Ülkemiz, kuzey yarım kürede yer almakla birlikte, iklim sınıflandırmasında Akdeniz ikliminin bulunduğu bölgeye dahildir Dört mevsimin yaşandığı ülkemizde birçok etmenden dolayı kısa mesafelerde iklim değişiklikleri görülür Peki Türkiye’nin iklimini etkileyen durumlar nelerdir, ülkemizin iklim tipleri hakkında detaylı bilgiler vereceğiz
Yer şekillerinin engebeli olması
Yükselti
Dağların uzanış yönü
Denizsellik olarak sayılabilir Bundan dolayı ülkemizde birçok farklı iklim türü bulunur Örneğin Karadeniz Bölgesi’nde Ilıman okyanus iklimi görülürken, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yarı kurak step iklimi görülür Doğu Anadolu bölgemize ise yükseklikten kaynaklanan soğuk karasal iklim hakimdir
Türkiye’nin İklimini Etkileyen Faktörler
Türkiye’de iklimin dağılışını etkileyen faktörler matematik ve özel konumdur
1Matematik Konum (Mutlak Konum)
Matematik konum, bir bölgenin dünyada üzerinde enlem ve boylam çizgileri ile belirlenen yeridir Ülkemiz 3642 kuzey enlemi ve 2645 doğu boylamlarında yer almaktadır Matematik konumun sonucunda Ekvatora olan yakınlıktan dolayı ılıman iklimin etkisi altında kalmıştır Yaz aylarında güneyden gelen sıcak havanın altına girerken, kış mevsiminde ise kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi altına girer
Matematik konumun ülkemiz üzerinde bir diğer etkisi ise dört mevsiminde belirgin bir şekilde yaşanmasıdır Ayrıca ülkemiz yengeç dönencesinde yer aldığından dolayı güneş ışınlarını dik açıyla almaz
Matematik konumun diğer bir sonucu olarak ise, Akdeniz kıyısındaki sıcaklığın, Ekvatora daha uzak olan Marmara ve Karadeniz’e göre daha yüksek olmasıdır
2Özel Konum
Türkiye’de iklimin dağılışını etkileyen bir diğer faktör ise özel konumdur Özel konumun etkisi olmasaydı, sıcaklık güneyden kuzeye doğru sürekli bir artış gösterir ve enlemleri aynı olan bölgelerin hepsinde aynı iklim tipi hakim olurdu Ancak ülkemizde aynı enlemdeki her yerin iklim özelliğinin aynı olmadığı gibi kısa mesafelerde bile iklimler fazlasıyla değişebilmektedir Bunun sebepleri:
Karaların ve denizlerin dağılışı
Yükselti
Enlem
Dağların uzanış yönü ve bakı
Basınç merkezlerinin etkisi ve rüzgarlardır
aKara ve Denizlerin Dağılışı
Karalar erken ısınıp erken soğurken denizler geç ısınıp geç souğuma özelliğine sahiptir Denizlerdeki bu durumdan dolayıda kıyı kesimlerde iklim diğer yerlere göre daha ılımandır Türkiye’de kıyılardan içlere girildikçe karasal iklim baş gösterir Karasal ikliminden dolayı iç kesimler yazın daha fazla ısınırlen kışın daha çok soğuma özelliğine sahiptir Karasal iklimin kışın soğuma özelliği ülkemizde daha ağır basmaktadır Kış mevsiminde karadeniz kıyıları, daha güneydeki iç kesimlere göre daha sıcaktır Örneğin, Samsun ilinde ocak ayındaki sıcaklık 7 C dolaylarındayken, daha iç kesimlerde bulunan Konya ilinde 0 C’dir Bu durum Karadeniz bölgesindeki denizsellik etkisinden dolayı ortaya çıkmaktadır
Kara ve denizlerin dağılışı, günlük ve yıllık sıcaklık farklarının oluşumunda da önemli bir etkiye sahiptir Türkiye’de kıyı kesimlerden içlere girildikçe denizin etkisi ve buna bağlı olarak azalan nem oranından dolayı, günlük ve yıllık sıcacklık farklarında artış ortaya çıkar Nem oranının azalmasından dolayı yıllık düşen yağmur miktarında da azalma olur
