorumluluklar konusunda İslam'ın ongorduğu asıl karşılıklar ahiret hayatına ilişkindir İnsanın bu dunyadaki tum davranışları ahirette hesap konusu olacaktır Yazılı bir kitap biciminde insanın eline verilecek olan hesap işlemi, son derece ayrıntılı ve adilane bicimde yapılacak, kim bir zerre kadar kotuluk işlemişse cezasını, kim de bir zerre kadar iyilik yapmışsa odulunu gorecektir Ceşitli nimetlerle dolu sonsuz cennet hayatı odulu; ceşitli sure ve derecelerdeki azapla cehennem hayatı ise cezayı oluşturacaktı
İnsanın sorumluluğu Allah'ın emir ve yasaklarına gore belirlendiğinden, bu emir ve yasakların bilinmediği toplumlarda sorumluluk yoktur Başka bir ifadeyle sorumluluk icin Allah'ın bir peygamber aracılığı ile emir ve yasaklarını bildirmesi gerekir Peygamber gonderilmiş, Allahın emir ve yasaklan tebliği edilmemiş toplumlar sorumlu değildirler ve yaptıkları kotulukler nedeniyle cezalandırılmazlar Bu nedenle sorumluluk tebliğle başlar; odul ve ceza Allah'ın koyduğu hukumler doğrultusunda verilir Ancak son Peygamber Hz Muhammed (sas)'in gelişinden sonra durum değişmiştir Cunku Hz Muhammed (sas), onceki peygamberler gibi yalnız belli bir zaman ve toplum icin değil, tum toplumlar ve Kıyamet'e kadar surecek tum zamanlar icin gonderilmiştir
İslam'a gore sorumluluk kişinin teklife muhataf oluşuyla başlar Mukellef ya da yukumlu sayılmayan kişilerin sorumluluğu da yoktur Buna gore sorumluluğun temel şartları erginlik, akıl ve ozgur iradedir Cocuklar yukumlu sayılmadıklarından sorumlu değildirler Akıl ve ruh sağlığı yerinde olmayan kişiler yukumlu, dolayısıyla sorumlu tutulamazlar Erginlik ve akıl şartına sahip oldukları halde irade ozgurluğu bulunmayan herhangi bir zor altında davranan kişiler de sorumluluktan uzaktırlar Burada zor, doğal bir zaruret olabileceği gibi, diğer bir insan ya da gucun zorlaması da (ikrah) olabilir Fakat her iki durumda da sonuc değişmez
Genel kural olarak İslam'da sorumluluk kişiseldir Her insan yalnız kendi davranışından sorumlu tutulabilir Hic kimse, yakını da olsa, bir başkasının davranışlarından sorumlu değildir Herkesin kazandığı hayır kendi yararına, yaptığı kotuluk de kendi zararınadır Bununla birlikte, ozellikle kimi kişiler icin medeni hukuk alanına giren bazı konularda dolaylı bir sorumluluk soz konusudur
İnsanın dunyevi sorumluluğu İslam hukukunca incelenir İslam hukukuna gore dunyevi sorumluluk, kişinin Allah, toplum ve kendi vicdanı onunde duyacağı pişmanlık, uzuntu ve acıdır Toplum duzeninin sağlanması acısından manevi sorumluluk en az hukuki sorumluluk kadar onemlidir Hukuki sorumluluk ise kişinin kusurlu ve haksız fiili ile başkasına verdiği zararı toplum gucuyle odemek zorunda bırakılmasıdır
Hukuki sorumluluk da biri ceza hukuku alanına giren cezai sorumluluk, diğeri ozel hukuk alanına giren medeni sorumluluk olmak uzere ikiye ayrılır Cezai sorumluluk İslam kanunlarının suc saydığı ve yasakladığı fiiller icin sozkonusudur Ancak, belli bir cezayı gerektiren bu fiillerin oldurme, yaralama, hırsızlık gibi bir bolumu aynı zamanda medeni sorumluluk icine girer Medeni sorumluluk, hukuki bir sozleşmeden (akit) dolayı olabilecek zarardan doğabileceği gibi, boyle bir sozleşme olmadan verilen zararlardan da doğabilir Birinci durumdan doğan sorumluluğa akdi sorumluluk; ikinci durumdan doğan sorumluluğa da curmi, gayri ya da haksız fiilden doğan sorumluluk denir
Hukuki sorumluluk, kişinin kendi fiilinden doğrudan doğabileceği gibi, sorumlu olduğu kişi ya da varlıkların fiillerinden de doğabilir Buna gore kişinin kendi fiilinden doğan sorumluluğa doğrudan sorumluluk; sorumlu olduğu kişi ve varlıkların fiillerinin neden olduğu sorumluluğa da dolaylı sorumluluk adı verilir Dolaylı sorumluluk, babanın cocuğunun, işverenin işcinin, sahibinin hayvanın fiillerinin yol actığı zararları odeme yukumluluğudur
Kişinin davranışlarından hesap verme yukumluluğu altında bulunması durumu Hesap yukumluluğu kişinin davranışları nedeniyle odul ya da ceza biciminde bir karşılık gormesi sonucunu doğurur Bu karşılık, maddi ya da manevi olabileceği gibi, bu dunyada ya da ahiret hayatında da olabilir
İslam'a gore insan sorumlu bir varlıktır Cunku kendine iyi ile kotu, doğru ile yanlış acık bicimde gosterilmiş, ikisinden birisini secme hakkı tanınmış, secimini yapabilmesi, gereğini yerine getirebilmesi icin gereken akıl, irade ve yapabilme gucu gibi niteliklerle donatılmıştır Kişi ozgur iradesi ile dilediği secimi yapabilir, istediği işi işleyebilir Fakat bu ozgurluğu onu seciminden, yaptıklarından sorumlu kılar, secim ve davranışlarının sonuclarına katlanma zorunda bırakır Secim ve davranışlarının niteliği, iyi ya da kotu oluşu, bunların sonuclarının da niteliğini, başka bir deyişle goreceği karşılığın odul ya da ceza oluşunu belirler
