Şu anda Kovid-19 salgınına karşı müdafaa sırf aşı formülüyle sağlanabiliyor. Lakin gelecekte aşıların yerine inhalerler (astım tedavisinde de kullanılan teneffüs cihazları) ve hatta haplar da alabilir.
Ingemo Andersson, aşı inhaleri ile birlikte
İsveç'in en büyük bilim parklarından biri olan Medicon Köyü'ndeki bir laboratuvarda kimyager Ingemo Andersson, yarım kibrit kutusu büyüklüğünde küçük, plastik bir inhaler tutuyor.
Andersson'un takımı bu küçük eserin, koronavirüs için verilen uğraşta, tüm dünyada insanların aşıların toz hallerini konutlarında dahi alabilmelerini umuyor.
Ekseriyetle astım hastaları için inhaler yapan kelam konusu Iconovo şirketinin CEO'su Johan Waborg, "Üretimi kolay ve nitekim ucuz" diyerek çalışmalarını anlatıyor ve şöyle devam ediyor:
"Sadece kapağını çıkarıyorsunuz ve aşınız etkin hale geliyor. Akabinde ağzınıza koyup, derip bir nefes alıyorsunuz."
Iconovo, Kovid-19'a karşı Stockholm'de kuru-toz aşı geliştiren bir immünoloji (bağışıklıkbilimi) araştırma kuruluşu ISR ile işbirliği yapıyor.
Bu çalışmalarda, üretilmiş Kovid-19 virüs proteinlerini kullanıyor.
Ayrıyeten 40 santigrat dereceye kadar sıcaklığa da dayanabiliyor. Bu durum da Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) tarafından onaylanan ve yaygın olarak kullanılan öbür aşıların saklama şartlarına nazaran büyük bir farklılık oluşturuyor.
Bu tip aşılar sert cam şişelerde -70 santigrat derece üzere düşük sıcaklıklarda tutulmaları gerekiyor. Yoksa etkinliklerini kaybediyor.
İsveç'in saygın tıp üniversitelerinden biri Karolinska Enstitüsü'nde immünoloji profesörü ve ISR'nin kurucusu olan Ola Winquist bu durum hakkında yaptığı değerlendirmede, "Ezber bozan şey, toz aşının soğuk zincir olmadan, son derece kolay bir formda dağıtabilmesi ve sıhhat çalışanlarına gereksinim duyulmadan uygulanabilmesi" halinde açıklıyor.
Şirket şu anda aşıyı Kovid-19'un Beta (Güney Afrika) ve Alfa (İngiltere) varyantları üzerinde test ediyor.
Tedariği kolaylaştıracağı düşünülüyor
Kelam konusu aşının, aşı üretemeyen ya da elektrik tüketimleri sebebiyle onları depolamakta zahmet çeken, global aşı tedarikinde de sıkıntılar yaşanılan Afrika ülkelerine yönelik kıymetli bir adım olacağına inanılıyor.
ISR'nin üzerinde çalıştığı toz aşının WHO onayı öncesinde, mevcut aşılarla birebir muhafazayı sağlayıp sağlamayacağı da dahil olmak üzere gideceği daha kimi yollar var.
Aşı, şu ana kadar yalnızca fareler üzerinde test edildi. Fakat ISR ve Iconovo önümüzdeki iki ay içinde beşerler üzerinde çalışmalara başlamak için de kâfi fonu sağladı.
UNICEF'ın eski global sıhhat şefi Stefan Swartling Peterson, toz aşıların aşı tedariğini kolaylaştırabileceğini söylüyor.
Öte yandan tıp topluluğunda, bunun üzere toz aşıların başarılı olması durumunda, salgınla çaba ihtilal yaratabileceği ve öbür hastalıklar için üretilen aşıların depolanmasını ve dağıtımını da kolaylaştıracağı konusunda halihazırda benimsenen bir optimistlik var.
UNICEF'in 2016-2020 ortasında global sıhhat şefi olan ve Karolinska Enstitüsü'nün sıhhatte global dönüşüm profesörü Stefan Swartling Peterson hususa ait şunları söylüyor:
"Ulaşılması sıkıntı bölgeler için nitekim fırsatlar açabilecek. Tahminen de bizi bisiklet ve deve üzerinde soğuk kutular taşıyan insanlardan kurtarabilecek."
Toz aşı teknolojisi
Tüm dünyada toz aşılar üzerinde çalışmalar devam ederken, Swartling Peterson, Iconovo'ya yalnızca 10 dakikalık yürüme aralığında "gelecek vaat eden teknolojiye" sahip öbür bir teşebbüsü işaret ediyor.
Ziccum şirketi, mevcut yahut gelecekteki sıvı aşıları etkinliklerini sınırlamayacak halde havayla kurutularak tasarlanmış bir teknolojiyi test ediyor.
Bu testlerin sonucunda, gelişmekte olan ülkeler aşı üretiminin son etaplarını kendi topraklarında tamamlayabilir.
Ülkelere gönderilecek aşı tozu, uygulamadan çabucak evvel steril bir su çözeltisiyle karıştırılıp akabinde da küçük ilaç şişeleri ve iğneler kullanılarak enjekte edilebilecek.
Goran Conradsson
Şirketin CEO'su Göran Conradsson, bu teknolojinin burun spreylerinden haplara kadar öteki uygulama cinslerinin önünü açabileceğini söz ediyor:
"Bunun için çok fazla araştırma ve geliştirme gerekiyor. Ancak prensip olarak evet, mümkün."
Geliştirdiği tek doz Kovid-19 aşısı İngiltere'de kullanım için onay alan ilaç firması Janssen de, havayla kurutma prosedürlerini tahlil etmek ismine bir pilot proje üzerinde çalışıyor.
Dünyanın en büyük sıhhat eserleri şirketi Johnson & Johnson'a bağlı firma, yaptığı açıklamada projenin koronavirüs yahut öteki bulaşıcı hastalıklarla temaslı olup olmadığına dair bir bilgi vermedi.
Lakin şirketin bir sözcüsü, araştırmanın gelecekteki aşıların "dağıtımını, idaresini ve uyumluluğunu kolaylaştırmak için yeni teknolojileri keşfetmeye" odaklandığını belirtti.
'Daha çevreci' olabilir
Toz teknolojisi iğne korkusu insanlara da yardımcı olabilir. Ayrıyeten mevcut sıvı aşıların korunmasında kullanılan buzdolapları ve donduruculara da muhtaçlık duymayacağından gereken elektriği azaltacağı için "daha yeşil" bir alternatif de sunabilir.
Ve global aşı kampanyalarına da yardımcı olabilir.
Conradsson, "Herkes inançta olana kadar kimse inançta değil" diyor ve ekliyor: "Eğer dünyanın rastgele bir yerinde koronavirüs hala dolaşıyorsa ne olacağını asla bilemezsiniz."
Kar hedefi gütmeyen Epidemi Hazırlık İnovasyonları Koalisyonu (CEPI) sözcüsü Ingrid Kromann da, "Küresel olarak salgınla başa çıkabilmek ismine her bölgeden insanı aşılamamız gerekiyor" diyerek Conradsson ile tıpkı fikirde olduğunu söylüyor.
Lakin Kromann, toz aşıların geliştirilmesinde biraz temkinli ve "hala yapılacak çok iş olduğu" fikrinde:
"Gelgelelim başarılı olması durumunda, aşıların erişimini kolaylaştıracak, daha az israfa neden olacak ve aşılama maliyetlerine düşürebilir."
Haber: BBC Tükrçe