Örnek verecek olursak, Ege Bölgesinde denizin ve nemin etkisinden dolayı yıllık sıcaklık farkı 19 C, Doğu Anadolu’da ise yıllık sıcaklık farkı 33 C civarlarındadır İç kesimde bulunan Doğu Anadolu’da yıllık sıcaklıklık farkı, Ege Bölgesine göre yüksek olduğundan dolayı yağış miktarında azalma olmaktadır
bYükselti
Yükselti, iklimin dağılışını etkileyen diğer önemli etkenlerden biridir Türkiye’de ortalama yükselti fazladır ve batıdan doğuya gidildikçe artmaktadır Doğu Anadolu Bölgesinde ortalama yükselti 2000 metreyi geçmektedir Yükseltinin artmasına bağlı olarak doğuya doğru sıcaklık ortalamaları düşmekte ve yükseltinin fazla olduğu kısımlarda kar yağışları güz ayında düşmeye başlar ve 6 ay boyunca kar örtüsü kalır Yükseltinin değişmesiyle birlikte kısa mesafelerde sıcaklık farkı ortaya çıkmaktadır Örneğin, Kars Platosunda yaz mevsiminde sıkcaklık ortalaması düşük ve hava serindir ancak buraya yakın mesafede bulunan Iğdır Ovası’nda sıcaklıklar oldukça yüksektir
dBasınç Merkezlerinin Etkisi ve Rüzgarlar
Türkiye bulunduğu mutlak konum itibariyle, kuzeyden ve güneyden gelen hava kütlelerinin karşılaşma bölgesidir Kışları kuzey kesimdeki Sibirya’dan ülkemize gelen yüksek basınç alanı ve İzlanda’dan gelen alçak basınç alanının etkisi altında kalır Sibirya üzerinden ülkemize gelen yüksek basınç sonucu, kış mevsimi sert ve soğuk geçer
Türkiye’deki İklim Tipleri
Türkiye’de görülen iklim tipleri Karadeniz, Akdeniz ve Karasal iklim olmak üzere üç tiptir Bunların yanı sıra Trakya ve İçbatı Anadolu bölgelerinde geçiş iklimi hakimdir
1Karadeniz İklim
Karadeniz iklim özelliklerinin görüldüğü yerler: Marmama Bölgesi’nin Karadenize kıyısı olan kısımları ve Karadeniz Bölgesinde görülür Yazları serin (1315 C), kışları ılık (67 C) geçtiğinden dolayı yıllık sıcaklık farkı azdır
– Yılın her mevsimi yağış görülür
Yıllık ortalama yağış miktarı 7002400 mm civarlarındadır
Karadeniz’in doğu kısımları en fazla yağışı sonabahar mevsiminde alırlen en az yağmuru ilkbahar mevsiminde alır
Orta Karadeniz kesimine yağışın en fazla düştüğü mevsim kış olurken, en az yağış yaz mevsiminde düşmektedir Yıllık ortalama yağış miktarı 7001000 mm’dir Karadeniz’in diğer bölgelerine göre yağış miktarının az olması, geri kısımda bulunan dağların kıyıdan uzakta ve yükseltisinin düşük olmasına bağlanır
Doğal birki örtüsü ormandır
Türkiye’de bulutlu gün sayınının, nem oranının ve yağş miktarının en fazla olduğu, sıcaklık farkı, güneşli gün sayısı ve buna bağlı olarak güneş enerjisinden faydalanma durumu en düşük olan iklim tipidir
2Akdeniz İklimi
İsminden de anlayşılacağı üzere, görüldüğü yerlerin başında Akdeniz Kıyıları gelir Bunun yanı sıra Ege Ve Marmara’nın kıyılarında da görülmektedir Ancak Ege ve Marmara’da bu iklimin görüldüğü yerler, Akdeniz kıyılarına göre 23 C düşük sıcaklığa sahiptir Bu iklimin özellikleri olarak:
Yaz mevisimi sıcak ve kurak geçer
Kış mevsimi ılık ve yağışlıdır
Yıllık sıcaklık ortamalası 1820 C arasındadır
Yağışlar yağmur şeklindedir
Kar ve don olayı nadir yaşanır
Cephe yağışları görülür
Yıllık yağış ortalaması 6001000 civarıdır
Bitki örtüsü zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne gibi bitkilerden oluşan makilerdir
