şeyh bedrettin neden isyan etti ne zaman oldu
Şeyh Bedreddin meselesi, Osmanlı tarihi acısından tam bir bilmecedir Uzerinde cok soz soylenmiştir Bir kısım peşin hukumlu tarihciler Şeyh Bedreddin'i, Osmanlı doneminin cumhuriyetcisi ve ihtilalcisi diye başlarına tac etmişlerdir
Komunizmin revacta olduğu gunlerde, Kadın haric her şey ortaktırdediğini iddia ederek, tarihin ilk Turk komunisti diye Nazım Hikmet'e manzum medhiye bile yazdırmışlardır
Alevi grup ise, Osmanlı Devleti'ne isyan eden Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal'in haline bakarak onu bir Alevi Dedesi olarak gormuşlerdir; hatta kendilerine rehber edinenleri bile cıkmıştır
Bunun yanında, Osmanlı tarihcilerinin muhim bir kısmı, başlangıcta Şeyh Bedreddin'in buyuk bir İslam alimi ve hukukcusu olduğunu, ancak sonradan şeyhlikden şahlığa heveslendiğini ve devlete isyan ettiği icin idam edildiğini ifade etmişlerdir
Şeyh Bedreddin Osmanlı ordusuna esir duşer Serez’e goturulen Şeyh Bedreddin orada idam edilir (1420)
Bazı samimi araştırmacılar ise, Şeyh Bedreddin'in başından beri Batıni fikirlere sahip bir ehli dalalet olduğunu hukme bağlamışlardır Acaba hangisi doğrudur?
Kanaatimize gore ifrat da tefrit de doğru değildir Meseleyi olduğu gibi yansıtmaya calışmak en guzelidir Bu sebeple Şeyh Bedreddin'i yakından tanımak en doğrusudur
Hayatı hakkında en geniş bilgiyi torunu Halil tarafından Menakıbı Şeyh Bedreddin adıyla kaleme alınan eserden oğreniyoruz Şeyh Bedreddin hakkında şunları biliyoruz:
Asıl adı MahmUd olan bu zatın babası İsrail, bir Osmanlı emiri, bir gazi ve de 1361'de Edirne fethedildikten sonra ele gecirilen Dimetoka'ya bağlı Simavna veya Samavna denilen beldenin de ilk kadısıdır Burada kadılık yaparken oğlu MahmUd dunyaya gelmiş ve adına İbni Kadi Simavna veya Simavna Kadısı oğlu denmiştir Bunun Kutahya Simav ile ilgisi yoktur Tahsilini Kadizadei Rumi ile birlikte onun babasının yanında yapan ve sonra da Kahire'ye giderek başta Seyyid Şerif Curcani olmak uzere buyuk alimlerden ders okuyan MahmUd, Kahire'de inzivada olan Huseyini Ahlati'den tasavvuf dersi almış ve Timur'un huzurunda yapılan ilmi tartışmada İslami ilimlere olan vukufunu ispatlamıştır Bu arada Tebriz ve ilim merkezi Kazvin'e uğrayan Şeyh, orada bazı nakillere gore Batınilik fikirlerinin etkisinde az da olsa kalmıştır 1397 yılında şeyhi Huseyin Ahlati'nin vefatı uzerine onun yerine gecen Şeyh Bedreddin, daha sonra Anadolu'ya gelmiş ve nihayet ozellikle İslam Hukuku konusundaki uzmanlığından dolayı Sultan Musa'nın Kazaskerliğine tayin edilmiştir
Sultan Musa tasfiye edilince Şeyh Bedreddin coluk cocuğuyla birlikte, 1000 akce maaşla İznik'e getirilmiş ve gereken saygı gosterilmekle beraber, goz hapsinde tutulmuştur Daha evvel anlattığımız gibi, Borkluce Mustafa denilen ve Dede Sultan diye de bilinen alevi dedesinin isyanı, bunu Torlak Kemal denilen bir Yahudi donmesinin takip etmesi ve Şeyh Bedreddin'in de bunlarla olan irtibatı, Şeyh'in gizli bir şekilde Rumeli'ye gecmesine, Eflak Beyine sığınmasına ve neticede ortaya cıkan bu Alevi isyanının reisi gibi gorunmesine yol acmıştır
