Güneş tutulması ve deprem arasında ilişki var mı?
Türkiye?deki durum özetle şöyle: 32 yıllık dönemde yaşanan 59 şiddetinden büyük 37 depremden, 17 Ağustos 1999 Marmara depremi hariç, hiçbiri güneş tutulması tarihleriyle ilişkili değil
11 Ağustos 1999 güneş tutulmasından tam altı gün sonra ülkemizde büyük bir felaket yaşandı İzmit depremi en az 20000 kişinin yaşamını alırken, binlerce aileyi de evsiz barksız bıraktı Büyük depremin yaraları hala sarılmamışken, 29 Mart 2006 güneş tutulması ister istemez insanlarda deprem korkusunu uyandırdı Ya deprem olursa?
Kimi bilim adamları güneş tutulması ve deprem arasında mutlak bir ilişkinin varlığından söz ederken, diğerleri ise bilimsel dayanağı olmayan bu tür açıklamalarla panik yaratmanın doğru olmadığını söylüyorlar
Peki doğru yanıt nedir? Böyle bir ilişki var mı, varsa halk arasında panik yaratmamak için gizleniyor mu? Ama genel kabul gören görüş, ciddi bilim çevrelerinde, güneş tutulmasıyla depremler arasında bir ilişik olmadığı Ciddi bilimciler, bazı tüccar akademisyenlerin bu işini ticaretini yaptığı görüşünde
Deprem karmaşık süreç
Deprem başlı başına son derece karmaşık bir olgu, zengin endüstri ülkeleri bile gelişkin teknolojilerine rağmen depremin gizini çözebilmiş değil Sonuçta deprem birçok faktörden etkilenebilen jeolojik süreçlerin bir sonucu Fakat bilim insanlarının bildiği kesin bir nokta var: Deprem felaketlerini en az zararla atlatmak için depremle yaşamayı öğrenmek Yani özetle depreme dayanıklı yapılar inşa etmek ve yerleşmeleri sağlam zeminler üzerine kurmak Güneş tutulması ve deprem ilişkisine gelince
Evet güneş tutulmalarıyla yakın tarihlerde meydana gelmiş depremler yok değil Fakat bu ilişkinin ne sıklıkta ortaya çıktığını görmek için on on beş senelik verilere bakmak yeterli değildir Çok daha geniş kapsamlı istatistiksel araştırmaların yapılması gerekir
İşte böyle bir araştırma İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü?nden yardımcı doçent Tansel Ak tarafından yapıldı
Araştırma sonucu
Araştırma kapsamında 111900 ile 15102005 tarihleri arasında dünya genelinde yaşanan 60 şiddetinden büyük depremler ve bu depremlerle yakın tarihlerde meydana gelen güneş tutulmaları aranmış
Son 105 yılda 77 halkalı, 80 parçalı, 74 tam ve sekiz kez de halkalı başlayıp tam biten güneş tutulmasıyla birlikte toplam 239 güneş tutulması söz konusu
Bu tutulmaların %40,2?sinden (96 tane) on gün önce en az bir deprem görülmüş 106 güneş tutulmasından on gün sonra ise yine en az bir deprem meydana gelmiş Geriyle kalan 37 tutulmadan on gün önce ve sonra dünyanın hiçbir yerinde 60 şiddetinde veya daha büyük bir deprem yaşanmamış
Sonuç olarak yaklaşık olarak güneş tutulmalarının %85?inde on gün önce veya sonra dünyanın her hangi bir yerinde 60 şiddetinde veya daha büyük en az bir deprem olmuş
BM araştırması
Daha dar bir zaman dilimini kapsayan ikinci bir araştırma Birleşmiş Milletler Jeoloji Araştırmaları?nın verilerine dayanıyor Buna göre 19732004 yılları arasında büyüklüğü 7099 şiddetinde 487 deprem meydana gelmiş
Birleşmiş Milletler Jeoloji Araştırmaları?nın verileri 7079 büyüklüğündeki depremlerin yıllık ortalamasının 17, daha büyük depremlerin ise 1 olduğunu söylüyor Aynı zaman dilimi içinde ise 70 güneş tutulması kaydedilmiş
Bu araştırmada 17 ağustos 1999 depreminin güneş tutulmasından altı gün sonra meydana geldiği dikkatte alınarak, bu depremlerin güneş tutulmasından altı gün önce veya sonra yaşanıp yaşanmadığına bakılmış
Araştırmadan çıkan sonuca göre büyük depremlerin %90?ı güneş tutulmalarıyla ilgili olmayan tarihlerde yaşanmış
Güneş tutulmasına yakın tarihlerde meydana gelenler, Avrasya, Avustralya, Filipin, Pasifik ve Kuzey ve Güney Amerika levha sınırındaki depremler
Türkiye?deki durum ise özetle şöyle: 32 yıllık dönemde yaşanan 59 şiddetinden büyük 37 depremden, 17 Ağustos 1999 Marmara depremi hariç, hiçbiri güneş tutulması tarihleriyle ilişkili değil