İslam'da kişinin sorumluluk alanı Allah'ın emir ve yasaklarınca belirlenir Sorumlulukların sonuclarına, karşılıklarına ilişkin duzenlemeler de yine Allah tarafından yapılır Sorumluluk alanı icinde kalan davranışların bir bolumu icin dunyada ceşitli karşılıklar, yaptırımlar ongorulur Bu tur sorumluluklar ve yaptırımlar İslam hukukunun başlıca konularından birisini oluşturur Bununla birlikte sorumluluklar konusunda İslam'ın ongorduğu asıl karşılıklar ahiret hayatına ilişkindir İnsanın bu dunyadaki tum davranışları ahirette hesap konusu olacaktır Yazılı bir kitap biciminde insanın eline verilecek olan hesap işlemi, son derece ayrıntılı ve adilane bicimde yapılacak, kim bir zerre kadar kotuluk işlemişse cezasını, kim de bir zerre kadar iyilik yapmışsa odulunu gorecektir Ceşitli nimetlerle dolu sonsuz cennet hayatı odulu; ceşitli sure ve derecelerdeki azapla cehennem hayatı ise cezayı oluşturacaktı
İnsanın sorumluluğu Allah'ın emir ve yasaklarına gore belirlendiğinden, bu emir ve yasakların bilinmediği toplumlarda sorumluluk yoktur Başka bir ifadeyle sorumluluk icin Allah'ın bir peygamber aracılığı ile emir ve yasaklarını bildirmesi gerekir Peygamber gonderilmiş, Allahın emir ve yasaklan tebliği edilmemiş toplumlar sorumlu değildirler ve yaptıkları kotulukler nedeniyle cezalandırılmazlar Bu nedenle sorumluluk tebliğle başlar; odul ve ceza Allah'ın koyduğu hukumler doğrultusunda verilir Ancak son Peygamber Hz Muhammed (sas)'in gelişinden sonra durum değişmiştir Cunku Hz Muhammed (sas), onceki peygamberler gibi yalnız belli bir zaman ve toplum icin değil, tum toplumlar ve Kıyamet'e kadar surecek tum zamanlar icin gonderilmiştir
İslam'a gore sorumluluk kişinin teklife muhataf oluşuyla başlar Mukellef ya da yukumlu sayılmayan kişilerin sorumluluğu da yoktur Buna gore sorumluluğun temel şartları erginlik, akıl ve ozgur iradedir Cocuklar yukumlu sayılmadıklarından sorumlu değildirler Akıl ve ruh sağlığı yerinde olmayan kişiler yukumlu, dolayısıyla sorumlu tutulamazlar Erginlik ve akıl şartına sahip oldukları halde irade ozgurluğu bulunmayan herhangi bir zor altında davranan kişiler de sorumluluktan uzaktırlar Burada zor, doğal bir zaruret olabileceği gibi, diğer bir insan ya da gucun zorlaması da (ikrah) olabilir Fakat her iki durumda da sonuc değişmez
Genel kural olarak İslam'da sorumluluk kişiseldir Her insan yalnız kendi davranışından sorumlu tutulabilir Hic kimse, yakını da olsa, bir başkasının davranışlarından sorumlu değildir Herkesin kazandığı hayır kendi yararına, yaptığı kotuluk de kendi zararınadır Bununla birlikte, ozellikle kimi kişiler icin medeni hukuk alanına giren bazı konularda dolaylı bir sorumluluk soz konusudur
İnsanın dunyevi sorumluluğu İslam hukukunca incelenir İslam hukukuna gore dunyevi sorumluluk, kişinin Allah, toplum ve kendi vicdanı onunde duyacağı pişmanlık, uzuntu ve acıdır Toplum duzeninin sağlanması acısından manevi sorumluluk en az hukuki sorumluluk kadar onemlidir Hukuki sorumluluk ise kişinin kusurlu ve haksız fiili ile başkasına verdiği zararı toplum gucuyle odemek zorunda bırakılmasıdır
Hukuki sorumluluk da biri ceza hukuku alanına giren cezai sorumluluk, diğeri ozel hukuk alanına giren medeni sorumluluk olmak uzere ikiye ayrılır Cezai sorumluluk İslam kanunlarının suc saydığı ve yasakladığı fiiller icin sozkonusudur Ancak, belli bir cezayı gerektiren bu fiillerin oldurme, yaralama, hırsızlık gibi bir bolumu aynı zamanda medeni sorumluluk icine girer Medeni sorumluluk, hukuki bir sozleşmeden (akit) dolayı olabilecek zarardan doğabileceği gibi, boyle bir sozleşme olmadan verilen zararlardan da doğabilir Birinci durumdan doğan sorumluluğa akdi sorumluluk; ikinci durumdan doğan sorumluluğa da curmi, gayri ya da haksız fiilden doğan sorumluluk denir
Hukuki sorumluluk, kişinin kendi fiilinden doğrudan doğabileceği gibi, sorumlu olduğu kişi ya da varlıkların fiillerinden de doğabilir Buna gore kişinin kendi fiilinden doğan sorumluluğa doğrudan sorumluluk; sorumlu olduğu kişi ve varlıkların fiillerinin neden olduğu sorumluluğa da dolaylı sorumluluk adı verilir Dolaylı sorumluluk, babanın cocuğunun, işverenin işcinin, sahibinin hayvanın fiillerinin yol actığı zararları odeme yukumluluğudur