Onemle ifade edelim ki, Şeyh Bedreddin aslında alevi falan değildir Bunun en buyuk delili, hem neslinin ortada oluşu ve hem de telif ettiği eserleridir Bunun tek istisnası Varidatadlı eseridir ki, bunun gercekten onun tarafından yazılıp yazılmadığı da tartışmalıdır Gercek olan Şeyh'in şahlığa heveslenmesi, fesad grubunun icinde yer alması ve de Sultan Mehmed'e isyan edenlerin manevi reisi durumuna duşmesidir
Şeyh Bedreddin'in eserlerine baktığımızda, İslam Hukukuna dair Letaif ulİşaratbaşta gelir İznik'te goz hapsinde iken kaleme aldığı bu eser, Hanefi mezhebi ile alakalı mukemmel bir mukayeseli hukuk kitabıdır Bunu Cami'ulFusUleynadlı UstrUşeni ve İmadi isimli buyuk Hanefi hukukcularının kaleme aldığı FusUl isimli hukuk eserlerini birleştirerek ve asrın meselelerini de ilave ederek telif ettiği mukemmel bir hukuk kitabı takip eder Bu zikredilenler ve edilmeyenler, tamamen Sunni ve Hanefi esaslarına gore kaleme alınmış eserlerdir Bunlarda Batınilik, Alevilik veya materyalist bir vahdet'ulmevcudculukla alakalı tek bir cumle yoktur
Geriye Varidatadlı ona isnad edilen tasavvufa dair bir eser kalmaktadır Bu kitabın ona ait olmadığı ve hatta onu isyan icin kullanan bazı bozuk fikirli insanlar tarafından uydurulduğu, ileri surulen iddialar arasındadır Ancak bu kitaba baktığımızda, Şeyh Bedreddin'in oteki eserlerinin tam tersine, İslam'ın temel esaslarına ters duşen ve insanı tamamen dinden cıkarabilecek hususlar bulunmaktadır
Bu eserin bazı yerlerinde Allah'dan ve O'nun peygamberlerinden bahsederken, bazı yerlerde vahdet'ulvucud'dan ziyade vahdet'ulmevcud nazariyesiyle tam bir materyalist gibi hareket ettiği gorulmektedir
Alemin ezeli ve ebedi olduğu ileri surulen aynı eserde, kıyamet inkar edilmekte ve buna bağlı olarak haşri cismani denilen haşir redd olunmaktadır Cennet ve cehennemin de inkar edildiği eserde, melek, cin ve şeytanla alakalı İslam'ın esasları da tamamen saptırılmaktadır Eğer bu eser, Şeyh Bedreddin'e ait ise, İslamiyetin telkin ettiği şekliyle Allah, Peygamber ve ahiret inancı olmayan, eskilerin tabiriyle kadınlar dışında her şeyin insanlar arasında ortak olduğuna inanan İbahiyye mezhebinin mensubu bulunan bir zındık ve mulhid karşımızda demektir
Acaba Şeyh Bedreddin bu mudur? Bu soruya hemen evetdiye cevap vermek cok zordur Zira hapisteyken yani idamından bir kac sene once kaleme aldığı İslam Hukuku eserinde tam bir Ehli sunnet gibi İslam'ın esaslarını anlatan bir alimin bir iki sene icinde bu hale gelmiş olması akla zor gelmektedir Nitekim Sa'deddin Taftazani'nin talebesi olan Mevlana Haydar Herevi, ilim meclisinde Şeyh Bedreddin ile tartışmış, Kur'an, sunnet ve diğer kaynaklara dayanarak Şeyh'i ilzam etmiş ve bizzat Şeyh Bedreddin'in kendi sucunun cezasını ikrar ettikten sonra ıslahı alem ve hıfzı nizamı Beniadem icin idamına fetva vermiştir Coğu Osmanlı tarihcilerinin kanaati de bu yondedir