Türkiye?deki 160170km genişliğindeki koridordan geçip gitmesi aşağı yukarı 16 dakika sürecek Astronomik koşullarda değişim ender olarak yaşansa da, Karadeniz bölgesindeki hava koşulları tam tutulmayı izlemek için pek uygun olmayabilir
Ayrıca 160170km?lik koridor dışında kalanlar sadece parçalı tutulma izleyebilecekler
Ülkemizde tam güneş tutulmasının en iyi izlenebileceği yerlerden biri Antalya Burada tutulma Akdeniz?den karaya doğru yaşanacak Bulutsuz gökyüzünde tutulmayı izleme şanı %60 olarak tahmin edilmekte Antalya öte yandan kuzeybatıdan gelecek kötü hava koşullarına karşı da dağlarla korunmakta
Kaş?ta üç dakika
Tabii Antalya?nın çevresindeki bölgelerde çok uygun yerler var Mesela Kalkan?da tutulma 2 dakika, hatta Kaş?ta üç dakika kadar sürecek Fakat tam tutulmanın merkezine ulaşmak için Manavgat?ın önlerine gitmek gerekecek Burada korona ve protüberansları izlemek için 3 saat 45 dakikalık bir zaman olacak
Protüberanslar güneşin yüzeyinde bir patlama gibi görünür Dev manyetik alanlar, hidrojenin kızıl ışığında parlayan gazları manyetik alan çizgilerinin dışına ittikten sonra yeniden Güneşin üzerine getirirler Protüberanslar, Ay?ın meydana getirdiği gölgenin kenarında kırmızı bir leke şeklinde görünürler, ama bu gözlem için genelde dürbün veya teleskop gereklidir
Hazır koruyucu gözlüklerimizi takmışken güneş lekelerini de arayabiliriz Aslında güneş lekelerinin tutulma ile ilgisi yoktur, hatta çıplak gözle bile görülebilirler Çıplak gözle görülebilen bu lekeler ayrı ayrı lekelerin bir araya toplanmış halleridir
Bir leke grubu aşağı yukarı 100000km kadar genişleyebilir, bu açıdan baktığımızda dünyamızdan daha büyüktür Lekeler, bu bölgede kuvvetli manyetik alanların, Güneşin derinliklerindeki kızgın gazları engellemeleri yüzünden karanlık görünürler Bu yüzdendir ki lekeler daha soğuktur ve çevreleri kadar iyi ışımazlar
Dakika dakika tutulması
Saat 1136?da Ay?ın gölgesi Brezilya?nın doğusunda görünmeye başlayacak Tutulma genişliği 129km olan bir koridor boyunca 1 dakika 53 saniye izlendikten sonra, yarım saatte Atlantik okyanusunu geçerek, Gine Körfezi?ne, buradan da 1208?de Gana?ya ulaşacak Burada gölgenin genişliği 188km olacak ve tutulma Gana?nın başkenti Accra?da 2 dakika 58 saniye izlenecek
1214?te Togo?ya ulaşan gölge iki dakika sonra Benin?e gelecek Buradan kuzeydoğu yönünde Nijerya?ya, çölü geçtikten sonra da 1340?ta Akdeniz?e ve buradan da 1354?te Türkiye?ye ulaşacak
Antalya, tutulma merkezinin 50km kuzeydoğusunda bulunuyor Sahil bölgelerindeki kentlerden tam tutulma 3 dakika 11 saniye, tam tutulma merkezindeki kentlerde 34 saniye daha uzun gözlemlenebilecek
En uzun tutulma Konya?da takip edilecek Burada gözlemciler tam güneş tutulmasını 3 dakika 36 saniye boyu izleme şansına sahipler Manavgat ilçesindeki güneş tutulması 1237?de başlayarak, 1355?te sona erecek
Ay?ın gölgesi Türkiye?nin dağlarını aşarak Sivas kentinde geldikten sonra 1410?da Karadeniz üzerinden ülkemizi terk edecektir
Tam tutulmanın izlenebileceği diğer kentler Aksaray, Amasya, Giresun, Karaman, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir, Ordu, Sivas, Tokat ve Yozgat Parçalı güneş tutulması izleyecek bazı kentler ise İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Balıkesir, Diyarbakır, Erzurum, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa
kaynak:bilimorg
Türkiye?deki durum özetle şöyle: 32 yıllık dönemde yaşanan 59 şiddetinden büyük 37 depremden, 17 Ağustos 1999 Marmara depremi hariç, hiçbiri güneş tutulması tarihleriyle ilişkili değil
11 Ağustos 1999 güneş tutulmasından tam altı gün sonra ülkemizde büyük bir felaket yaşandı İzmit depremi en az 20000 kişinin yaşamını alırken, binlerce aileyi de evsiz barksız bıraktı Büyük depremin yaraları hala sarılmamışken, 29 Mart 2006 güneş tutulması ister istemez insanlarda deprem korkusunu uyandırdı Ya deprem olursa?
