CHP'nin hazırladığı 'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' çalışmasında yurttaşlara kanun önerisi getirebilme ve kabul edilen kanunların yürürlükten kaldırılması için veto hakkı yer aldı.
CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek başkanlığında kurulan çalışma kümesi "Demokratik Hukuk Devleti İçin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, Bağımsız ve Tarafsız Yargı" başlıklı raporunu tamamladı. Bu hafta toplanacak CHP Parti Meclisi’nde son formu verilecek çalışma daha sonra öbür siyasi partiler ve kamuoyu ile paylaşılacak.
CHP’nin en üst karar alma organı Parti Meclisi’ne sunulacak raporda Osmanlı'dan bugüne 145 yıllık süreçte anayasal gelişmelerle ilgili tarihi gelişmeler anlatılırken en son 'Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçiş için yapılan değişiklik ve uygulama sürecine yer verildi. "Cumhuriyet’in Temel Organları İçin Anayasal Öneriler" Yasama, Yürütme ve Yargı başlıklarında farklı ayrı ele alındı.
Gazete Duvar'dan Nergis Demirkaya'nın haberine nazaran; "TBMM eksenli güçlü bir parlamenter rejimi kuracak demokratik hukuk devleti Anayasası için birinci adım" olarak nitelendirilen raporda, "Nitelikli ülke, demokratik toplum, demokratik devlet" kurgusunun fakat, "hukuk devleti, toplumsal devlet ve etraf devleti" anlayışı ile gerçeklilik tabanına oturtulabileceği belirtildi.
Parlamenter sisteme geçişte 3 basamak
Rapora nazaran demokratik hukuk devletinin parlamenter rejim/sistem ekseninde güçlü bir biçimde kurulmasına yönelik Anayasa değişikliği üç evreli bir ön çalışmayı gerektiriyor. Birinci adım, öngörülen değişikliğin düşünsel alt yapısını, ikinci kademe "demokratik devlet" ekseninde parlamenter rejimin anayasal çerçevesini oluşturacak olan "yasama-yürütme-yargı" ile hudutlu bir anayasa taslağı yazımı, üçüncü evre ise hak ve özgürlükleri de kapsamına alan değişiklikler bütününü yansıtan bir taslağın en geniş iştirakle yazılması ve tartışmaya açılması olarak sıralandı.
Raporda "Cumhuriyetin temel organları için Anayasal öneriler" kapsamında Yasama, yürütme ve yargıya ait teklifler üç başka başlık altında özetle şöyle yer aldı:
Cumhurbaşkanı’nın vazife ve yetkileri, parlamenter sistemle uyumluluk maksadında daraltılmalı. Cumhurbaşkanı’nın bütün süreçleri karşı-imza kuralına bağlı olmalı, istisnai nitelikteki tek başına yapacağı süreçler, Anayasa’da sayma yoluyla hudutlu olarak düzenlenmeli. Cumhurbaşkanı’na tek başına OHAL ilan etme yetkisi tanınmamalı. Cumhurbaşkanı’nın, Anayasa andı gereği tarafsızlığı temel olduğundan, varsa siyasal parti ile ilişiği kesilmeli. Parlamenter rejimi tercih eden devletlerin büyük bir kısmı, Cumhurbaşkanı'nın parlamentoca seçilmesini öngörür.
Bakanlar Meclis içinden belirlenmeli
Bakanlar Heyeti TBMM’den güvenoyu almalı, Meclis’e karşı sorumlu olmalı. Başbakan, TBMM üyeleri ortasından parlamenter rejim gelenek ve prensiplerine uygun olarak belirlenmeli. Bakanlar, Meclis içinden cinsiyetler ortası temsil prensibi gözetilerek belirlenmeli, Meclis dışından seçim istisna olmalı.
