Dünyada yapay et konusunda çalışmalar hızlanırken, Türkiye’de de bu tarafta adımlar atılmaya başladı. Şu anda çok kıymetli olan yapay ette, fiyatı düşürebilecek bir çalışma ise Ankara Üniversitesi Kök Hücre Enstitüsü Lider Yardımcısı Prof. Dr. Can Akçalı ve grubu tarafından yapıldı. Akçalı, “Geliştirdiğimiz tekniği korumak hedefiyle Amerika Birleşik Devletleri’nde patent müracaatında bulunduk” dedi.
Dünya, artan nüfus ve azalan kaynaklar nedeniyle bir müddettir alternatif protein kaynakları üzerinde çalışıyor. Bunlardan biri de laboratuvar ortamında et üretimi. Hayvanları öldürmeden, alınan 1-2 santimetre büyüklüğünde biyopsilerden laboratuvar ortamında ‘temiz et’ üretimi yapmak artık mümkün. Birleşmiş Milletler (BM) Besin ve Tarım Örgütü’nün dataları, hücresel kökenli et üretiminin 2030 yılında toplam et üretiminin yüzde 10’unu karşılayacağını öngörüyor. Günümüzde kimi ülkeler pak et üretimine başlasa da, maliyeti çok yüksek olduğu için şimdi ticari hale gelmiş değil.
Yapay etli hamburgerin fiyatı 2013 yılında 330 bin dolarken, şu anda 3 bin dolar
Hürriyet'ten Meltem Özgenç ve İdris Emen'in haberine nazaran, Türkiye’den de Ankara Üniversitesi Kök Hücre Enstitüsü Lider Yardımcısı Prof. Dr. Can Akçalı ve grubu, kök hücreden et üretiminin mali açıdan karşılanabilir hale gelmesi yaptığı çalışmalarda belirli bir noktaya geldi. Hücre kökenli et üretimi konusunda bilgi veren Prof. Dr. Can Akçalı, “Kök hücreden kas hücresi elde edilmesinin düzeneği ve yolları uzun yıllardan beri biliniyor. Bunun için kas kök hücresi, başlangıç gereci olarak biyopsilerden elde ediliyor ve kas hücresine dönüştürülüyor. Bitkisel kökenli et üretiminden farklı olarak bu usulle elde edilen et, biyolojik istikametten gerçek et oluyor. Her ne kadar bilinen bir süreç olmasına karşın, bunun elde edilmesi çok değerli olduğundan, tüketiciye şimdi ulaşamıyor. 2013 yılında Hollanda’da birinci yapıldığında bir kilogram hamburgerin fiyatı 330 bin dolardı. Teknolojideki gelişmeler ile günümüzde maliyet yaklaşık 2 bin 500-3 bin dolar civarına düşmesine karşın hala bu haliyle tekrar tüketiciye ulaşması zor” diye konuştu.
ABD'de patent başvurusu yapıldı
Yüksek fiyatın nedeninin, bu hücrelerin büyütülmesi sırasında kullanılan büyüme faktörlerinin, anne karnından çıkarılarak elde edilen buzağı serumunun (FBS) fiyatının çok yüksek olmasından kaynakladığını belirten Akçalı, “Ankara Üniversitesi Teknokent’de kurmuş olduğumuz laboratuvarımızda biz bu fiyatı düşürmeye, buzağı serumuna alternatif çok daha ucuz tahliller oluşturmaya çalışıyoruz. Günümüzde litresi yaklaşık 400 dolar olan buzağı serumuna alternatif olarak geliştirdiğimiz solüsyonumuzu 5-10 dolara elde edebiliyoruz. Bu kapsamda geliştirdiğimiz tekniği korumak maksadıyla Amerika Birleşik Devletleri’nde patent müracaatında bulunduk. Biftek ismini verdiğimiz bu solüsyonun, büsbütün doğal koşullarda oluşturulmuş olması ve hiçbir genetik modifikasyon yapılmamış olması, gelecekte kullanım umutlarını artırıyor” dedi.