Kimi bilim adamları güneş tutulması ve deprem arasında mutlak bir ilişkinin varlığından söz ederken, diğerleri ise bilimsel dayanağı olmayan bu tür açıklamalarla panik yaratmanın doğru olmadığını söylüyorlar
Peki doğru yanıt nedir? Böyle bir ilişki var mı, varsa halk arasında panik yaratmamak için gizleniyor mu? Ama genel kabul gören görüş, ciddi bilim çevrelerinde, güneş tutulmasıyla depremler arasında bir ilişik olmadığı Ciddi bilimciler, bazı tüccar akademisyenlerin bu işini ticaretini yaptığı görüşünde
Deprem karmaşık süreç
Deprem başlı başına son derece karmaşık bir olgu, zengin endüstri ülkeleri bile gelişkin teknolojilerine rağmen depremin gizini çözebilmiş değil Sonuçta deprem birçok faktörden etkilenebilen jeolojik süreçlerin bir sonucu Fakat bilim insanlarının bildiği kesin bir nokta var: Deprem felaketlerini en az zararla atlatmak için depremle yaşamayı öğrenmek Yani özetle depreme dayanıklı yapılar inşa etmek ve yerleşmeleri sağlam zeminler üzerine kurmak Güneş tutulması ve deprem ilişkisine gelince
Evet güneş tutulmalarıyla yakın tarihlerde meydana gelmiş depremler yok değil Fakat bu ilişkinin ne sıklıkta ortaya çıktığını görmek için on on beş senelik verilere bakmak yeterli değildir Çok daha geniş kapsamlı istatistiksel araştırmaların yapılması gerekir
İşte böyle bir araştırma İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü?nden yardımcı doçent Tansel Ak tarafından yapıldı
Araştırma sonucu
Araştırma kapsamında 111900 ile 15102005 tarihleri arasında dünya genelinde yaşanan 60 şiddetinden büyük depremler ve bu depremlerle yakın tarihlerde meydana gelen güneş tutulmaları aranmış
Son 105 yılda 77 halkalı, 80 parçalı, 74 tam ve sekiz kez de halkalı başlayıp tam biten güneş tutulmasıyla birlikte toplam 239 güneş tutulması söz konusu
Bu tutulmaların %40,2?sinden (96 tane) on gün önce en az bir deprem görülmüş 106 güneş tutulmasından on gün sonra ise yine en az bir deprem meydana gelmiş Geriyle kalan 37 tutulmadan on gün önce ve sonra dünyanın hiçbir yerinde 60 şiddetinde veya daha büyük bir deprem yaşanmamış
Sonuç olarak yaklaşık olarak güneş tutulmalarının %85?inde on gün önce veya sonra dünyanın her hangi bir yerinde 60 şiddetinde veya daha büyük en az bir deprem olmuş
BM araştırması
Daha dar bir zaman dilimini kapsayan ikinci bir araştırma Birleşmiş Milletler Jeoloji Araştırmaları?nın verilerine dayanıyor Buna göre 19732004 yılları arasında büyüklüğü 7099 şiddetinde 487 deprem meydana gelmiş
Birleşmiş Milletler Jeoloji Araştırmaları?nın verileri 7079 büyüklüğündeki depremlerin yıllık ortalamasının 17, daha büyük depremlerin ise 1 olduğunu söylüyor Aynı zaman dilimi içinde ise 70 güneş tutulması kaydedilmiş
Bu araştırmada 17 ağustos 1999 depreminin güneş tutulmasından altı gün sonra meydana geldiği dikkatte alınarak, bu depremlerin güneş tutulmasından altı gün önce veya sonra yaşanıp yaşanmadığına bakılmış
Araştırmadan çıkan sonuca göre büyük depremlerin %90?ı güneş tutulmalarıyla ilgili olmayan tarihlerde yaşanmış
Güneş tutulmasına yakın tarihlerde meydana gelenler, Avrasya, Avustralya, Filipin, Pasifik ve Kuzey ve Güney Amerika levha sınırındaki depremler
Türkiye?deki durum ise özetle şöyle: 32 yıllık dönemde yaşanan 59 şiddetinden büyük 37 depremden, 17 Ağustos 1999 Marmara depremi hariç, hiçbiri güneş tutulması tarihleriyle ilişkili değil