3Karasal İklim
Türkiye’nin İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine hakim olan iklim tipidir Karasal iklim, bu üç bölgemizde de bazı farklılıklar göstermektedir
31 İç Anadolu Tipi
Yaz ayları sıcak ve kurak geçerken, kış ayları soğuk ve kar yağışlıdır
Yıllık sıcaklık farkı yüksektir
Ocak ayı ortalam sıcaklığı 0 C, Temmuz sıcaklık ortalaması 25 C’dir
Yıllık yağış miktarı 530 mm civarındadır
Yıl içersinde yağışların büyük kısmı ilkbahar ve kış aylarında düşer
Kış yağışları kar şeklindedir
Konveksiyonel yağışlar görülür
Bitki örtüsü steptir
32 Doğu Anadolu Tipi
Karasal iklim türünün en şiddetli hali bu kesimlerde görülmektedir
Kış aylarında sıcaklık ortalaması 2 C ile 12 C arasındadır
Türkiye’de kışların en soğuk geçtiği yerlerdir (Yükseltiden dolayı)
Kar yağışı ve don olayları çok sık görülür ve kar uzun süre yerde kalır
Don olaylarının en erken başlayıp en erken bittiği iklim bölgesidir
Yıllık yağış ortalaması 492 mm’dir
Ocak ayı ortalama sıcaklığı 11 C, Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 18,6 C’dir
En fazla yağış yaz mevsiminde görülür
Doğal bitki örtüsü yaz yağışlarıyla yeşeren çayırlardır
33 Güneydoğu Anadolu Tipi
Bu kesimin batı tarafında Akdeniz iklimi hakimken, doğuya gidildikçe karasal iklimin etkisi artmaktadır
Bu Karasallık oranı yüksek olan kesimlerde kış mevsiminin ortalama sıcaklığı 25 C civarlarındadır
Kar ve don olayları Doğu Anadolu tipindeki iklim kadar kendini göstermez
Yaz aylarının en yüksek sıcaklık değerleri bu kesimlerde görülür (29 C 31 C)
Sıcaklığa bağlı olarak, kuraklık fazladır
Yıllık ortalama yağış miktarı 400700 mm civarında olmakla bilrikite e fazla yağış kış ve ilkbahar mevsimlerinde düşer Yaz ayları kurak geçer
Bitki örtüsü steptir
Yer şekillerinin engebeli olması
Yükselti
Dağların uzanış yönü
Denizsellik olarak sayılabilir Bundan dolayı ülkemizde birçok farklı iklim türü bulunur Örneğin Karadeniz Bölgesi’nde Ilıman okyanus iklimi görülürken, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yarı kurak step iklimi görülür Doğu Anadolu bölgemize ise yükseklikten kaynaklanan soğuk karasal iklim hakimdir
Türkiye’nin İklimini Etkileyen Faktörler
Türkiye’de iklimin dağılışını etkileyen faktörler matematik ve özel konumdur
1Matematik Konum (Mutlak Konum)
Matematik konum, bir bölgenin dünyada üzerinde enlem ve boylam çizgileri ile belirlenen yeridir Ülkemiz 3642 kuzey enlemi ve 2645 doğu boylamlarında yer almaktadır Matematik konumun sonucunda Ekvatora olan yakınlıktan dolayı ılıman iklimin etkisi altında kalmıştır Yaz aylarında güneyden gelen sıcak havanın altına girerken, kış mevsiminde ise kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi altına girer
Matematik konumun ülkemiz üzerinde bir diğer etkisi ise dört mevsiminde belirgin bir şekilde yaşanmasıdır Ayrıca ülkemiz yengeç dönencesinde yer aldığından dolayı güneş ışınlarını dik açıyla almaz
Matematik konumun diğer bir sonucu olarak ise, Akdeniz kıyısındaki sıcaklığın, Ekvatora daha uzak olan Marmara ve Karadeniz’e göre daha yüksek olmasıdır
2Özel Konum
