Doğuyor, büyüyor ve ölüyoruz.
Bu döngü sırasında derhal çabucak hiç bir insanın hayatı, bir gayrısının kopyası olmuyor. Her bir hayat, girişi, gelişmesi ve sonucuyla tek başına büyük bir hikâye oluşturuyor.
Sevinçlerimiz, hüzünlerimiz ve hırslarımızla yerküre tarihine yan veriyoruz. Açılan her yeni sahifede, insanlık her şeye karşın hengamda bir adım ileriye gidiyor.
Şimdilik(!) bir geri dönüşümüz yok, biliyoruz.
Tarihteki tüm yıkımları, birden fazla vakit görmezden geldiğimiz toplumsal vukuatları bir kenarı bırakalım.
Bugün, insan bilincinin 21. yüzyılda önemli formda sorgulamaya başladığı “simülasyon hipotezine” yakından bakıyoruz.
Milattan evvel 5. yüzyıl… Yeryüzündeki birileri, bugünkü kuşkuların temelini atıyor:
Kişilerin, yaşama ait sorulara cevap bulması için düşünmeleri gerekiyor. Bundan yaklaşık 2500 yıl evvel Antik Yunan’da yaşamış filozof Parmenides, başındaki meczup sorulara karşılık bulmaya çalışan binlerce kişiden sırf birisiydi.
Aklında bugünkü sorumuzun birinci tohumunu ekecek bir fikir belirdiğinde, birinci işi bunu tabiat ile açıklamak oldu:
“Var olmamızın nefes alıp vermemizle ya da fizikî olarak konum kaplamamızla bir ilgisi yoktur. Yeryüzünde sizi düşünen birileri epey varsınız demektir.”
Tahminen birebir kanıyı, farklı devir dilimlerinde binlerce insan da aklından geçirmişti. Tahminen hala geçiriyor… Lakin Parmenides, kendisiyle tıpkı vakitte yaşayan öbür düşünürlere de itiraz etmişti. Birinci kez birileri gözlem ya da deney yapmadan, akıl yürüterek tuhaf şeyleri gündeme getiriyordu.
Bugün Parmenides üzere düşünen birisine birden fazla insan “deli” diyor. O meczuplardan birisini ise çok yeterli tanıyor, neredeyse her gün tartışıyoruz: Elon Musk.
Kendisinin açıklamalarına değinmeden evvel simülasyon hipotezi hakkında söyleyeceklerimiz var.
Akıl yürütenlerin çağı başladı… Düşünüyorsak, varız!
René Descartes, 1500’lü yıllardan bugüne bıraktığı filozofi mirasıyla birebir soruyu tekraren kere gündeme getirmişti.
“Düşünüyorum, öyleyse varım” dediğinde, simülasyon sorusuna 2000 yıl evvelce aldığı mirasla yeni bir bakış açısı getirdi.
Akabinde Kant, Russell ve Jean Baudrillard gibi düşünürler de kendi açıklamalarını lisana getirdiler. Asıl dönüm noktası ise 2000’li yılların başında yaşandı.
Ilmî gerçeklik ve akıl yürütme bir araya geldi, “bilim kurgu” ortaya çıktı…
Bugün şayet bu yazıyı okuyor, bir simülasyonda mı yaşadığımız sorusuna yanıt arıyorsanız bu ismi unutmayın: Nick Bostrom.
Bostrom, “transhümanizm” isminde bir kavram ortaya attı:
İnsanın fizikî ve bilişsel yeteneklerini arttırmak, yaşlanmayı ve marazları ortadan kaldırmak için teknoloji ve bilimden faydalanabiliriz.
Bu mülahaza bilim yerküresindeki simülasyon sorgulamalarını önemli bir noktaya taşıdı. Tıpkı devirde Matrix üzere bu bahis üzerine kurulan sayısız sinemalar izledik. Artık ilmî doneler, aklımızdan geçenlerle bir araya gelip kolaylaşarak sanat yapıtına dönüştü.
Bastrom’un 2003 yılında yayınladığı bir makalesinde geçen açıklaması, 2500 yıllık koru bir yangına dünüştürdü:
"...dünya hakkında kimi alternatif tezlerin sahih olduğuna inanmamızı sağlayacak kadar ehliyetli farklı data mevcut..”
