Yerkürenin en büyük canlılarından olan balinalar ve sevimlilikleriyle kişilerin sempatisini kazanan yunus balıkları epey zeki canlılar. Velev bu canlıların, eksiksiz bir düşünsel güce Homo Sapiens’ten çok daha evvel sahip olduğu da biliniyor.
Evet, bu canlılar, bu dimağ gücüyle ne yapıyorlar? Bu soru, ABD’li bilim kişisi ve tabiatçı Nan Hauser’in de kambur balinayla karşılaştığı sırada aklını kurcaladı. 40 ton yüküne ulaşan bu canlı, kişilerle çok çokça temas kurmasa da Nan Hauser’i yaklaşık 10 dakika boyunca göğüs yüzgeciyle itti ve ısrarlı temas etmeye çalıştı.
Hauser, daha sonra National Geographic’e verdiği bir röportajda yaşadığı bu anı anlatırken “Hayatımı kaybetmeye hazırlanmıştım. Bana vuracağını ve kemiklerimi kıracağını düşünmüştüm” dedi.
Hauser’in yaşadığı bu tecrübe gördüğü kaplan köpekbalığıyla uygunca değişik bir hâl almaya başlamıştı. Kaplan köpekbalıkları, kişilere saldıran birkaç köpek balığı tipinden bir tanesi ve başkaca balinalar içinde bir tehdit oldukları da biliniyor. Bir sebepten ötürü balina, Hauser’ın hayatını kurtarmak istemişti.
Su altı kamerasıyla imgelere alınan ve bir periyot viral olan bu manzaralar için Hauser “Belki köpekbalığı bana saldırmayacaktı lakin yeniden de o (balina) benim hayatımı kurtarmaya çalıştı” tabirlerini kullandı.
Kambur balinaların farklı bir çeşidi kurtarmaya çalışmasının birinci ve tek örneği de bu değil üstelik. Bu canlıların kendilerini, okyanustaki yırtıcılar ile doğurmak üzere olan balinalar, foklar ve güneş balıklarının arasına koyduğu görülmüştü. Başkaca yunusların da boğulmakta olan kişilerin hayatlarını kurtardıkları biliniyor.
Balinaların kişileri ya da gayri canlıları neden kurtarmaya çalıştığı şimdi bilinmiyor. Bunlara karşın beşerler ise her yıl on binlerce balina avladı ta ki popülasyonları artık yok olma hududuna gelene kadar ve endüstriyel olarak avlanan balinalar artık daha kârlı olana kadar.
Nispeten ünlü bir sinirbilimci ve hayvan davranışları ve zekası konusunda mütehassıs olan Lori Marino “Oldukça karmaşık bir dimağları var. Bunu ise görüntüleme tekniklerini kullanmaya başladıktan sonra keşfettik. Beşerler, balinaların dimağlarının büyük lakin yalın olduğunu düşünüyordu lakin şu an durumun bundan ibaret olmadığını biliyoruz” dedi.
Ayrıyeten Marino yunuslarla yaptığı çalışmada, şişe burunlu yunusların kendilerini aynadan tanıyabildiklerine dair nispeten sağlam kanıtlar sunmuştu. Bu yerde şişe burunlu yunuslara eşlik eden sair canlı cinsleri ise birkaç maymun, Asya fili ve saksağanlar.
Tüm bunlarla birlikte “Yunuslar/balinalar ne kadar zeki canlılar?” sorusunun yanıtı ise “Tam olarak bilmiyoruz.” Bunun sebebine gelecek olursak, sinirbilim ortamındaki anlayışımızın sonlu olması ve kendi cinsimizin önyargıları olması.
Georgetown Üniversitesi’nde biyoloji ve psikoloji profesörü olan Janet Mann “İnsanlar bana yunusların akıllı olup olmadığını sorduğunda, bilmediğimi ama ne cepheden akıllı olduklarını söyleyebileceğimi tabir ediyorum. Bizim bildiğimiz şey onların X, Y ve Z’yi yapabildikleri ve şayet bunları yapabiliyorlarsa bunun gerisinde bir dimağ gücü vardır” formunda konuştu.
Yunusların farklı zekâlarını gösteren ekolokasyon (sesle nokta bulma) özelliği hakkında konuşan Marino “Ne algıladıklarına dair bütünsel bir görüşleri var. Bizler bir ses duyarız ve bir sesi hatırlarız ama onların dimağın çalışma hali ise görsel manzara ile harmanlanmış ekolokasyon, hologram gibisi bir şey oluşturuyor” dedi.
Bu canlıların dimağları, geniş bir his aralığını deneyimleyebiliyor ve gelişmiş bir özfarkındalık hissine sahip. Katil bir balinada, dimağın duygusal farkındalık ve hafıza oluşumuyla alakalı bir modülü olan limbik sistem, şu anda paralimbik lob olarak bilinen dimağ üzerinde benzersiz bir yapı oluşturduğu noktaya kadar abartılıyor.
Son yıllarda yapılan çalışmalarda bilim kişileri, dimağın bu kesiminin, güruhun üyeleri arasındaki kolektif özfarkındalıktan sorumlu olduğunu tartışmaya başladı. Marino, balinaların bu öz duyularının, güruhun üyeleri arasında da dağılabileceğini söylüyor. Ayrıyeten bu, balinaların neden toplu bir halde kıyıya vurduklarını da açıklamaya çalışan teorinin bir modülü.
Mann şişe burunlu yunuslarla ilgili olarak “Şişe burunlu yunuslar ile çok katmanlı bir ittifak yapılarının olduğunu görüyoruz. Başkaca nesilden nesle geçen kültürel davranışlar sayesinde arkadaş ile düşmanı ayırt edebildiklerini biliyoruz” dedi.
Marino bizim zekâ ve akıllı algımızla ilgili olarak şunları söyledi:
“Ne kadar akıllı olduklarını ya da ne istikametten akıllı olduklarını büsbütün anladığımızı düşünmüyorum. Zekayı tanımlama halimiz, kendi zekamızı tanımlama formumuzla birebir. Açıkça görülüyor ki bizimkinin ötesinde ve üstün bir zekâ formu bulunuyor ama bunu algılamak bizim için nispeten zor”
