Soytarıların, soytarılığın tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Pekala, soytarı kime derler? Ali Poyrazoğlu, "Soytarılık mertebesine ermeye karar vermiş, hayatını bu yola adamış, kahkahanın gerçeği açığa çıkaracağına inanan herkese soytarı denir." diye aktarıyor.
İlhan Selçuk ise, "Soytarı, zanaatının şartlarında, şahıslara ve olaylara yönelik yergileri gülmeceye dönüştürüp taşı gediğine koymasını bilen kişidir." der.
Aşağıdaki galeri, Cemal Tunçdemir'in (
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
) sitesindeki Tarihte ‘saray soytarısı’ kimdi? Ne iş yapardı? | Amerika Bülteni yazısı kaynak kullanılarak hazırlanmıştır.1. Soytarı Sözünün Kökeni
‘Soytarı’ sözü, Arapça, düzmece fallus takarak gülünç ve çoğunlukla müstehcen oyunlar oynayan şahıslar için kullanılan ‘sa’tir’den geliyor. Arapça ‘satir’in kaynağı ise Eski Yunanca’da geçersiz penis ve keçi ayaklarla tasvir edilen mitolojik yaratık ‘satyros’.
2. Sir Thomas More'un Kaleminden Soytarılar
Utopia"nın muharriri Sir Thomas More'dan "En akıllı, en alim insanların soytarıları ile arkadaş olduklarını" öğreniriz. Rönesans'ta İtalyan prensleri şöhret sahibi soytarılarıyla iftihar eder, birisine bir nezaket göstermek istedikleri vakit soytarılarını bir müddetliğine ona gönderirdi.
3. Soytarılar Çok Taraflıdır
Soytarılar şiirden, müzikten, tiyatrodan anlar. Soytarıların birçok yer ve gök bilimleriyle ilgilidir. 15. asrın başına Meksika'da İmparator Montezuma'nın sarayında soytarılar ideoloji yapardı. Mısır'da firavunların mezarlarındaki fotoğraflardan anladığımıza nazaran, firavunların soytarılığını yapan cüceleri vardı. 13. Charles periyodunda Fransa'yı imparatorun değil soytarısı Marais'nin yönettiğini muharrir tarih kitapları.
4. Soytarıların Tek Vazifesi Eğlendirmek Değildir!
Elbette ki hükümdarı eğlendirmek, keyiflendirmek üzere bir vazifesi vardı. Lakin bununla hudutlu değildi. Soytarı, Kral’ın gittiği her yere giderdi. Asla yanından ayrılmazdı. Hatta yatak odasına bile girebilirdi. Düzenle kaos ortasındaki çok ince bir çizgide vazife yapardı.
Zira en değerli misyonu, kimsenin yüzüne karşı gerçekleri konuşamayacağı bireye (kral, derebey, hükümdar vs) daima doğruyu söylemekti. Etrafları yalakayla çevrili hükümdarlar, kendilerine doğruyu söyleyebilsin diye etraflarında bir soytarıyı kesinlikle tutardı. Soytarının marifeti, hükümdara, rahatsız edici gerçeği, mizahi bir biçimde hükümdarı rencide etmeden, küçük düşürmeden söyleyebilmekti.
5. Tarihten Çarpıcı Hükümdar-Soytarı Diyalogları
Bunu da çoğunlukla bir dörtlükle, bir halk müziği formunda ozanca, dans, kıyafet ve mimikleriyle komikçe lisana getirirlerdi. Hükümdarlığın üst seviye yetkililerini, piskoposların yahut hükümdarın yozluğunu, tembelliğini, idareyle ilgili dokunulmaz görülen herşeydeki yanlışı hicvedebilirdi.
Örneğin bütün gece sabaha kadar içip, akşama kadar sızması nedeniyle bir çok devlet işini aksatan II. Charles’ın soytarısı, bir sabah Kral daha yeni uyumaya hazırlanırken odasına girmiş ve onu uyutmamıştı. ‘Pekala tamam, duyayım kusurumu, söyle’ diyen hükümdara, ‘bütün ülkenin lisanına düşen yanılgınızı burada söyleyerek başımı sıkıntıya sokacak değilim’ diyerek zekice bir karşılık vermişti.
