Kabul edelim; zarf, sıfat, isim, özne, yüklem, tümleç ve gibisi tabirler dilbilgisi dersi sırasında ve imtihanlarda karşımıza çıktığında pek de keyifli değildir. Lakin ezberci eğitim sistemini ya da anlamsız imtihanları bir kenara bıraktığımız vakit bu cins tabirlerin aslında lisanımızın zenginliğini tabir ettiğini anlarız. Belirteç olarak da isimlendirilen zarf, doğru kullanıldığı vakit bir cümleye eşsiz bir mana kazandırabilir.
Zarfın öbür ismi belirteçtir. Bu isim bile aslında kullanılan sözcüğün vazifesinin ne olduğunu açık bir biçimde lisana getiriyor; belirtme vazifesi. Yani zarf olarak kullanılan sözcük, birlikte kullanıldığı fiile kıymet katıyor ve böylelikle sıradan bir fiil olmaktan çıkararak hem fiile hem de cümleye eşsiz bir mana katıyor. Gelin belirteç olarak da isimlendirilen zarf nedir, tipleri nelerdir gibi merak edilen soruları anlaşılır örnekler üzerinden inceleyelim.
İçindekiler
Zarf (belirteç) nedir?
Türkçede zarf ne işe fayda?
Zarf nasıl bulunur?
Zarf çeşitleri nelerdir?
Durum zarfı özellikleri:
Durum zarfı örnekleri
Zaman zarfı özellikleri:
Zaman zarfı örnekleri
Yer - taraf zarfı özellikleri:
Yer - istikamet zarfı örnekleri
Miktar zarfı özellikleri:
Miktar zarfı örnekleri
Soru zarfı özellikleri
Soru zarfı örnekleri
Zarf (belirteç) nedir?
Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da kendi çeşidindeki öteki zarfları durum, vakit, ölçü ve yer üzere kıymetler bakımından niteleyen sözcükler zarf ya da başka ismiyle belirteçtir. Zarf, birçok vakit yüklem olan fiili nitelediği için cümle manası için son derece değerlidir. Kelam konusu fiile ya da fiilimsilere sorulacak sorular ile zarf bulunur.
Türkçede zarf ne işe fayda?
Zarflar fiilleri nitelerler, bunu anladık lakin nasıl? Bir örnek üzerinden gidelim; arkadaşınız sizi aradı ve ne yaptığınızı sordu. Ona yanıt olarak ‘yürüyorum’ dediniz. Tek başına kullanılan ‘yürüyorum’ fiili, diyalog için bedelli bir cümle değildir zira arkadaşınız sizi bekliyor ve geç kalmışsınız. ‘hızlı yürüyorum’ dediğiniz vakit ise ortaya daha manalı bir cümle çıkar ve karşı taraf anlar ki bu cümleyi kuran kişi geç kaldığının farkında ve bunun için bir şey yapıyor.
Bu kolay örneği çoğaltmak mümkün. Sonuç olarak değerlendirirsek bir zarf, cümleye eşsiz bir mana katar. Zarf olmadan kurulan bir cümle birçok vakit aktarmak istediği kıymetli manaya sahip değildir. Tıpkı sıfatlar üzere. ‘hava’ sözü, tek başına hayli anlamsız bir sözcüktür lakin ‘sıcak hava’ dediğiniz anda işler biraz daha manalı hale gelir.
Zarf nasıl bulunur?
Zarfların fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da kendi cinsindeki başka zarfları durum, vakit, ölçü ve yer bakımından nitelediğini söylemiştik. Bu kıymetlerin neler olduğunu yani zarfı bulmak için nitelenen fiile kimi sorular sormak gerekir. Tipine nazaran değişse de zarfı bulmak için fiile, fiilimsiye, sıfata ya da zarfa şu sorulardan birini sormak gerekir;
[*]Nasıl? [*]Niye? [*]Neden? [*]Niçin? [*]Ne vakit? [*]Nereye? [*]Ne kadar?
Zarf çeşitleri nelerdir?