Dünyada şu anda 80’e yakın firma laboratuvar ortamında yapay et üretimi için çalışma yürütüyor. Ankara Üniversitesi Teknokent’te yapay et üretim çalışmaları yürüten şirketin CEO’su Kerem Erikçi de mevzu hakkında değerlendirmelerde bulundu. Laboratuvar ortamında yapay et üretmek için gelişmiş birtakım ülkelerde teşebbüsler olduğunu söyleyen Erikçi, “Şu anda İsrail, Amerika, Singapur ve Hollanda üzere ülkelerde bulunan yaklaşık 80 firma yapay et çalışmaları yürütüyor. Biz de yapay et çalışmalarında yer almak için 2018’de firmamızı kurduk. Asıl planımız eti oluşturan solüsyonu ucuz bir halde üretip dünyadaki başka firmalara satmak. Bunun yanında istersek et muhtaçlığımızı karşılamak için yapay et de üretebiliriz” dedi.
Gates de yapay eti önerdi
‘İklim Felaketi Nasıl Önlenir’ isimli yeni kitabının tanıtımı sırasında konuşan dünyanın en varlıklı insanlarından biri olan Microsoft’un kurucusu Bill Gates de, global ısınmadaki hissesinden ötürü gelişmiş ülkelerin hayvan yetiştiriciliğini bırakıp yapay et tüketimine geçmesi gerektiğini söyledi. Gates’in yapay et ile ilgili önerisi tartışma konusu oldu.
İnsanların farklı besin üretimleri üzerinde baş yormaya başladığını lisana getiren Prof. Dr. Can Akçalı, “Örneğin bunlardan biri bitkisel kökenli et üretimi. Bitkisel içeriklerin karıştırılmasıyla et tadına, dokusuna ve kokusuna yakın alternatif eserler elde edilebiliyor. Şu anda bu bitkisel kökenli et üretimi, küresel et piyasasının yüzde 4.5’ini kapsıyor. Amerika ve İsveç üzere güçlü ülkelerde fast food zincirleri, bitkisel kökenli hamburgerlerini tüketicilere sunuyor. Zincir firmalar Türkiye’de de bu hamburgerleri satmaya başladı” dedi.
'Bir kilogram kırmızı et için 15 ton su harcanıyor'
Ankara Üniversitesi Teknokent’de bir start-up firması kurarak yapay et konusunda çalışmalarını sürdüren Akçalı, Hürriyet’e klâsik hayvancılık konusunda şunları söyledi:
-Bir kilogram kırmızı et için 15 ton su harcanıyor.-Bir kilogram et için hayvanların beslenmesi ve barınması için 178 metrekare yere muhtaçlık duyuluyor.
-Petrolle çalışan vasıtaların ürettiği karbon izinin yaklaşık yüzde 25’i kadar metan gazını, yalnızca büyükbaş hayvanlar üretiyorlar.
-Bir kilogram et üretimi için 300 kilogram CO2 (karbondioksit) salınımı gerçekleşiyor
-İklim değişikliği konusunda da önemli bir tesiri bulunuyor.
-Hayvanlar, ticari korkular nedeniyle, hasta olmadan birçok antibiyotiğe maruz kalıyor.
-Yapılan çalışmalar antibiyotik dirençlerinin hayvanlardan yediğimiz etlerden geçtiğini ortaya koyuyor. Hayvan refahı konusunda da değerli sıkıntıları var.
2030'da pazarın yüzde 10'una yapay et hakim olacak
Yapay etin 2030’da dünya et piyasasının yüzde 10’unu oluşturacağını söyleyen Kerem Erikçi, kelamlarına şöyle devam etti: “Üretim maliyetleri düştükçe yapay etin yaygınlaşacağını düşünüyoruz. Yapay etin 2025’de piyasaya sürüleceği iddia ediliyor. 2030’da yapay etin dünya et piyasasının yüzde 10’unu oluşturması bekleniyor. Yapay et üretimi sayesinde beşerler daha evvel hiç yemedikleri et tiplerini yiyebilecekler. Örneğin daha evvel yiyemedikleri geyik etini yiyebilecekler.”
Yapay et hakkında Besin Mühendisleri Derneği Teşkilat Komite Lideri Besin Mühendisi Fatih Efe şunları söyledi: