Eski Turklerde Devlet
Eski Turk toplumlarında halk yahut millet ceşitli alt birimlerden oluşmuşturBunlardan ilki Oğuş tur Oğuş bugunku anlamda aile demektir ikinci olarak Urug yani soy gelmektedir Ucuncusu Bod veya Boydur Boy ailelerin veya soyların bir araya gelmesinden oluşmuştur Boylar birliğine Bodun denilir ve başında bey yahut kağan bulunurdu Bodun aynı zamanda Kavim anlamında da kullanılmıştır işte butun bunlar halkı meydana getiren birimlerdi Turkler toprağı, Yurt (Ulus) olarak isimlendirmişlerdir Turkler ancak hur ve mustakil yaşayabildiği toprağı ulke olarak gormuşlerdir Bağımsızlık eski Turklerde idioksızlık olarak ifade edilmiştir Siyasi teşkilatlanmanın en ust kademesini teşkil eden devlet eski Turklerde il yahut El kelimesi ile belirtilmiştir Hukumdarlar şanyu, kağan, han, hakan, idikut
gibi unvanlar kullanmışlardır Turkler hukumdarlarına GokTanrı tarafından devleti yonetme yetkisinin verildiğine inanırlardı Bu yetkiye Kut derlerdi Kut un kan yolu ile babadan oğula gectiğine inanılırdı Hukumdar oldukten sonra cocukları arasında saltanat mucadelelerinin cıkmasının sebebi bu anlayış olmuştur Ulke hanedan ailesinin ortak malı olarak kabul ediliyordu Bu anlayış devlet topraklarını kısa surede parcalanmasına neden olmuştur Hukumdar eşlerine Katun (hatun) unvanı verilirdi idarede yetkileri vardı Hukumdarın oturduğu başkente Ordu denilirdi Devlet idaresinde buyruklar (bakan), icbuyruklar (saray işleri ile ilgili bakan), tarkan, apa (Saray gorevlileri), tudun (vali), tekin (şehzade), subaşı (ordu komutanı) gibi sivil ve askeri gorevliler bulunurdu Ayrıca katipler (bitigciler), tercumanlar, elciler, yargıclar (yargucı), hazine (ağılıg) gorevlileri de devlet idaresinde calışan memurlardı Devlet, tore (toru) ile işleyişini duzenlemektedir Tore kanunlar ve orf hukukudur Devlet iki idari bolgeye ayrılarak yonetilirdi (sağsol, kuzeyguneydoğubatı) Genellikle sağ hukumdarın bulunduğu bolumu teşkil ediyordu Bolumlerin başında bulunan Yabgular, yarı bağımsız olarak bolgelerini yonetirlerdi Turklerde siyasi, askeri ve ekonomik karaların alındığı meclise toy ya da kurultay denirdi Meclis uyelerine toygun adı verilmişti Hukumdar toyun tabii başkanıdır Kendisinin bulunmadığı zamanlarda meclis devlet muşaviri anlamına gelen Aygucı tarafından yonetilirdi Askeri birlikler onlu sisteme gore duzenlenmişti En kucuk birim 10 kişilikti En buyuk birim ise onbin kişiden oluşurdu ve adına tumen denilirdi Turkler savaş silahı
olarak sungu, kargı, mızrak, kalkan, kılıc, yay ve ok kullanmışlardır Mete Han, orduda onlu sistemin temel duzenini oluşturmuştur
Devlet idaresi ile ilgili bazı kavramlar
Yabgu: Hukumdardan sonraki yonetici, vali Fiad: Boy veya oymakların başına atanan vezirler Tekin, tigin: Fiehzade Ayguci: Hukumdar danışmanı ve meclis başkanı İc buyruk: Saray memuru Tarkan: Komutan Subaşı: Ordu komutanı Apa: Saray gorevlisi Bitigciler: Katipler Yargucı: Yargıclar Ağılıg: Hazine gorevlisi Todun: Vergi memuru
