BBC'nin araştırmasına nazaran, his tahlili için kullanılan yapay zeka ve yüz tanıma teknolojisi Sincan'daki Uygurlar üzerinde denendi.
Sincan'da birden fazla Müslüman yaklaşık 12 milyon Uygur yaşıyor. Bölgedeki Uygurlar, her gün nezaret altında tutuluyor. Bölgede çok sayıda Çin'in 'yeniden eğitim kampları' olarak isimlendirdiği tartışmalı kamplar da bulunuyor. İnsan hakları kuruluşları bu merkezleri 'ıslahevleri' olarak tanımlıyor ve buralarda bir milyondan fazla kişinin tutulduğu kestirim ediliyor.
Pekin, bölgede "kendi devletlerini kurmak isteyen ayrılıkçıların düzenledikleri terör ataklarıyla yüzlerce kişiyi öldürdüklerini" söyleyerek nezaretin gerekli olduğunu savunuyor.
BBC Türkçe'nin haberine nazaran, bir yazılım mühendisi, güvenlik korkuları nedeniyle kimliğini zımnî tutma kaidesiyle BBC'nin araştırmacı gazetecilik programı Panorama'ya konuşmayı kabul etti. Mühendisin çalıştığı şirketin de ismi açıklanmadı.
Mühendis, Panorama programına, his tanıma sisteminin yerleştirildiğini tez ettiği, beş tutuklu Uygur'un fotoğrafını gösterdi ve "Çin hükümeti Uygurları, laboratuvarlardaki fareler üzere kimi deneyleri için denek olarak kullanıyor" dedi.
Mühendis, bölgedeki polis merkezlerine kameraları yerleştirme misyonuyla ilgili de "Deneklere 3m araya his tespit kamerası yerleştirdik. Palavra makinesine benziyor fakat daha ileri bir teknoloji" dedi.
'Bilekleriniz metal bağlarla kilitleniyor'
Çin genelindeki polis merkezlerinde 'yaygın olarak bulunan dizginleme sandalyelerinin' kullanıldığını tabir eden mühendis, "Bilekleriniz metal bağlarla kilitleniyor, birebiri ayak bileklerinize de yapılıyor" diye devam etti.
Mühendis, yapay zeka sistemlerinin yüz tabirleri ve deri gözeneklerindeki dakikalık değişimleri bile tespit ve tahlil edebildiğine ait deliller da gösterdi.
Mühendisin argümanlarına nazaran yazılımlar daire grafikler yaratıyor ve grafikteki kırmızı alanlar zihnin olumsuz yahut huzursuz hissettiği anları yansıtıyor. Mühendis, yazılımın "güvenilir delil olmadan karara varılma gayeli kullanıldığını" tez etti.
Sistemdeki daire grafiğindeki bilgiler renklere nazaran ayrılıyor. Kırmızı, 'huzursuzluk, olumsuzluk' hissinini yansıtıyor.
Londra'daki Çin Büyükelçiliği, bölgede his tanıma yazılımının kullanılıp kullanılmadığıyla ilgili sorulara cevap vermedi lakin şu açıklamayı yaptı:
"Sincan'daki bütün etnik kümelerin siyasi, ekonomik, toplumsal hakları ve dini özgürlükleri büsbütün garanti altındadır. İnsanlar, etnik geçmişlerine bakmaksızın ahenk içinde yaşıyor ve şahsî özgürlüklerine rastgele bir kısıtlama olmadan istikrarlı ve huzurlu bir hayatın keyfini çıkarıyor."
Deliller, İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün Çin Yöneticisi Sophie Richardson'a da gösterildi.
Richardson, "Bunlar çok şok edici bulgular. Daire grafiğine indirgenen beşerler, zorlayıcı koşullar, inanılmaz bir baskı altında ve tedirginlik içinde olan beşerler. Bu da suçluluk emaresi olarak bedellendiriliyor, bunun çok sıkıntılı olduğunu düşünüyorum" dedi.
Colorado Üniversitesi'nden Darren Byler'a nazaran Uygurlar, mahallî bölge yetkililerine tertipli olarak DNA örnekleri vermek zorunda kalıyor, dijital taramalardan geçiriliyor ve birçok hükümetin geliştirdiği, rehber ve bildiriler dahil birçok datayı toplayan, cep telefonu uygulamasını indirmeye zorlanıyor.
Byler, "Uygur hayatı artık bilgi oluşturmaktan ibaret. Herkes cep telefonunun yanında taşınması zarurî bir şey olduğunu biliyor. Taşımazsanız gözaltına alınabilirsiniz, takip edildiğinizi biliyorlar. Kaçış yokmuş üzere hissediyorlar" dedi.
Dataların birçok 'Entegre Ortak Operasyonlar Platformu' ismi verilen bilgisayar sistemi içinde toplanıyor. İnsan Hakları İzleme Örgütü, bu sistemin kuşkulu davranışları tespit ettiğini söylüyor.
Richardson sistemle ilgili şunları söyledi:
"Sistem, onlarca farklı yasal davranış cinsleri hakkında bilgi topluyor. Buna, ön kapı yerine art kapıdan çıkmak, kendilerine ilişkin olmayan bir otomobile yakıt koymak da dahil.
Yetkililer artık insanların meskenlerinin dış kapılarına QR kodu yerleştiriyor. Böylelikle, konutta kimin bulunması gerektiğini, kimin bulunmaması gerektiğini kolaylıkla öğrenebiliyorlar."
'George Orwell bile hayal edememiştir'
Çinli teknoloji şirketlerinin devletle ne kadar yakın bağlantıda olduğu her vakit tartışma konusu olmuştur. ABD merkezli araştırma kümesi IPVM, bu şirketlerin patentlerinde, Uygurların tespiti için özel olarak tasarlanan yüz tanıma eserlerine ait delillere ulaştıklarını öne sürüyor.
Huawei ve Çin Bilim Akademisi'nin Temmuz 2018'de yaptığı bir patent müracaatındaki yüz tanıma eseri için, bireyleri etnik özelliklerine nazaran ayırt edebilme özelliği bulunduğu belirtiliyor.
Huawei ise kümenin araştırmasına cevap olarak "teknolojinin, toplumun rastgele bir üyesine ayrımcılık yahut baskı emelli kullanılmasını onaylamadıklarını" söyledi ve faaliyetlerinin "hükümetten bağımsız olduğunu" tabir etti.
Araştırma kümesi IPVM ayrıyeten, şirketin 'Bir Kişi, Bir Dosya' isimli bir teknoloji geliştirdiğine ait de evraklara ulaştı.
IPVM'den Conor Healy sistemi şöyle anlattı:
"Her bir birey için hükümet şahsî bilgileri, siyasi faaliyetlerini, ilgilerini topluyor… bu kişinin davranışlarının anlaşılması, ne tıp bir tehdit oluşturabileceğinin tespit edilmesi için her türlü datayı topluyor.
"Her türlü muhalefeti imkansız kılıyor ve hükümete vatandaşlarının davranışlarıyla ilgili gerçek varsayımlar yaratıyor. Bir hükümetin bu tıp tahliller yapma kapasitesine sahip olacağını George Orwell bile hayal edememiştir."
Huawei, 'Bir Kişi, Bir Dosya' sisteminin teknoloji gelişimine dahil olup olmadığı sorusuna direkt karşılık vermedi fakat şirketin hükümetten bağımsız faaliyet gösterdiğini yineledi.
Çin'in Londra Büyükelçiliği ise bu programlara ait "bilgi sahibi olmadığını" söyledi.