Turkovac’ı geliştiren Prof. Dr. Aykut Özdarendeli, geliştirilen yerli aşıyla ilgili olarak “Doktora sonrası ABD’de üç yıl koronavirüs üzerinde çalışmıştım. Pandemi çıkınca en azından tanıdık bir virüs, bunu yenebiliriz diye düşündüm" açıklamasında bulundu.
Kayseri Erciyes Üniversitesi’nde Prof. Dr. Aykut Özdarendeli ve takımı tarafından geliştirilen Turkovac’ın faz 3 çalışmaları da başladı.
Bugüne kadarki 2 kademeyi geçen Turkovac’ı geliştiren Prof. Dr. Aykut Özdarendeli, Hürriyet'ten Musa Kesler'e yaptığı açıklamada aşının geliştirme sürecinden ve daha evvelki çalışmalarından bahsetti.
Birinci aşı çalışmalarınız nasıl başlamıştı?
Özdarendeli'nin açıklamaları şu halde:
Aşıya çalışmaya birinci doğrulanan korona vakası Türkiye’de çıktıktan çabucak sonra başladık. Hadise 11 Mart’ta çıktı. Biz çabucak Rektörümüz Prof. Dr. Mustafa Çalış ile bir ortaya geldik. Aşı konusunu konuştuk. Ben çabucak projemi hazırlayıp mart ayı sonunda çalışmalara başladım. Aslında burası 2013 yılında kurulmuş Türkiye’nin birinci aşı merkezidir. Memleketler arası standartlarda bir merkez, burada Kırım Kongo çalışmaları da yapıldı.
Birikmiş bir deneyim var mıydı?
Zati o çalışmaların oluşturduğu birikimin üzerine inşa ettik çalışmalarımızı. Bir de değişik bir tesadüf olabilir. Ben doktora sonrası Amerika’da 3 yıl ‘koronavirüs’ üzerine çalıştım. Aşı üzerine değil lakin. Ülkeye 2001’de döndüm. 2003’te Kırım Kongo hadiseleri çıktı. Bu hadiselere yönelik çalışmaları başlattık. TÜBİTAK, Sıhhat Bakanlığı ve üniversitenin işbirliğinde bir projemiz vardı. 2010’da o hususta aşı çalışmalarına başladık. 2010’dan itibaren bu aşı çalışmalarımız devam ediyordu. Bu çalışmalardaki deneyimin çok büyük bir olumlu katkısı oldu.
Pandemi çıkınca neler hissettiniz?
Ben 2001’de döndüm Türkiye’ye. Sonrasında SARS ve MERS gördük. Koronavirüsün bu cins salgınlara yol açabileceğini görmüştük. Ancak bu türlü büyük bir pandemi beklemiyorduk. Pandemi çıkınca biraz avantajlı olduğumuzu da düşündük. Başımdan ‘En azından tanıdık bir virüs, bunu yenebiliriz’ diye geçirdim.
Aşı çalışmasında birinci başarınız neydi?
Birinci olay Türkiye’de çıktığında Rektörümüz Prof.Dr. Mustafa Çalış başkanlığında toplandık ve çabucak çalışmalara başladık. Birinci olarak virüsü izole ederek aşı çalışmalarımıza başladık. Çok da süratli yaptık bunu. Mart’ın 25’inde biz virüsü konfirme etmiştik. Nisan ayında genetiğini, DNA dizilimi çıkarttık. Mayıs ayında da fareler üzerinde çalışmaya başladık. Çok süratli bir formda işledi bu süreç. Farelerde bu inaktif aşı adayının gözetici olduğunu 2020’nin ağustos ayında gösterdik. Klinik öncesi çalışmaları ekimde raporladık.
Aşı çalışmasında son durum nedir?
Çok güçlü bir aşı adayımız var. Cumhurbaşkanımızın dediği üzere son dönemeçteyiz. Bu vakte kadar aşının inançlı olduğu ortaya konuldu. Artık faz 3’te bu aşının alandaki aktifliğini, gücünü göreceğiz. Faz 3’ün uyumunu ve sponsorluğunu TÜSEB yapıyor. Yanılmıyorsam 20 bin istekli olacak. Yurtdışı ayağı da olabilir. O vakit sayı artabilir.
Basında yahut toplumsal medyada ‘yorgun’ fotoğraflarınızı niçin görmedik hiç, yorulmadınız mı?
Yorulduk natürel (gülüyor). Çalışmaktan değil de gerilimli bir süreç tabi. Bir baskı var, bir sorumluluk var. Bilim yaparken işin farklı boyutlarını da götürmek zorundasınız. Bizim işimiz projenin sonuçlarını resmi muhataplarıyla paylaşmak. Gerekli açıklamaları Rektörlüğümüz ve Bakanlık zati yapıyordu. Ayrıyeten takımımı de hem basından hem de toplumsal medyadan korumak gerekiyordu. Yani motivasyonları bozulmasın diye.
En çok ne bahiste zorlandınız?
Vakitle yarışıyoruz. En çok zorlandığımız bahis o oldu. Türkiye 1998’den beri aşı üretmiyor. Yığılmış bir deneyim ve üretim altyapısı yok. Beşerler ölüyor. Bir an evvel bir tahlil bulmak uğraşındayız. Üzerimizde vicdani bir baskı var. Kendi kendimize büyük bir sorumluluk hissediyoruz. Bu bizi zorladı. Bunu itiraf etmem lazım. Onun dışında aslında bizim laboratuvarımız ağır çalışan bir ünite.
Planladığınız takvime uygun olarak ilerleyebildiniz mi?
Bu çeşit bahislerde net bir tarih vermek hakikat değil. Birçok değişken var. Farklı mevzularla uğraşıyorsunuz. Sapmalar olabiliyor. Fakat 7 ay içinde faz 3’e geçildi. Bunu nitekim önemsemek lazım. Türkiye tarihinde kıymetli bir çalışma. Pandemiden ötürü esnetilen kimi kurallar var fakat olağan kaidelerde 5-6 yılda gelinebilecek bir kademeyi yaklaşık 1 yılda tamamladık. Bu değerli.
Mutasyon ve varyantlara karşı tesirli olacak mı?
İngiliz varyantına karşı bir çalışmamız var. Çalışmalarımızın sonuçlarına nazaran İngiliz varyantına karşı büsbütün tesirli.