6. Gerçeği Konuşmak Soytarılara Düşer
Soytarılar, önemli politik kararlarda bile kimsenin konuşmak istemediği gerçeği lisana getirebilirdi. 1386 yılında Avusturya Dükü IV. Leopold, İsviçre’ye saldırma kararını özel savaş kurulunda tartışmaya açtı. Bütün kurul üyeleri kararın ne kadar isabetli olduğunu söyleyerek alkışlıyor ve İsviçre’ye girmenin yolları üzerine baş yoruyordu.
Gerçeği konuşmak Dük’ün yanı başında oturan soytarıya düştü: ‘’Sizi ahmaklar, hepiniz İsviçre’ye nasıl gireceğinizi biliyorsunuz da, bir taneniz bile geri nasıl çıkabileceğimizi söylemiyor..!’’
7. Bir Soytarı VIII Henry Üzere Bir Hükümdara "Harry" Diye Seslenebilir
Soytarılığın tarihi ve uygulamalarıyla ilgili harikulade bilgiler içeren ‘Fools are Everywhere’ kitabının müellifi Beatrice K. Otto’ya nazaran soytarı, hükümdara sululuk yapabilecek ve hatta hükümdara, lakap isim takarak o lakapla hitap edebilecek tek kişiydi. Etraflarında doğruyu konuşan tek insan olmaması tahminen de soytarı ile bilge hükümdarlar ortasında sıkça sıra dışı bir ahbaplık yaşanmasının sebebiydi.
Sert kişiliğiyle bilinen İngiliz Hükümdarı VIII. Henry’nin, kendisine herkesin ortasında ‘Harry’ diye hitap eden efsane soytarı Will Somers ile ahbaplığı meşhurdur. Somers, VIII. Henry’nin önünde asla eğilmez, konuşmaya başlamadan evvel ‘yüce majesteleri’ üzere hitapları asla kullanmaz ve lafını asla esirgemezdi.
8. Osmanlı'da Saray Soytarısı Geleneği
Osmanlı sarayında soytarı bulundurma geleneğini Yıldırım Bayezid başlattı. Osmanlı'da saray soytarıları daha çok Araplar'dan yahut Habeşliler'den seçilirler, ya esir pazarlarından satın alınır yahut saraya ikram olarak gönderilirlerdi. Cüceler, kamburlar ve hadımlar en çok istek gören soytarılardı.
9. Osmanlı Sarayında Cüce Olmak Zor!
Soytarının on parmağında on beceri olması gerekirdi. Padişahı sonlu olduğu vakitlerde güldürmeleri, yeri geldiğinde de anlattıklarıyla ve yaptıklarıyla düşünmeye sevketmeleri gerekiyordu. Hükümdara bu derece yakın oldukları için, soytarıların muteber şahıslardan seçilmelerine itina gösterilirdi.
Türkiye'de 16. asrın sonlarından itibaren devlet kurumlarının giderek yozlaşması üzerine işleri gayrimeşru yollardan halletmek günlük bir alışkanlık háline gelmiş ve çarkın içinde soytarılar da yeralmışlardı. Bu soytarıların başında, Üçüncü Murad'ın Nasuh ve Cuhud isimli cüceleri gelmekteydi.
10. III Murad'ın Meşhur Nasuh ve Cuhud İsimli Cüceleri
Cüce Nasuh ile cüce Cuhud, saraydan dışarıya pek çıkmayan Üçüncü Murad'ı avuçlarının içine almışlar ve tayinlerde bile tesirli olmuşlardı. Her iki soytarının da gayrimeşru yollardan biriktirdikleri büyük ölçüde servetleri vardı.
Sonraki yıllarda gözden düşüp mahpusa atıldıklarında yapılan tahkikatta soytarıların kurduğu büyük bir rüşvet ağı ortaya çıkartılmış ve makamlarını soytarılara verdikleri rüşvetlerle elde eden birçok devlet vazifelisi azledilmişti.