- Durum zarfı
- Zaman zarfı
- Yer - istikamet zarfı
- Miktar zarfı
- Soru zarfı
Durum zarfı özellikleri:
Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın nasıl yapıldığını tabir eden zarflar, durum zarfı olarak isimlendirilir. Durum zarfları katılık, yineleme, mümkünlük ve neden üzere manaları da sunar. Fiile sorulan nasıl, niçin, niye, neden gibi sorularla durum zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan birtakım durum zarfları şunlardır;
- Hızlı
- Hızla
- Tek tek
- İyice
- Sora sora
- Geze geze
- Böyle
- Şöyle
- Onlara insanca
- davranalım.
- Oraya asla gitmeyeceğim.
- Yaşlı adam bakımsızlıktan öldü.
- Yarışmaya tekrar katıldı.
- Yerleri iyice temizledim.
- Hız limitine karşın arabası çok hızlı kullanıyordu.
- Onu azarlamak yerine güzellikle anlatabilirsiniz.
Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın yapılma vaktini söz eden zarflar, zaman zarfı olarak isimlendirilir.. Fiile sorulan ne vakit sorusu ile vakit zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan birtakım vakit zarfları şunlardır;
[*]Dün [*]Bugün [*]Yarın [*]Akşam [*]Kışın [*]Geceleyin [*]İlkin [*]Şimdilik [*]Yine [*]Demin [*]Daha [*]Hâlâ [*]Henüz [*]Derhal [*]Bazen
Zaman zarfı örnekleri;
- Sabahları
- binlerce kuş öter.
- Beni yarın aramalısın.
- Çocuk bugün hastalandı.
- Akşam mangal yakarız.
- Bu işi gündüz yapalım.
- Annem ve babam henüz gelmedi.
- Yarın akşam daima birlikte sinemaya gideceğiz.
Yer - istikamet zarfı özellikleri:
Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın yönelme durumlarını söz eden zarflar, yer - taraf zarfı olarak isimlendirilir. Yer - taraf zarfları, rastgele bir çekim eki almamış halde kullanılırlar. Çekim eki almış yer - istikamet zarfları isim olmuş demektir. Fiile sorulan nereye sorusu ile yer - istikamet zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan birtakım yer - taraf zarfları şunlardır;
[*]İçeri [*]Dışarı [*]Aşağı [*]Yukarı [*]İleri [*]Geri [*]Öte [*]Beri
Yer - istikamet zarfı örnekleri;
- Biraz dışarı
- çık.
- İçeri girip ona bağırdı.
- Aşağı iniyorum.
- Elindekini yukarı at.
- Geri dönmek için bir yol bulalım.
- Biraz ileri gidin lütfen
- Onu yukarı çıkarmak için bütün gücünü kullanmalısın.
Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın miktar ve ölçü durumunu tabir eden zarflar, miktar zarfı olarak isimlendirilir. Ölçü zarfları sayı, eşitlik, karşılaştırma, üstünlük, aşırılık ve derecelendirme üzere manalar da sunar. Fiile sorulan ne kadar sorusu ile ölçü zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan birtakım ölçü zarfları şunlardır;
[*]Az [*]Azıcık [*]Çok [*]Daha çok [*]Çokça [*]Kadar [*]Bu kadar [*]Biraz [*]Oldukça [*]Pek [*]Pek çok [*]En [*]En çok [*]Fazla [*]Epeyce [*]Denli
Miktar zarfı örnekleri;
- Çok
- çalışarak imtihanı kazandı.
- Bu saate kadar epeyce yol aldık.
- Oldukça büyük bir meskende oturuyorum.
- Az konuş, çok dinle.
- Biraz beklersen gelecek.
- Onun oğlu pek şirin birine benziyor.
- Fazla televizyon izlemek gözüne ziyan verir.
Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın durum, vakit, sebep, ölçü bakımından niteliğini soran ve cümleye soru manası kazandıran zarflar, soru zarfı olarak isimlendirilir. Karşılığı zira ile başlayan cümlelerdeki soru manası, soru zarfı ile sağlanmış demektir. Yaygın olarak kullanılan birtakım soru zarfları şunlardır;
[*]Neden? [*]Niye? [*]Niçin? [*]Nasıl? [*]Ne vakit? [*]Ne kadar?
Soru zarfı örnekleri;
- Buraya nasıl
- geldin?
- Program ne zaman başlayacak?
- Niçin uyumuyor?
- Neden olanları anlatmıyorsun?
- Onu ne kadar özledin?
- Niye en güç günümde yanımda değildin?
- Onun bahçesi niye bu kadar geniş?