Hükümet istikrarı aracı olarak; kurucu güvenoyu ve yapan güvensizlik oyu ile hükûmeti kurmak kolay, düşürmek güç olmalı. Bu gayeyle, güvenoyu alınırken, olumlu oyların çok olması kâfi sayılmalı; güvensizlik oyu kelam konusu olduğunda ise, üye tam sayısının salt çoğunluğu ya da nitelikli bir çoğunluk aranmalı. Gensoru ile yapan güvensizlik oyu birleştirilmeli; yeni hükümet kurulması teminat alınmadan düşürülememeli. Bakanlar, başbakan tarafından belirlenmeli. Yeni hükûmet kurulamaması durumunda hükümet buhranlarının önüne geçilmesi için, en geç 45 gün için hükümet kurulamaz ise, zaten seçim (otomatik yenileme) devreye girmeli. Hükümetin Kanun Kararında Kararname (KHK) yetkisi, konusu, sonları ve mühleti yetki kanununda açıkça belirlenmek kaydıyla tanınmalı. Vazifedeki bakan yahut başbakan Ulu Divan’a sevk olursa, misyonu sona ermiş sayılmalı.
Baraj kaldırılmalı
Belediye liderleri yalnızca mahkeme kararıyla misyondan uzaklaştırılmalı
Mahallî idarelerin seçimle gelmiş yöneticileri yalnızca mahkeme kararı ile vazifeden uzaklaştırılmalı. Mahallî idareler, iştirakçi demokrasiyi geliştirici ve merkezi idaresi dengeleyici bir yapıya kavuşturulmalı.
Kesin hesap kurulu kurulmalı, lideri muhalefetten belirlenmeli
Denetlenebilirlik, Sayıştay’ın bağımsızlığını ve kesin hesap kontrolünün tesirliliğini gerektirdiğinden Meclis’te başka bir daima Kesin Hesap Komitesi kurulmalı, kontrolün etkililiği için komite lideri muhalefetten belirlenmeli.
Baraj kaldırılmalı
Siyasal partiler yasası demokratik yapıya kavuşturulmalı, Yüksek Seçim Heyeti (YSK) yine yapılandırılmalı. Yüzde 10 barajı kaldırılmalı, aday belirleme formülleri demokratikleştirilmeli ve yurt dışı seçim etrafı oluşturulmalı. Tek tek her milletvekilinin yetkisi ve gücü artırılmalı. Genel şura görüşmelerinin bütünü TRT’den ve internetten canlı yayınlanmalı.
Yurttaşlar da yasa teklifi verebilmeli
Yasa imalinde, hükûmetin yasa tasarısı ve TBMM üyelerinin yasa önerisi (teklifi) hazırlama yetkilerinin yanı sıra, belirli sayıda imza toplayan yurttaş topluluklarına da teşebbüs hakkı tanınmalı. Temel hakları ihlal edici olan, bütçeye ağır mali yük getiren teklifler ve dış siyaset mevzuları dışında, halkın Meclis’e kanun önerisi verebilmesi adabı getirilmeli.
Yılın 20 gününde yasama faaliyetini muhalefet belirlemeli
Bir yasama yılında 20 günü geçmemek üzere yasama gündemi muhalefetçe belirlenmeli. Bu müddetin 15 günü ana muhalefet, 5 günü öbür partilerce kullanılmalı. Torba yasa uygulaması kaldırılmalı. Komite çalışmaları televizyon ve internet imkanlarıyla canlı yayımlanmalı.
Kelamlı soru, gensoru geri getirilmeli
Kelamlı soru önergesi ve gensoru geri getirilmeli, Genel görüşme açılması kolaylaştırılmalı. Yazılı soruya müddeti içinde karşılık vermeyen hükûmet üyeleri için yaptırım öngörülmeli. TBMM Lideri ihtarına rağmen, cevap vermemekte ısrar eden bakan, genel konseye çağrılmalı ve kendisinden gecikme hakkında açıklama yapması istenmeli. Araştırma komitelerinde tüm siyasi parti kümeleri eşit formda temsil edilmeli. Meclis soruşturma komitesi, fonksiyonel kılınmalı, Meclis soruşturması isteme ve karar nisapları kontrol imkanı sağlayacak halde düşürülmeli.