Türkiye’de iklimin dağılışını etkileyen bir diğer faktör ise özel konumdur Özel konumun etkisi olmasaydı, sıcaklık güneyden kuzeye doğru sürekli bir artış gösterir ve enlemleri aynı olan bölgelerin hepsinde aynı iklim tipi hakim olurdu Ancak ülkemizde aynı enlemdeki her yerin iklim özelliğinin aynı olmadığı gibi kısa mesafelerde bile iklimler fazlasıyla değişebilmektedir Bunun sebepleri:
Karaların ve denizlerin dağılışı
Yükselti
Enlem
Dağların uzanış yönü ve bakı
Basınç merkezlerinin etkisi ve rüzgarlardır
aKara ve Denizlerin Dağılışı
Karalar erken ısınıp erken soğurken denizler geç ısınıp geç souğuma özelliğine sahiptir Denizlerdeki bu durumdan dolayıda kıyı kesimlerde iklim diğer yerlere göre daha ılımandır Türkiye’de kıyılardan içlere girildikçe karasal iklim baş gösterir Karasal ikliminden dolayı iç kesimler yazın daha fazla ısınırlen kışın daha çok soğuma özelliğine sahiptir Karasal iklimin kışın soğuma özelliği ülkemizde daha ağır basmaktadır Kış mevsiminde karadeniz kıyıları, daha güneydeki iç kesimlere göre daha sıcaktır Örneğin, Samsun ilinde ocak ayındaki sıcaklık 7 C dolaylarındayken, daha iç kesimlerde bulunan Konya ilinde 0 C’dir Bu durum Karadeniz bölgesindeki denizsellik etkisinden dolayı ortaya çıkmaktadır
Kara ve denizlerin dağılışı, günlük ve yıllık sıcaklık farklarının oluşumunda da önemli bir etkiye sahiptir Türkiye’de kıyı kesimlerden içlere girildikçe denizin etkisi ve buna bağlı olarak azalan nem oranından dolayı, günlük ve yıllık sıcacklık farklarında artış ortaya çıkar Nem oranının azalmasından dolayı yıllık düşen yağmur miktarında da azalma olur
Örnek verecek olursak, Ege Bölgesinde denizin ve nemin etkisinden dolayı yıllık sıcaklık farkı 19 C, Doğu Anadolu’da ise yıllık sıcaklık farkı 33 C civarlarındadır İç kesimde bulunan Doğu Anadolu’da yıllık sıcaklıklık farkı, Ege Bölgesine göre yüksek olduğundan dolayı yağış miktarında azalma olmaktadır
bYükselti
Yükselti, iklimin dağılışını etkileyen diğer önemli etkenlerden biridir Türkiye’de ortalama yükselti fazladır ve batıdan doğuya gidildikçe artmaktadır Doğu Anadolu Bölgesinde ortalama yükselti 2000 metreyi geçmektedir Yükseltinin artmasına bağlı olarak doğuya doğru sıcaklık ortalamaları düşmekte ve yükseltinin fazla olduğu kısımlarda kar yağışları güz ayında düşmeye başlar ve 6 ay boyunca kar örtüsü kalır Yükseltinin değişmesiyle birlikte kısa mesafelerde sıcaklık farkı ortaya çıkmaktadır Örneğin, Kars Platosunda yaz mevsiminde sıkcaklık ortalaması düşük ve hava serindir ancak buraya yakın mesafede bulunan Iğdır Ovası’nda sıcaklıklar oldukça yüksektir
dBasınç Merkezlerinin Etkisi ve Rüzgarlar
Türkiye bulunduğu mutlak konum itibariyle, kuzeyden ve güneyden gelen hava kütlelerinin karşılaşma bölgesidir Kışları kuzey kesimdeki Sibirya’dan ülkemize gelen yüksek basınç alanı ve İzlanda’dan gelen alçak basınç alanının etkisi altında kalır Sibirya üzerinden ülkemize gelen yüksek basınç sonucu, kış mevsimi sert ve soğuk geçer
Türkiye’deki İklim Tipleri
Türkiye’de görülen iklim tipleri Karadeniz, Akdeniz ve Karasal iklim olmak üzere üç tiptir Bunların yanı sıra Trakya ve İçbatı Anadolu bölgelerinde geçiş iklimi hakimdir
1Karadeniz İklim
Karadeniz iklim özelliklerinin görüldüğü yerler: Marmama Bölgesi’nin Karadenize kıyısı olan kısımları ve Karadeniz Bölgesinde görülür Yazları serin (1315 C), kışları ılık (67 C) geçtiğinden dolayı yıllık sıcaklık farkı azdır