Türkiye?deki 160170km genişliğindeki koridordan geçip gitmesi aşağı yukarı 16 dakika sürecek Astronomik koşullarda değişim ender olarak yaşansa da, Karadeniz bölgesindeki hava koşulları tam tutulmayı izlemek için pek uygun olmayabilir
Ayrıca 160170km?lik koridor dışında kalanlar sadece parçalı tutulma izleyebilecekler
Ülkemizde tam güneş tutulmasının en iyi izlenebileceği yerlerden biri Antalya Burada tutulma Akdeniz?den karaya doğru yaşanacak Bulutsuz gökyüzünde tutulmayı izleme şanı %60 olarak tahmin edilmekte Antalya öte yandan kuzeybatıdan gelecek kötü hava koşullarına karşı da dağlarla korunmakta
Kaş?ta üç dakika
Tabii Antalya?nın çevresindeki bölgelerde çok uygun yerler var Mesela Kalkan?da tutulma 2 dakika, hatta Kaş?ta üç dakika kadar sürecek Fakat tam tutulmanın merkezine ulaşmak için Manavgat?ın önlerine gitmek gerekecek Burada korona ve protüberansları izlemek için 3 saat 45 dakikalık bir zaman olacak
Protüberanslar güneşin yüzeyinde bir patlama gibi görünür Dev manyetik alanlar, hidrojenin kızıl ışığında parlayan gazları manyetik alan çizgilerinin dışına ittikten sonra yeniden Güneşin üzerine getirirler Protüberanslar, Ay?ın meydana getirdiği gölgenin kenarında kırmızı bir leke şeklinde görünürler, ama bu gözlem için genelde dürbün veya teleskop gereklidir
Hazır koruyucu gözlüklerimizi takmışken güneş lekelerini de arayabiliriz Aslında güneş lekelerinin tutulma ile ilgisi yoktur, hatta çıplak gözle bile görülebilirler Çıplak gözle görülebilen bu lekeler ayrı ayrı lekelerin bir araya toplanmış halleridir
Bir leke grubu aşağı yukarı 100000km kadar genişleyebilir, bu açıdan baktığımızda dünyamızdan daha büyüktür Lekeler, bu bölgede kuvvetli manyetik alanların, Güneşin derinliklerindeki kızgın gazları engellemeleri yüzünden karanlık görünürler Bu yüzdendir ki lekeler daha soğuktur ve çevreleri kadar iyi ışımazlar
Dakika dakika tutulması
Saat 1136?da Ay?ın gölgesi Brezilya?nın doğusunda görünmeye başlayacak Tutulma genişliği 129km olan bir koridor boyunca 1 dakika 53 saniye izlendikten sonra, yarım saatte Atlantik okyanusunu geçerek, Gine Körfezi?ne, buradan da 1208?de Gana?ya ulaşacak Burada gölgenin genişliği 188km olacak ve tutulma Gana?nın başkenti Accra?da 2 dakika 58 saniye izlenecek
1214?te Togo?ya ulaşan gölge iki dakika sonra Benin?e gelecek Buradan kuzeydoğu yönünde Nijerya?ya, çölü geçtikten sonra da 1340?ta Akdeniz?e ve buradan da 1354?te Türkiye?ye ulaşacak
Antalya, tutulma merkezinin 50km kuzeydoğusunda bulunuyor Sahil bölgelerindeki kentlerden tam tutulma 3 dakika 11 saniye, tam tutulma merkezindeki kentlerde 34 saniye daha uzun gözlemlenebilecek
En uzun tutulma Konya?da takip edilecek Burada gözlemciler tam güneş tutulmasını 3 dakika 36 saniye boyu izleme şansına sahipler Manavgat ilçesindeki güneş tutulması 1237?de başlayarak, 1355?te sona erecek
Ay?ın gölgesi Türkiye?nin dağlarını aşarak Sivas kentinde geldikten sonra 1410?da Karadeniz üzerinden ülkemizi terk edecektir
Tam tutulmanın izlenebileceği diğer kentler Aksaray, Amasya, Giresun, Karaman, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir, Ordu, Sivas, Tokat ve Yozgat Parçalı güneş tutulması izleyecek bazı kentler ise İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Balıkesir, Diyarbakır, Erzurum, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa
kaynak:bilimorg