O halde karşımızda bir kac tane Şeyh Bedreddin vardır:
Birincisi, SunniHanefi İslam Hukukcusu ve eserleri alimlerce asırlarca ders kitabı olarak okutulan ve Musa Celebi'nin Kazaskeri olan Şeyh Bedreddin'dir
İkincisi, İslam'ın temel esaslarını reddeden, Simaviler diye bilinen muritleri namaz ve oruc gibi İslam'ın hukumlerinden habersiz bulunan ve en onemlisi de vahdet'ulmevcudcu yani neredeyse panteist ve inkarcı bir Şeyh Bedreddin'dir
Ucuncusu, kerametleri olan veli ve mutasavvıf bir Şeyh Bedreddin'dir
Dorduncusu ise, toplumda karışıklık cıkaranların rehberi olan, bu vesileyle aslında Alevi olmadığı halde Anadolu'da isyan eden Alevi grupların mercii haline gelen ve şeyhliği şahlığa değiştirmek isteyen ihtilalci Şeyh Bedreddin'dir
Osmanlı kaynaklarından ve Ebussuud'un fetvasından anladığımız, Şeyh Bedreddin'e ait gibi gorunen bu şahsiyetlerden birincisi ve dorduncusunun birleştirilerek kabul edilmesi şeklindedir Yani Şeyh Bedreddin, buyuk bir İslam alimidir; alevi değildir; Kazvin'de Batınilikden etkilenmiş olması kuvvetle muhtemeldir; Osmanlının kargaşa doneminde tahriklere aldanmış ve isyancı Alevilerin ve hatta Alevilerin de kabul edemeyeceği vahdet'ulmevcudcu bir dalalet grubunun dairesine girmiş ve neticede kamu duzeni gereği isyanı sebebiyle idama mahkum edilmiştir; Varidat'ın boyle bir alimin eseri olmasını akıl kabul etmemektedir Ebussuud'un sorulan bir soruya verdiği cevapta Anın muridlerinden olan kafirlerdir' demek lazımdır; Sair kefere gibi adın anmayub la'net etmeyub kendi halinde olan Musluman kafir olmazdemesi cok manidardır Herevi'nin idam fetvasında, ısrarla insanları bilerek dalalete sevk edenlerden olduğunu isbat etmeside onemlidir
Fakat, Ali ve benzeri tarihciler, Bedreddin'in buyuk bir alim olduğunu, devlete isyanının cevresinin planlarına ve yapılan isnadlara dayandığını acıkca ifade etmekte ve Şeyh Bedreddin'i ovmektedirler
Şeyh Bedreddin meselesi, Osmanlı tarihi acısından tam bir bilmecedir Uzerinde cok soz soylenmiştir Bir kısım peşin hukumlu tarihciler Şeyh Bedreddin'i, Osmanlı doneminin cumhuriyetcisi ve ihtilalcisi diye başlarına tac etmişlerdir
Komunizmin revacta olduğu gunlerde, Kadın haric her şey ortaktırdediğini iddia ederek, tarihin ilk Turk komunisti diye Nazım Hikmet'e manzum medhiye bile yazdırmışlardır
Alevi grup ise, Osmanlı Devleti'ne isyan eden Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal'in haline bakarak onu bir Alevi Dedesi olarak gormuşlerdir; hatta kendilerine rehber edinenleri bile cıkmıştır
Bunun yanında, Osmanlı tarihcilerinin muhim bir kısmı, başlangıcta Şeyh Bedreddin'in buyuk bir İslam alimi ve hukukcusu olduğunu, ancak sonradan şeyhlikden şahlığa heveslendiğini ve devlete isyan ettiği icin idam edildiğini ifade etmişlerdir
Şeyh Bedreddin Osmanlı ordusuna esir duşer Serez’e goturulen Şeyh Bedreddin orada idam edilir (1420)
Bazı samimi araştırmacılar ise, Şeyh Bedreddin'in başından beri Batıni fikirlere sahip bir ehli dalalet olduğunu hukme bağlamışlardır Acaba hangisi doğrudur?