– Yılın her mevsimi yağış görülür
Yıllık ortalama yağış miktarı 7002400 mm civarlarındadır
Karadeniz’in doğu kısımları en fazla yağışı sonabahar mevsiminde alırlen en az yağmuru ilkbahar mevsiminde alır
Orta Karadeniz kesimine yağışın en fazla düştüğü mevsim kış olurken, en az yağış yaz mevsiminde düşmektedir Yıllık ortalama yağış miktarı 7001000 mm’dir Karadeniz’in diğer bölgelerine göre yağış miktarının az olması, geri kısımda bulunan dağların kıyıdan uzakta ve yükseltisinin düşük olmasına bağlanır
Doğal birki örtüsü ormandır
Türkiye’de bulutlu gün sayınının, nem oranının ve yağş miktarının en fazla olduğu, sıcaklık farkı, güneşli gün sayısı ve buna bağlı olarak güneş enerjisinden faydalanma durumu en düşük olan iklim tipidir
2Akdeniz İklimi
İsminden de anlayşılacağı üzere, görüldüğü yerlerin başında Akdeniz Kıyıları gelir Bunun yanı sıra Ege Ve Marmara’nın kıyılarında da görülmektedir Ancak Ege ve Marmara’da bu iklimin görüldüğü yerler, Akdeniz kıyılarına göre 23 C düşük sıcaklığa sahiptir Bu iklimin özellikleri olarak:
Yaz mevisimi sıcak ve kurak geçer
Kış mevsimi ılık ve yağışlıdır
Yıllık sıcaklık ortamalası 1820 C arasındadır
Yağışlar yağmur şeklindedir
Kar ve don olayı nadir yaşanır
Cephe yağışları görülür
Yıllık yağış ortalaması 6001000 civarıdır
Bitki örtüsü zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne gibi bitkilerden oluşan makilerdir
3Karasal İklim
Türkiye’nin İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine hakim olan iklim tipidir Karasal iklim, bu üç bölgemizde de bazı farklılıklar göstermektedir
31 İç Anadolu Tipi
Yaz ayları sıcak ve kurak geçerken, kış ayları soğuk ve kar yağışlıdır
Yıllık sıcaklık farkı yüksektir
Ocak ayı ortalam sıcaklığı 0 C, Temmuz sıcaklık ortalaması 25 C’dir
Yıllık yağış miktarı 530 mm civarındadır
Yıl içersinde yağışların büyük kısmı ilkbahar ve kış aylarında düşer
Kış yağışları kar şeklindedir
Konveksiyonel yağışlar görülür
Bitki örtüsü steptir
32 Doğu Anadolu Tipi
Karasal iklim türünün en şiddetli hali bu kesimlerde görülmektedir
Kış aylarında sıcaklık ortalaması 2 C ile 12 C arasındadır
Türkiye’de kışların en soğuk geçtiği yerlerdir (Yükseltiden dolayı)
Kar yağışı ve don olayları çok sık görülür ve kar uzun süre yerde kalır
Don olaylarının en erken başlayıp en erken bittiği iklim bölgesidir
Yıllık yağış ortalaması 492 mm’dir
Ocak ayı ortalama sıcaklığı 11 C, Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 18,6 C’dir
En fazla yağış yaz mevsiminde görülür
Doğal bitki örtüsü yaz yağışlarıyla yeşeren çayırlardır
33 Güneydoğu Anadolu Tipi
Bu kesimin batı tarafında Akdeniz iklimi hakimken, doğuya gidildikçe karasal iklimin etkisi artmaktadır
Bu Karasallık oranı yüksek olan kesimlerde kış mevsiminin ortalama sıcaklığı 25 C civarlarındadır
Kar ve don olayları Doğu Anadolu tipindeki iklim kadar kendini göstermez
Yaz aylarının en yüksek sıcaklık değerleri bu kesimlerde görülür (29 C 31 C)
Sıcaklığa bağlı olarak, kuraklık fazladır
Yıllık ortalama yağış miktarı 400700 mm civarında olmakla bilrikite e fazla yağış kış ve ilkbahar mevsimlerinde düşer Yaz ayları kurak geçer
Bitki örtüsü steptir