Alternatif argüman ile kastedilen simülasyon hipoteziydi, açık bir halde bu hipoteze inanmak için ehil kanıta aslında sahip olduğumuz söyleniyordu.
Akıllarda beliren korkutucu niyet ortaya çıktı… Hepimiz gelişmiş bir yazılımın içerisinde mi yaşıyoruz?
Simülasyon, söz manasıyla gerçekliğin birebir taklit edildiği ortamları söz ediyor.
Bostrom’a nazaran teknolojik olarak çok gelişmiş “insanüstü” bir medeniyet, muazzam bir malumat süreç gücüne sahip olacak.
Bu türlü bir durumda, insanlığın geleceğine dair aşağıdaki 3 ihtimali ele almak gerekiyor:
[*]İnsanlık çok üstün bir teknolojik çağa ulaşmadan yok olabilir; [*]İnsanüstü bir medeniyetler var olursa bizi simüle etmekle uğraşmayabilirler; [*]İnsanlık bugün bile muhakkak bir simülasyonun içinde yaşıyor.
Şayet 1. ihtimal yanlışsız olursa, insan medeniyeti zati büsbütün yok olacak. Şayet 2. seçenek gerçek olursa, insanüstü medeniyetler, atalarının yani bizim hayatımızı, tarihimizi simüle etmekle uğraşmayacaklar.
Şayet 3. seçenek doğruysa bizler, tanıdığınız herkes bir simülasyonda yaşıyoruz. Şayet bir simülasyonda yaşamıyorsak ve şayet insanlık var olmaya devam ederse, insanüstü medeniyet bir simülasyon üretebilir.
Geçtiğimiz yıl Google’ın Turing testini geçerek önündeki bir “insan” olduğuna inandıran yapay zekâ yazılımı birinci defa ortaya çıkmıştı. Bir insan, bir yazılım tarafından kandırılmıştı.
Bugünün yapay zekâları, kendi bilişsel yeteneklerine sahip değil. Hakikaten çoktan müdehalemiz dışında, zaten öğrenebilen yazılımları üretmeye başladık.
Bilim kişilerine nazaran bir sonraki aşama, yapay zekâların muhakeme yeteneğine varması olacak.
İşte bu türlü bir 4. ihtimal, tahminen de insanüstü bir medeniyetin ortaya çıkmasına neden olacak. Tahminen de bilincimizi, külliyen yapay bir ortama aktarmanın yolunu keşfettikten sonra öğrenmek bizim için daha kolay olacak.
Bir devranlar kurgu olan artık bilim. Pekala ya gelecek?
Tahminen de günün birinde, bilinci dijital ortama aktarılan kişiler, tıpkı bir makine üzere öğrenebilecekler, öğrendiklerini unutmayacaklar. Tahminen de bahsedilen insanüstü medeniyet, insan bilincinin yapay zekâ ile harmanlanmış bir halinden oluşacak.
Tahminen de bunların hepsi daha evvel gerçekleşti ve bizler, bildiğimiz gerçeklik dışındaki bir yazılımın niyetlerinden ibaretiz.
Her ne olursa olsun şüphecilik ve merak son bulmayacak; sıradan hayatlarımızın ötesine geçerek, var oluşumuzun kökenini araştırmaya, inançlara hürmet duyup huzur içinde yaşamaya daha çok vakit ayıracağız.
Bugün tüm yerkürenin ismini duyduğunda önünü iliklediği bir düşünürden alıntıyla bitirelim:
"Bilgi, hududu olmayan bir denizdir. Malumat dileyense denizlere dalan bir dalgıçtır."
- Mevlana (30 Eylül 1207 - 17 Aralık 1273)
Başım Mecnun Sorular yazı serimiz için siz de tekliflerde bulunabilirsiniz:
Bunun için aklınızdaki en "deli" soruyu tefsirlerle ya da e-posta yoluyla bize bildirin. Araştıralım, gerekirse işin mütehassısına danışalım. Kâfi ki başınızdaki o sıra dışı sorulara, içinizdeki meraka ışık tutalım.
Menşe: Wikipedia, Oxford - The Philosophical Quarterly, Sayı 53, Nisan 2003, Nick Bostrom