Eski Turk toplumlarında halk yahut millet ceşitli alt birimlerden oluşmuşturBunlardan ilki Oğuş tur Oğuş bugunku anlamda aile demektir ikinci olarak Urug yani soy gelmektedir Ucuncusu Bod veya Boydur Boy ailelerin veya soyların bir araya gelmesinden oluşmuştur Boylar birliğine Bodun denilir ve başında bey yahut kağan bulunurdu Bodun aynı zamanda Kavim anlamında da kullanılmıştır işte butun bunlar halkı meydana getiren birimlerdi Turkler toprağı, Yurt (Ulus) olarak isimlendirmişlerdir Turkler ancak hur ve mustakil yaşayabildiği toprağı ulke olarak gormuşlerdir Bağımsızlık eski Turklerde idioksızlık olarak ifade edilmiştir Siyasi teşkilatlanmanın en ust kademesini teşkil eden devlet eski Turklerde il yahut El kelimesi ile belirtilmiştir Hukumdarlar şanyu, kağan, han, hakan, idikut
gibi unvanlar kullanmışlardır Turkler hukumdarlarına GokTanrı tarafından devleti yonetme yetkisinin verildiğine inanırlardı Bu yetkiye Kut derlerdi Kut un kan yolu ile babadan oğula gectiğine inanılırdı Hukumdar oldukten sonra cocukları arasında saltanat mucadelelerinin cıkmasının sebebi bu anlayış olmuştur Ulke hanedan ailesinin ortak malı olarak kabul ediliyordu Bu anlayış devlet topraklarını kısa surede parcalanmasına neden olmuştur Hukumdar eşlerine Katun (hatun) unvanı verilirdi idarede yetkileri vardı Hukumdarın oturduğu başkente Ordu denilirdi Devlet idaresinde buyruklar (bakan), icbuyruklar (saray işleri ile ilgili bakan), tarkan, apa (Saray gorevlileri), tudun (vali), tekin (şehzade), subaşı (ordu komutanı) gibi sivil ve askeri gorevliler bulunurdu Ayrıca katipler (bitigciler), tercumanlar, elciler, yargıclar (yargucı), hazine (ağılıg) gorevlileri de devlet idaresinde calışan memurlardı Devlet, tore (toru) ile işleyişini duzenlemektedir Tore kanunlar ve orf hukukudur Devlet iki idari bolgeye ayrılarak yonetilirdi (sağsol, kuzeyguneydoğubatı) Genellikle sağ hukumdarın bulunduğu bolumu teşkil ediyordu Bolumlerin başında bulunan Yabgular, yarı bağımsız olarak bolgelerini yonetirlerdi Turklerde siyasi, askeri ve ekonomik karaların alındığı meclise toy ya da kurultay denirdi Meclis uyelerine toygun adı verilmişti Hukumdar toyun tabii başkanıdır Kendisinin bulunmadığı zamanlarda meclis devlet muşaviri anlamına gelen Aygucı tarafından yonetilirdi Askeri birlikler onlu sisteme gore duzenlenmişti En kucuk birim 10 kişilikti En buyuk birim ise onbin kişiden oluşurdu ve adına tumen denilirdi Turkler savaş silahı
olarak sungu, kargı, mızrak, kalkan, kılıc, yay ve ok kullanmışlardır Mete Han, orduda onlu sistemin temel duzenini oluşturmuştur
Devlet idaresi ile ilgili bazı kavramlar
Yabgu: Hukumdardan sonraki yonetici, vali Fiad: Boy veya oymakların başına atanan vezirler Tekin, tigin: Fiehzade Ayguci: Hukumdar danışmanı ve meclis başkanı İc buyruk: Saray memuru Tarkan: Komutan Subaşı: Ordu komutanı Apa: Saray gorevlisi Bitigciler: Katipler Yargucı: Yargıclar Ağılıg: Hazine gorevlisi Todun: Vergi memuru