Kanaatimize gore ifrat da tefrit de doğru değildir Meseleyi olduğu gibi yansıtmaya calışmak en guzelidir Bu sebeple Şeyh Bedreddin'i yakından tanımak en doğrusudur
Hayatı hakkında en geniş bilgiyi torunu Halil tarafından Menakıbı Şeyh Bedreddin adıyla kaleme alınan eserden oğreniyoruz Şeyh Bedreddin hakkında şunları biliyoruz:
Asıl adı MahmUd olan bu zatın babası İsrail, bir Osmanlı emiri, bir gazi ve de 1361'de Edirne fethedildikten sonra ele gecirilen Dimetoka'ya bağlı Simavna veya Samavna denilen beldenin de ilk kadısıdır Burada kadılık yaparken oğlu MahmUd dunyaya gelmiş ve adına İbni Kadi Simavna veya Simavna Kadısı oğlu denmiştir Bunun Kutahya Simav ile ilgisi yoktur Tahsilini Kadizadei Rumi ile birlikte onun babasının yanında yapan ve sonra da Kahire'ye giderek başta Seyyid Şerif Curcani olmak uzere buyuk alimlerden ders okuyan MahmUd, Kahire'de inzivada olan Huseyini Ahlati'den tasavvuf dersi almış ve Timur'un huzurunda yapılan ilmi tartışmada İslami ilimlere olan vukufunu ispatlamıştır Bu arada Tebriz ve ilim merkezi Kazvin'e uğrayan Şeyh, orada bazı nakillere gore Batınilik fikirlerinin etkisinde az da olsa kalmıştır 1397 yılında şeyhi Huseyin Ahlati'nin vefatı uzerine onun yerine gecen Şeyh Bedreddin, daha sonra Anadolu'ya gelmiş ve nihayet ozellikle İslam Hukuku konusundaki uzmanlığından dolayı Sultan Musa'nın Kazaskerliğine tayin edilmiştir
Sultan Musa tasfiye edilince Şeyh Bedreddin coluk cocuğuyla birlikte, 1000 akce maaşla İznik'e getirilmiş ve gereken saygı gosterilmekle beraber, goz hapsinde tutulmuştur Daha evvel anlattığımız gibi, Borkluce Mustafa denilen ve Dede Sultan diye de bilinen alevi dedesinin isyanı, bunu Torlak Kemal denilen bir Yahudi donmesinin takip etmesi ve Şeyh Bedreddin'in de bunlarla olan irtibatı, Şeyh'in gizli bir şekilde Rumeli'ye gecmesine, Eflak Beyine sığınmasına ve neticede ortaya cıkan bu Alevi isyanının reisi gibi gorunmesine yol acmıştır
Onemle ifade edelim ki, Şeyh Bedreddin aslında alevi falan değildir Bunun en buyuk delili, hem neslinin ortada oluşu ve hem de telif ettiği eserleridir Bunun tek istisnası Varidatadlı eseridir ki, bunun gercekten onun tarafından yazılıp yazılmadığı da tartışmalıdır Gercek olan Şeyh'in şahlığa heveslenmesi, fesad grubunun icinde yer alması ve de Sultan Mehmed'e isyan edenlerin manevi reisi durumuna duşmesidir
Şeyh Bedreddin'in eserlerine baktığımızda, İslam Hukukuna dair Letaif ulİşaratbaşta gelir İznik'te goz hapsinde iken kaleme aldığı bu eser, Hanefi mezhebi ile alakalı mukemmel bir mukayeseli hukuk kitabıdır Bunu Cami'ulFusUleynadlı UstrUşeni ve İmadi isimli buyuk Hanefi hukukcularının kaleme aldığı FusUl isimli hukuk eserlerini birleştirerek ve asrın meselelerini de ilave ederek telif ettiği mukemmel bir hukuk kitabı takip eder Bu zikredilenler ve edilmeyenler, tamamen Sunni ve Hanefi esaslarına gore kaleme alınmış eserlerdir Bunlarda Batınilik, Alevilik veya materyalist bir vahdet'ulmevcudculukla alakalı tek bir cumle yoktur
Geriye Varidatadlı ona isnad edilen tasavvufa dair bir eser kalmaktadır Bu kitabın ona ait olmadığı ve hatta onu isyan icin kullanan bazı bozuk fikirli insanlar tarafından uydurulduğu, ileri surulen iddialar arasındadır Ancak bu kitaba baktığımızda, Şeyh Bedreddin'in oteki eserlerinin tam tersine, İslam'ın temel esaslarına ters duşen ve insanı tamamen dinden cıkarabilecek hususlar bulunmaktadır
