Matematik, aslında hayatta yaşadığımız birçok çetin seçimin rakamlarla söz edilmiş hali üzere. Bu nedenle kimi karmaşık meseleler, onu çözenler tarafından felsefi mülahazalarla ilişkilendiriliyor. Velev yalnızca bu nedenle, astronomi ve uzay bilimlerinin doğuşuna neden olan şey, tasavvurlardan gayrısı değil. Yani rakamlar, bu uzun yolculukta bizim ulaştığımız bir sonuçtan ibaretler. Bundan sonra da yolda yürürken kullanacağımız kılavuz olmaya devam edecekler.
Olasılıklar da bu yolda önümüze çıkan yolları, daha o yollara dönmeden daha uygun anlamamızı sağlıyor. Bir parayı havaya attığınızda hangi yüzünün üstte kalacağı, bir zarı attığınızda hangi sayının geleceği ya da…
… bu soruya rastgele karşılık veridiğinizde, akıllıca olma mümkünlüğünün % kaç olduğu üzere:
Yukarıdaki soru, aslında şıklarıyla bütünleşen bir yapıya sahip. Acilen çabucak herkesin fark ettiği üzere 4 ihtimal var. Bu nedenle yüzeysel olarak bakıldığında sorunun akıllıca karşılığını rastgele bulma talihimiz %25. Hakikaten şıklarda iki adet %25 var. O halde ihtimal sayısı 3’e geriliyor ve mümkünlük %33,33… oluyor. Gerçekten bu mümkünlük kıymeti ise şıklarda yok.
Bir çelişkidir gidiyor, bir çıkmaz başlıyor ve bitmiyor.
- Sorunun matematiksel açıdan yanıtı, birden fazla bilir kimseye nazaran %0'a yakın. Gelgelelim işi çelişkiye sürükleyen şıklar devreye girdiğinde matematik ehliyetli gelmiyor.
Bir soru gördüğümüzde ya da hayatımızda buna benzeri hisler uyandıran çıkmaza girdiğimizde, dimağımızın karar verme mekanizması devreye giriyor.
Bir karar vermek zorunda olduğumuza dair pres altında hissediyoruz.
Sigmund Freud’a nazaran aklımız, hislerimize muhalefet yapmaya başlıyor.
Platon’a nazaran hislerimiz atlara, aklımız ise atın çektiği savaş otomobiline benziyor.
Kendimizi başarılı bir karar vermek ismine yormaya başlıyoruz.
Felsefi fikirleri bir kenarı bırakıp hikayeye had bilimi perspektifinden yaklaşanlar da var. Bir kararımızın muvaffakiyete ulaşmasını dilek ettiğimizde, dimağımızda birinci çalışan noktalar duygusal nöronlar oluyor.
Hislerimizi denetim eden limbik sistem, her şeyden evvel devreye giriyor. Bu güdünün hayvansal bir içgüdüyle gerçekleştiği düşünülse de durum epey farklı.
Biz kişiler, âlâ bir karar verdiğimizde motive oluyoruz. Anlamlandırma yapmadan karar veremiyoruz. Bu nedenle şıklarda iki tane “%25” görünce ya bahtımızın arttığını düşünüyoruz ya da bir vade daha bakıp meal vermeye çalışıyoruz. Meal veremezsek geçiştiriyoruz. Olmadı işi inada bindiriyoruz, zira inat da duygusal. Kısaca hisler olmadan karar aşamasına geçemiyoruz.
Yerkürenin en ünlü hudut bilimcilerinden olan Antonio Damasio, bu bulguları bir hastası üzerinde eskaza kanıtladı. Damasio, saklılık gereği Elliott olarak andığı hastasını ölümcül bir dimağ tümörü binaenaleyh ameliyat etti. Ağır geçen operasyon sırasında hastanın, tümör yüzünden hasar gören limbik sistemi alınmak zorunda kaldı. Elliott artık hislerini denetim ettiği dimağ kısmından yoksundu.
Elliott’un hayatı boyunca kararları yalnızca aklıyla vermesi bekleniyordu. Gelgelelim o denli olmadı. Her karar anında bir seçim yapamaz hale geldi. Zira hislerle ilgili nöronlar çalışmadan, mantıksal ve rasyonel eğilimler göstermek imkansızdı. Damasio, bulgularını hipoteze çevirdi. Bir deney gerçekleştirdi ve bunun için kart oyunlarını kullandı. Deney sırasında, oyuncuların berbat kartı seçtiklerinde parmaklarının terledikleri fark edildi. Daha anlaşılır bir sözle:
Berbat bir karar verdiğimizde sonucu görmeden bunun farkına varabiliyoruz.
Hayatta hakikat seçeneği bulma olasılığımız her vakit %100 olmayacak, lakin yanlış bir karar verdiğimiz hissedebileceğiz.
Nietzsche’ye nazaran “Çelişkilerimiz, umutlarımızdır.”