11. Tarihçi Peçevi'nin Anlatımıyla, Üçüncü Murad'ın Devrinden Bir Öykü
‘...Maskaranın biri padişah ihsanda bulunacağı vakit ‘Yok Hünkárım bugün altın istemem 100 değnek isterim' dedi. Sebebi sorulunca, ‘Hele ellisini vurun ondan sonra sual buyurun' diye yanıt verdi. Sultan, ‘Vurulsun' buyurdu ve soytarı elli adet sopayı yedikten sonra ‘Durun, bir ortağım var, ellisini de ona vurun' diye bağırdı. Ortağının kim olduğu sorulunca da ‘Her gün sultanımın huzuruna davete gelen bostancı, huzurdan ayrılışında ‘Seni ben getirdim, aldığın bahşişin yarısı benimdir' deyip paramın yarısını elimden alıyor. Münasebetiyle, bugün yediğim dayağın yarısı da bostancının hakkıdır' karşılığını verdi. Üçüncü Murad, soytarının bu látifesinden hoşlanıp ihsanını artırdı ve bostancıya da elli değnek vurdurduktan sonra ‘Bir daha bu türlü işler yapmamasını' tenbih etti. Soytarı, maskaralıkla kazandığı parasına el koyan bostancıdan zekásını kullanarak kurtulmuştu.'
12. Soytarının Tam Zıttı Olan Öteki Bir Karakter "Şakşakçı"
Soytarıların hükümdar, kral ve derebeyine bağlılığı samimiydi. Her hangi bir çıkarın, makamın peşinde olmadıkları için, hükümdarı yahut derebeyi berbat akıbetten korumak için duyması gerektiğini düşündükleri gerçeği söylemekten çekinmezlerdi.
Kral ve derebeylerin etraflarında yalnızca soytarılar yoktu, şaklaban yahut şakşakçılar da vardı. İngilizce’de ‘buffoon’ deniyor şaklabana. ‘Şaklaban’ eski Türkçe’de alkış sesinin ismi olan ‘şak’tan geliyor. Ahmet Vefik Paşa ‘şakşaki’ yani ‘alkışçı ve dalkavuk’ diyor.
13. Daima Dayanak Tam Takviye Fakat Anlamadan Dinlemeden...
Şakşakçı, hükümdar ne demiş ilgilenmez bile. Hükümdar söylerse söylesin, isterse biraz evvel söylediğinin tam karşıtını söylesin, kesinlikle alkışlar ve derhal bu kelamı destekleyecek bir argüman geliştirmeye çalışır.
‘Dal-kavuk’ bir tarafıyla ‘sarıksız kavuk’ demektir. Sarık, evvelden ‘ilmin’ sembolüydü. İlim sahibi haysiyet sahibidir. Yani doğruya gerçek, eğriye eğri demekten çekinmez. Dal-kavuk ise gerçek ve eğri ile değil, hükümdarı kararında yahut niyetlerinde tatmin edip eğlendirmek ve böylelikle maddi iltifatına mazhar olmakla ilgilenen kişidir.
14. Sarayda Soytarı Yoksa Kimse "Kral Çıplak" Diye Bağıramaz!
Danimarkalı yazar Hans Christian Andersen‘in ünlü “Hükümdarın yeni elbisesi” isimli masalında, dış görünüşünden diğer hiçbir şey umurunda olmayan hükümdara iki uyanık terzi, harika bir elbise dikme kelamı verirler. Terzilerin savına nazaran, ‘’bu elbiseyi yalnızca, ahmaklar ya da makamını gerçekte haketmeyenler göremez“. Hükümdarın yardımcılarının hiçbiri elbiseyi görmediği halde makamlarını kaybetmemek için hükümdarlarına gerçeği söyleyemez.
Kral da ahmak damgası yememek için susmakta. Ve Kral nihayet birgün, halkın ortasına yeni elbisesiyle yani çıplak halde çıkar. Başlarına birşey gelmesin diye korkan ahali aslında olmayan elbiseye övgüler dizip çıplak hükümdarı alkışlarken, kalabalıkta bir çocuk, “Aaa kral çıplak!” diye bağırır. “Neden hükümdara kimse bunu söylemiyor?” diye de sorar.
Güç, mevki sahiplerinin etraflarını yalnızca yalakalarıyla doldurmasının sonuçlarını anlatan fevkalâde bir örnektir "Kralın yeni elbisesi" masalı.
15. Dalkavuklar Toplumun Kanser Hücreleridir
Dalkavuklar, bir devlet, bir toplum ve bir karar sahibi için, kanser hücresi üzeredirler. Yedikleriyle süratle büyüyüp yayılırken, toplumu, devleti yahut muktediri kaçınılmaz tükenişe sürüklerler. İşte bu nedenle kadim vakitlerde bilge hükümdarın soytarısı olurdu, dar görüşlü ahmak kralın dalkavuğu ve şakşakçıları…
Kaynaklar:
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.