ABD Lideri Biden ile Cumhurbaşkanı Erdoğan, Biden'ın vazifeye geldiği 20 Ocak'tan sonra birinci yüz yüze görüşmelerini bugün, NATO tepesi için gittikleri Brüksel'de gerçekleştirecek.
Fotoğraf: Kayhan Özer / AP
Liderler, Ankara Washington münasebetlerinin tansiyona sahne olduğu bir devirde bir ortaya gelecek. Bu görüşme birebir vakitte Biden'ın başkanlık koltuğuna oturması sonrası iki önderin birinci yüz yüze görüşmesi olacak.
Bilhassa 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası gerilen Türkiye ABD ilgilerinde, Suriye'de ABD'nin PKK/YPG ile yakın bağlar içinde olmasından Rus menşeli S-400'lerin Türkiye tarafından satın alınmasına, Fethullah Gülen'in iadesi talebinden Halkbank davasına kadar birçok hususta meseleler yaşanıyor.
DW Türkçe'nin aktardığına nazaran başkanların toplantıya giderken "birbirini incitecek kelamlar kullanmaktan uzak durduğuna" vurgu yapan İstanbul Bilgi Üniversitesi Memleketler arası İlgiler Profesörü İlter Turan, "Genellikle kelamlarında çok cömert olan Cumhurbaşkanımız dahi ihtiyatlı tabirler kullandı" dedi.
Önderlerin ajandalarında neler var?
ABD'nin 46'ncı lideri Joe Biden'ın misyona gelmesiyle Türkiye ABD münasebetlerinde yeni bir devrin kapıları aralandı. Lakin pazartesi günkü görüşme, NATO Doruğu çerçevesinde önderlerin birbirleriyle yapacağı görüşmelerden biri olduğu için ikilinin konuşacağı mühlet ve hususlar da kısıtlı olacak.
Erdoğan'ın, ikili görüşmede masaya getireceği en kıymetli mevzulardan biri PKK/YPG hassasiyeti olacak. Ankara, bu mevzudaki tasalarının dikkate alınması gerektiğini sık sık lisana getiriyor.
Biden'ın elinde ise Türkiye ile ilgili en kıymetli belge, ikili bağlantılarda kilit bir sorun haline de gelen Türkiye'nin Rusya'dan aldığı S-400 hava savunma sistemleri olacak.
Pekala, Erdoğan-Biden görüşmesi öncesinde Washington'da nasıl bir hava hakim? Washington Enstitüsü'nün Türkiye Araştırmaları Programı Yöneticisi Soner Çağaptay'a nazaran "heyecan verici" bir manzara yok.
DW Türkçe'ye konuşan Çağaptay, Biden grubunun değerli bir kısmının Obama devrinden beri Türkiye konusunda çalışan beşerler olduğunu vurguladı ve "dilleri yandı" sözünü kullandı.
ABD'nin stratejisinin "Türkiye'nin NATO üyeliğini devam ettirmek ve demokrasinin canlı kalmasını sağlamak" olduğunu belirten Çağaptay, görüşmenin NATO Tepesi çerçevesinde yapılıyor olmasını ise "manidar" olarak tanımladı. Çağaptay, Washington'ın Türkiye-ABD münasebetlerini "NATO perspektifi üzerinden telakki etme bakış açısı" olduğunu da söyledi.
Soner Çağaptay'a nazaran görüşmede farklılıklardan çok iş birliklerine odaklanılacak. İş birliği alanları olarak ise Afganistan, Libya ve Kuzeybatı Suriye'yi işaret etti.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da katıldığı bir televizyon programında ABD'nin "birçok alanda iş birliği yapma arzusunda" olduğunu söyledi. Çavuşoğlu ayrıyeten, "bizim de beklentilerimiz karşılanmalı" vurgusu yaptı.
Pekala, ABD ve Türkiye ortasında yaşanan temel sıkıntılar neler?
S-400'ler konusunda ABD için gri alan var mı?
Türkiye, S-400 meselesinin tahlili için ortak bir çalışma kümesi öneriyor fakat ABD'den şimdi olumlu bir karşılık alamadı. S400'lerle ilgili Türkiye'ye yaptırım uygulanması tartışmalarının yaşandığı 2019 yılında devrin Temsilciler Meclisi Dışişleri Komitesi Lideri Eliot Pürüz, net bir tabirle "üçüncü bir seçenek yok" iletisini vermişti. Pürüz, "Dış bağlantılarda bunu nadiren görürüz lakin bu siyah-beyaz olarak gördüğümüz bir sorun. Ortası yok. Ya Erdoğan Rusya ile muahedeyi iptal eder ya da etmez" tabirlerini kullanmıştı.
Washington'da Türk-Amerikan bağlantılarını yakından takip eden Amerikalı bir uzman, ABD'deki bu görüşün değişmediğini söyledi.
Tahlil için diplomasiyi zorlayanın da "gri alanın olmaması, siyah beyaz olması" olduğunun altını çizen uzmana nazaran, Türkiye S-400'leri elinde tuttuğu sürece sorun giderilemez. DW Türkçe'ye konuşan uzman ayrıyeten, "Biden ikna edilse bile Kongre'de çok önemli bir sorun çıkacaktır" dedi.
