24 Ocak'ta meydana gelen ve 41 kişinin ömrünü yitirdiği 6.8 büyüklüğündeki Elazığ zelzelesinin akabinde 'deprem vergileri' bir sefer daha devlet gündemine geldi. Bilhassa Kızılay Yöneticisi Ekrem Kınık'ın sarsıntının çabucak akabinde yaptığı bağış talebi 'deprem vergilerine ne oldu?' sorusunun sorulmasına yol açtı. Hem muhalefet hem de iktidardan bu hususta çeşitli açıklamalar geldi. Biz de gündemi meşgul eden bu vergilerin geçmişini, oluşan reaksiyonları ve hükümetin tenkitlere cevabını derledik...
Yine alevlenen zelzele vergileri kamuoyunda en çok tartışılan hususlardan biri oldu.
Evet 'deprem vergisi' diye bir vergi sahiden var mı?
"Bilindiği üzere 26.11.1999 tarih ve 23888 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 4481 sayılı kanun ile;
Kişisel Muhabere Vergisi,
Şahsi Süreç Vergisi
Ek Gelir Vergisi,
Ek Kurumlar Vergisi,
Ek Emlak Vergisi,
Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi, uygulanması cihetine gidilmiştir.
Yukarıdaki vergilerden “Özel Muhabere Vergisi” kalıcı nitelikte bir vergi olarak günümüzede kadar varlığını sürdürmüştür. Bu nedenle günümüzde “Deprem Vergisi” denince akla birinci gelen vergi “Özel Muhabere Vergisi” olmaktadır.
Yukarıdaki gelişim kapsamında bakınca, teknik vergi literatüründe “Deprem Vergisi” isimli bir vergi laf konusu değildir. Lakin kamuoyunun literatüründe “Deprem Vergisi” kelam konusu olup bununla da kast edilen esas itibarile “Özel Muhabere Vergisi”dir.
20 yılda ne kadar "deprem vergisi" toplandı?
Ozan Bingöl: Hususî Muhabere Vergisi sarsıntı fonu değildir, kamusal muhtaçlıklar için harcanır
"Gerek Türkiye'de gerekse asrî yerkürede vergiler belirli masraflara özgülenmezler. Kamu masraflarını karşılamak üzere bütçede toplanır ve kamusal gereksinimler için harcanır" diyen Bingöl, bu tasarrufun içine zelzele için yapılan harcamaların yanı sıra yol, köprü, hastane prodüksiyonu, çalışanların ecirlerinin ödemesinin de girdiğini belirtiyor.
Vergiler muhalefetin de gündeminde: Toplanan para nereye harcandı
Kamuoyunun gündemindeki vergileri CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu 29 Ocak'taki Meclis küme içtimasında sordu:
"2004-2019 arası vatandaştan toplanan sarsıntı vergisi 65 milyar lira. Dolara vurursak 34 milyar dolar. Bu para zelzele yaralarını sarmak, kentleri zelzeleye dayanıklı hale getirmek için bizim ödediğimiz vergi. Sonra bu orantıları da artırdılar. Hiç itirazımız yok. Zelzele varsa kentleri sarsıntıya dayanıklı hale getireceksek, can kaybı olmasın istiyorsak bu fedakarlığa bu millet katlanır. Ve vatandaş haklı olarak şunu soruyor; ‘17 yıldır iktidarsınız ve sarsıntı vergisi alıyorsunuz. Elazığ'da ve Malatya'da bilinen tüm zelzele ortamlarında can kaybı ve tahribatı önlemek için neler yaptınız?’
"Çık de ki; 'Biz sarsıntı kesimi Elazığ'daki tahribatı gidermek için şu şu yatırımı yaptık. Ey sevgili vatandaşım hiç meraklanma; biz vatandaştan toplanan her kuruşun hesabını vermeyi namuslu bir vazife kabul ediyoruz' desene."
Erdoğan: Bugüne kadar harcanan para bu rakamların yaklaşık 5 katı
31 Ocak'ta AKP'nin Genişletilmiş Vilayet Liderleri Toplantısı'nda konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kılıçdaroğlu'nun laflarına ait şunları söyledi:
“Hani daima, 'Deprem vergileri ne oldu?' daima bunu söylüyor, işte o sordukları sarsıntı vergilerinin 2003-2019 yılları arasındaki yekunu, cari fiyatlarla 66 milyar lira, 2019 fiyatlarıyla 147 milyar liradır. Bugüne kadar zelzelelerin akabinde yapılan ve zelzeleye hazırlık için yürütülen çalışmalarda harcanan kaynak ise bu rakamların yaklaşık 5 katıdır."
Bugüne kadar yapılan harcamaları Muhabere Başkanlığı açıkladı
Cumhurbaşkanlığı Muhabere Başkanlığı da 1 Şubat günü Twitter üzerinden yayınladığı görüntüyle toplanan vergilerin nerelere hancandığını açıkladı.
Açıklamaya nazaran 2003’ten bu yana 147,2 milyar lira sarsıntı vergisi toplandı. Birebir devirde sarsıntı nahiyelerine yapılan yekun harcama ise 1,21 trilyon lira oldu.
Son 17 yılda yaşanan altı büyük zelzelede eğitim, sıhhat, ulaştırma, kentsel dönüşüm, turizm, güvenlik, adalet, sanayi altyapısı, afet ve acil yardım birçok yerde yatırım yapıldığını duyuran Muhabere Başkanlığı, kimi zelzele sonrası harcamaları şöyle sıraladı:
1999’da Bolu, Düzce, Sakarya, Kocaeli, Yalova ve İstanbul’u etkileyen Marmara Sarsıntısı: 17 bin 480 kişinin hayatını yitirdi, 73 bin 342 bina hasar gördü, 201,9 milyar lira harcama yapıldı.
1999 Düzce Sarsıntısı: 763 kişi öldü, 35 bin 519 bina hasar gördü, 3,75 milyar lira harcama yapıldı.
2003 Bingöl Sarsıntısı: 176 kişi öldü, 6 bin bina hasar gördü, 4,21 milyar lira harcama yapıldı.
2010 Elazığ Sarsıntısı: 41 kişi öldü, 3 bin 501 bina hasar gördü, 3,92 milyar lira harcama yapıldı.
2011 Kütahya Zelzelesi: İki kişi öldü, 8 bin 206 bina hasar gördü, 5,07 milyar lira harcama yapıldı.
2011 Van Sarsıntısı: 601 kişi öldü, 12 bin 883 bina hasar gördü, 13,8 milyar lira harcama yapıldı.
2020 Elazığ Sarsıntısı: 41 kişi öldü, bin 444 bina hasar gördü, 14 milyon lira acil yardım ödeneği çıkarıldı.
Eğitim yatırımları: 202,8 milyar lira
Sıhhat yatırımları: 105,5 milyar lira
Kentsel dönüşüm yatırımları: 112,4 milyar lira
Ulaştırma yatırımları: 488,4 milyar lira
Acil yardım yatırımları: 11,5 milyar lira