Milletvekilleri Bakanlar Konseyi'nden özel rapor isteyebilmeli
TBMM üye tamsayısının onda birine ulaşan milletvekilleri, temel hak ve özgürlüklere ait kanunların uygulanması konusunda Bakanlar Kurulu’ndan özel rapor isteyebilmeli.
HSK yerine Adalet Yüksek Heyeti
TBMM seçimi ile vazifeye getirilenler geri çağrılabilmeli
TBMM seçimiyle vazifeye gelen TBMM Lideri, RTÜK üyeleri, Ferdî Bilgileri Muhafaza Konseyi üyeleri üzere idari vazife ve yetki ile donatılmış makamlarda bulunan şahıslar, aşikâr şartların gerçekleşmesi durumunda, en az seçilmeleri için gerekli oy çoğunluğu ile vazifeden alınabilmeli.
Kabul edilen kanunlara halk vetosu
TBMM’de kabul edilen yasalar üzerinde halk vetosu tanınmalı. Bunun için, öngörülen sayıda imzayı içeren dilekçenin tesliminden sonra, ilgili yasanın tümden yahut kısmen yürürlükten kaldırılması gayesiyle referandum yapılabilir.
Örtülü ödenek yasaklanmalı
Bütçe açığı, hazine garantisi, örtülü ödenek ve özelleştirme; nicelik ve nitelik bakımlarından anayasal hudutlara sahip olmalı. Tamamlayıcı ve örtülü ödenek açıkça yasaklanmalı.
HSK yerine 'Adalet Yüksek Kurulu'
Yargıçlar ve Savcılar Şurası (HSK) lağvedilmeli, "Adalet Yüksek Kurulu" kurulmalı. Yargıçlar ve savcılar için olmak üzere iki başka daire formunda örgütlenecek Şura üyelerinin yarısı yargıç ve savcılarca, yarısı ise TBMM tarafından nitelikli çoğunlukla seçilmeli. Adalet Yüksek Şurası üyelikleri için yapılacak seçimlerde cinsiyet kotası uygulanmalı. Adalet Bakanı ve müsteşarı Kurul’da bulunmamalı, davet üzerine katılmalı. Yargıtay, yine düzenlenmeli. Danıştay üyelerinin seçim yöntemi değiştirilmeli. Sayıştay, yüksek yargı mercii olarak düzenlenmeli.
AYM tekrar yapılandırılmalı
Anayasa Mahkemesi, Avrupa modeline uygun olarak 21 üye olarak yine yapılandırılmalı, en fazla yarısı nitelikli çoğunlukça TBMM tarafından seçilmeli. TBMM’de kümesi olan siyasal partilere ve TBMM üye tam sayısının 10’da 1’ini oluşturan milletvekillerine dava açma yetkisi verilmeli. Büyük Divan yetkisi Anayasa Mahkemesi’nden alınmalı; Anayasa Mahkemesi’nin hukukçu üyelerinin tartıda olduğu; Yargıtay Ceza Dairesi Liderlerinin da iştirakiyle desteklenecek, karma bir Ulu Divan modeli geliştirilmeli.
YSK kararları Anayasa Mahkemesi'ne götürülmeli
Yüksek Seçim Konseyi, seçim yargısı olarak tekrar düzenlenmeli, kararlara karşı Anayasa Mahkemesi’ne müracaat yolu açılmalı.
Etraf Mahkemeleri kurulmalı
Dünya genelinde 2000’den bu yana yaygınlaşan Etraf Mahkemeleri Türkiye’de de kurulmalı. Etraf devleti anlayışına uygun olarak, Anayasa, hayvanın eşya olmadığını kabul edip, hissedebilen canlı varlık olduğunu tanımalıdır ve hayvanların maddece korunacağını öngörmelidir.
