Yahudilik inancında Şabat günü adı verilen bir gün bulunur ve o gün, insanların rastgele bir fizikî çalışma yapması yasaktır. Bu inanca nazaran şahıslar yalnızca konutlarındaki işleri yapabilirler, örneğin yemek koyup yemek yiyebilirler fakat dışarıda çalışmaları yasaktır. Bu inanç, günümüzde Manhattan'ın ve öbür pek çok bölgenin misinalar ile sarılmasına neden olmuştur. Nasıl mı? Anlatalım.
Yahudilik inancına nazaran cumartesi günü Şabat günüdür ve o gün çalışılmaz. Bu inancın nedeni ise Dünya'nın 6 günde yaratılmış olmasıdır. Dünya'yı yaratan ilah Yehova (YHVH, Yahveh üzere halleri de vardır), 7. gün olan cumartesi günü dinlenmiştir. Bu nedenle de Museviler bu günü kutlarken, Ortodoks Museviler o gün hiçbir iş yapmazlar.
Hiçbir iş yapmamanın hududu nedir?
Yahudi inancındaki iş tarifi ile fizikteki iş tarifi burada hayli benzeşir, rastgele bir halde bir fizikî güç harcanan ve bir şeyin pozisyonunu değiştirmeyi ya da oluş gerçekleştirmeyi (yemek yapmak gibi) yasaklayan bu yaklaşım, haliyle yanında birçok sorun da getirir.
Şabat inancının temeli olan iş yapmama kuralı şu halde yazılmıştır:
"Altı gün iş yapılacak ama yedinci gün, Rab'be kutsal olan kutsal bir dinlenme Şabat'ıdır; Şabat gününde kim bir iş yaparsa kesinlikle vefatla cezalandırılacaktır. Şabat sonsuza dek benim ve İsrailoğulları ortasında bir işarettir. Çünkü Rab, göğü ve yeri altı gün içinde yarattı ve yedinci günde işten ayrıldı ve dinlendi."- çıkış 31: 12-17
Şabat gününe dair 39 yasak bulunuyor ve bu yasaklar ortasında 2 harften fazla yazı yazmak, bir eşyayı bir yerden öbür yere taşımak, bebeğinizi kucağınızda taşımak ya da otomobiliyle gezdirmek, evden çıkarken anahtarlarınızı ya da cep telefonunuzu almak da yer alıyor. Hani ekin ekme biçme, örgü örme üzere şeylere daha gelmedik bile. Şabat yemeğinin bile evvelden hazırlanmış olması gerekiyor, o gün yemek yapamazsınız. Esasen ateş yakmanız da yasaktır. O gün sırf ailenizle bir ortaya gelebilir, Sinagog'a gidebilir ve Tevrat okuyup tanrıyı anabilirsiniz.
Peki bu Erüv nedir?
Evlerin avlusu da Şabat gününde meskenlere dahil sayılır. Konut içinde Şabat kuralları daha esnektir. Örneğin meskenin içinde bardak çanak taşıyabilir, çocuğunuzu gezdirebilirsiniz. Ya da yaşlıysanız bastonunuzla gezebilirsiniz. Bunu sokakta da yapabilmeniz için Erüv ismi verilen ortak alanlar oluşturulmuştur.
Teknik olarak Erüv, birleştirilmiş özel olanlardan oluşan bir ortak alandır ve bölgede yaşayan Museviler'in orayı meskeni olarak gördüğünü gösterir. Farklı bölgeleri birleştirme, tek bölge yaratma manasında Eruv Chatzerot teriminin kısaltılmış hali olarak kullanılır. Örneğin Manhattan adası tek bir tel ile çevrilerek dev bir avlu, bir Erüv olmuştur.
Misina teli çekmeye gerek var mı? Sokak seçseler olmaz mıydı?
Erüv için doğal sonlar kullanılabiliyor. Örneğin bir nehir varsa, o ırmak Erüv'un bir hududu olarak kabul edilebiliyor. Doğal halde kapanmayan kısımlar ise sütunlar ve eşiklerle işaretleniyor. Bunun için de kullandıkları formül, Erüv bölgesini misinalar ile işaretlemek. Hali hazırda bulunan elektrik tellerini kullanmamalarının nedeni ise "kirişin, sütunların üzerinden geçmesi" koşulu. Teller direklerin üzerinden geçmese de misinalar geçirilebiliyor.
Aslında yalnızca misina değil, direklerin kendisinin de Erüv için özel olarak dikilmesi gerekiyor. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, örneğin Manhattan'da, direklerin üzerine kendi küçük Erüv direklerini ekleyerek Museviler bu sorunu çözüyor.
Ya bu çizgi bozulursa, o vakit ne oluyor?
İşte bu çizgi bozulmasın diye her cuma günü ilgili hahamlar ve din görevlileri, bir inşaat firmasıyla birlikte bütün Erüv sınırı boyunca gezip çizginin sağlam olduğunu denetim ediyor, 29 kilometrelik sınır boyunca bir sorun varsa uygun halde sınırı tamir ediyorlar. Bu işin Manhattan Musevileri için yıllık masrafı 150 bin doları buluyor. Bunu da ortalarında topladıkları bağışlar ve sponsor olan şahıslar aracılığıyla karşılıyorlar.
Dünya üzerindeki tek Erüv bölgesi de Manhattan değil. ABD ve Avrupa'da pek çok bölge misal usullerle Erüv bölgesi olarak ayrılıyor. Dünya üzerindeki toplam Erüv sayısının ise 200'ün üzerinde olduğu belirtiliyor.