Bu eserin bazı yerlerinde Allah'dan ve O'nun peygamberlerinden bahsederken, bazı yerlerde vahdet'ulvucud'dan ziyade vahdet'ulmevcud nazariyesiyle tam bir materyalist gibi hareket ettiği gorulmektedir
Alemin ezeli ve ebedi olduğu ileri surulen aynı eserde, kıyamet inkar edilmekte ve buna bağlı olarak haşri cismani denilen haşir redd olunmaktadır Cennet ve cehennemin de inkar edildiği eserde, melek, cin ve şeytanla alakalı İslam'ın esasları da tamamen saptırılmaktadır Eğer bu eser, Şeyh Bedreddin'e ait ise, İslamiyetin telkin ettiği şekliyle Allah, Peygamber ve ahiret inancı olmayan, eskilerin tabiriyle kadınlar dışında her şeyin insanlar arasında ortak olduğuna inanan İbahiyye mezhebinin mensubu bulunan bir zındık ve mulhid karşımızda demektir
Acaba Şeyh Bedreddin bu mudur? Bu soruya hemen evetdiye cevap vermek cok zordur Zira hapisteyken yani idamından bir kac sene once kaleme aldığı İslam Hukuku eserinde tam bir Ehli sunnet gibi İslam'ın esaslarını anlatan bir alimin bir iki sene icinde bu hale gelmiş olması akla zor gelmektedir Nitekim Sa'deddin Taftazani'nin talebesi olan Mevlana Haydar Herevi, ilim meclisinde Şeyh Bedreddin ile tartışmış, Kur'an, sunnet ve diğer kaynaklara dayanarak Şeyh'i ilzam etmiş ve bizzat Şeyh Bedreddin'in kendi sucunun cezasını ikrar ettikten sonra ıslahı alem ve hıfzı nizamı Beniadem icin idamına fetva vermiştir Coğu Osmanlı tarihcilerinin kanaati de bu yondedir
O halde karşımızda bir kac tane Şeyh Bedreddin vardır:
Birincisi, SunniHanefi İslam Hukukcusu ve eserleri alimlerce asırlarca ders kitabı olarak okutulan ve Musa Celebi'nin Kazaskeri olan Şeyh Bedreddin'dir
İkincisi, İslam'ın temel esaslarını reddeden, Simaviler diye bilinen muritleri namaz ve oruc gibi İslam'ın hukumlerinden habersiz bulunan ve en onemlisi de vahdet'ulmevcudcu yani neredeyse panteist ve inkarcı bir Şeyh Bedreddin'dir
Ucuncusu, kerametleri olan veli ve mutasavvıf bir Şeyh Bedreddin'dir
Dorduncusu ise, toplumda karışıklık cıkaranların rehberi olan, bu vesileyle aslında Alevi olmadığı halde Anadolu'da isyan eden Alevi grupların mercii haline gelen ve şeyhliği şahlığa değiştirmek isteyen ihtilalci Şeyh Bedreddin'dir
Osmanlı kaynaklarından ve Ebussuud'un fetvasından anladığımız, Şeyh Bedreddin'e ait gibi gorunen bu şahsiyetlerden birincisi ve dorduncusunun birleştirilerek kabul edilmesi şeklindedir Yani Şeyh Bedreddin, buyuk bir İslam alimidir; alevi değildir; Kazvin'de Batınilikden etkilenmiş olması kuvvetle muhtemeldir; Osmanlının kargaşa doneminde tahriklere aldanmış ve isyancı Alevilerin ve hatta Alevilerin de kabul edemeyeceği vahdet'ulmevcudcu bir dalalet grubunun dairesine girmiş ve neticede kamu duzeni gereği isyanı sebebiyle idama mahkum edilmiştir; Varidat'ın boyle bir alimin eseri olmasını akıl kabul etmemektedir Ebussuud'un sorulan bir soruya verdiği cevapta Anın muridlerinden olan kafirlerdir' demek lazımdır; Sair kefere gibi adın anmayub la'net etmeyub kendi halinde olan Musluman kafir olmazdemesi cok manidardır Herevi'nin idam fetvasında, ısrarla insanları bilerek dalalete sevk edenlerden olduğunu isbat etmeside onemlidir
Fakat, Ali ve benzeri tarihciler, Bedreddin'in buyuk bir alim olduğunu, devlete isyanının cevresinin planlarına ve yapılan isnadlara dayandığını acıkca ifade etmekte ve Şeyh Bedreddin'i ovmektedirler