Emsal bir görüşte olan Prof. İlter Turan da S-400'ler konusunda orta yol bulmanın "kolay olmadığını", bu bahiste Biden'ın "ABD Kongresi ile hengame çıkaracak bir hal almasını beklemenin gerçekçi olmayacağını" söyledi.
ABD Kongresi'nde kabul edilen 2021 yılının Ulusal Savunma Yetkilendirme Maddesi'ne, S-400 ve CAATSA yaptırımlarına yönelik olarak da bir unsur eklendi. Bu yasa hususuna nazaran CAATSA yaptırımlarının kaldırılması için Türkiye'nin S-400 sistemlerini elden çıkarması gerekiyor.
ABD-Türkiye ilgilerinde 15 Temmuz ve Gülen belgesi
Türkiye'nin ABD ile münasebetlerinde bugüne kadar yaşanılan en büyük gerginlik mevzularından biri de 15 Temmuz 2016'daki darbe teşebbüsü oldu. Darbe teşebbüsünden sorumlu tutulan Fethullah Gülen'in iadesi konusu ikili siyasi ve ekonomik alakalarda belirleyici bir rol oynadı.
Gülen'in Türkiye'ye iadesi başlığında, Biden idaresi periyodunda de şimdi bir değişiklik kaydedilmedi.
Gülen'in yanı sıra Gülen yapılanmasından öbür isimlerin de iadesi hususları, Erdoğan ve eski ABD Lideri Donald Trump'ın yaptıkları ikili görüşmelerde de gündeme gelmişti.
15 Temmuz sonrası ABD ile yaşanan kriz bahislerinden biri de rahip Andrew Craig Brunson'ın "FETÖ ile PKK ismine kabahat işlediği ve casusluk yaptığı" argümanıyla yargılanması oldu.
2016'da tutuklanan Brunson için devrin ABD Lideri Trump, Türkiye'ye yaptırım tehditlerinde bulunmuştu. Brunson'ın yanı sıra ABD'nin İstanbul Başkonsolosluğu irtibat vazifelisi Metin Topuz'un Gülen yapılanması soruşturması kapsamında yargılanması da ikili ilgilere darbe vurmuştu.
ABD ile PKK/YPG uyuşmazlığı ve Suriye
Suriye'de iç savaşla değişen alandaki istikrarlar de Washington ve Ankara ortasında krizlere neden oluyor. Washington idaresinin Suriye'nin kuzeyinde Kürt kümelere verdiği dayanak karşısında Ankara'dan sert bildiriler geliyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, şubat ayında yaptığı bir konuşmada, "Eğer biz sizinle NATO'da berabersek, şayet biz sizinle dünyada, NATO'da bu birlikteliğimizi sürdüreceksek bize samimi davranacaksınız. Teröristlerin yanında yer almayacaksınız. Şayet yer alacaksanız bizim yanımızda yer alacaksınız" demişti.
Suriye'deki iç savaşın 10. yılı münasebetiyle Bloomberg için bir makale kaleme alan Erdoğan; "Biden idaresi, kampanya devrinde verdiği kelamları tutarak, Suriye'deki trajediyi sonlandırmak ve demokrasiyi müdafaa etmek için bizimle birlikte çalışmalıdır" davetinde da bulunmuştu.
Fakat uzmanlar, Biden idaresinin ana omurgasını YPG'nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri'ne verilen siyasi ve askeri dayanağın sonlandırılmasının yakın bir gelecekte mümkün olmadığını söylüyor.
"ABD aniden takviyesini çektiği vakit memleketler arası alanda Amerika ile birlikte çalışmanın güvenilirliği konusunda tereddütler ortaya çıkacaktır" diyen Prof. Turan, ABD'nin de Türkiye'nin sözüne "yeterince inanç duyduğundan emin olmadığını" belirtti; Türkiye'nin ABD için "tekrar muteber bir ortağa dönmesi lazım" halinde konuştu.
ABD'nin İran yaptırımları: Halkbank davası
Türk hükümetinin ABD ile karşı karşıya gelmesine neden olan bir başka mevzu ise Halkbank'ın ABD'nin İran'a yaptırımlarını delme suçlaması. New York'ta devam eden davada banka dolandırıcılığı, komplo ve kara para aklama dahil altı suçlamanın yöneltildiği Halkbank ile ilgili şimdi kesin bir karar çıkmadı.
ABD basınında, devrin Beyaz Saray İdaresi'nin, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın isteği üzerine, Halkbank davasının düşürülmesi için Amerikan yargısına müdahale etmeye çalıştığı lakin sonuç alamadığı tarafında haberler yer almıştı. Lakin Joe Biden'ın yargılama sürecine müdahalede bulunmasına ihtimal verilmiyor.
Halkbank konusunu "Biden'ın dikkatine getirmenin sonuç getirecek-faydalı bir harekete benzemediğini" söyleyen İlter Turan, uzlaşma yoluna gidilmesinin isabetli olacağını belirtti.
DW Türkçe'ye değerlendirmelerde bulunan uzmanlar, ABD Başkanlık koltuğuna oturan Biden idaresi ile insan hakları ve hukuk hususlarında da problemler yaşanabileceğini, "otokrasilere karşı demokrasi" görüşünü dillendiren Biden'ın bu bahislerdeki tavrıyla Türkiye'yi zorlayabileceğini söylüyor.