Gazel Nedir?
Gazelin özellikleri nelerdir?
Gazel an edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı bahşedilen bir bölümü iken sonra bambaşka bir biçim halinde gelişmiştir Gazelin beyit sayısı 515 arasında değişir Daha pozitif beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir Gazelin birincil beyti matla, son beyti ise makta adını alır Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra) Sonraki beyitlerin ilk dizeleri özgürlük ikinci dizeleri birincil beyitle kafiyeli olur Birden fazla musarra beytin bulunduğu gazel zü ’lmetali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir Ilk beyitten sonraki beyte “hüsni matla (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine “hüsnü makta (son beyitten hoş olması gerekir) denir
Gazelin en hoş beyti ise beytü ’lgazel veya şah beyit adıyla anılır Bunun yeri veya sırası önemli değildir Bir Takım gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine “redd ’imatla denir Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada veya “hüsnü maktada söyler Bu durumda beyit ikinci bir adla mahlas beyti veya mahlashane olarak anılır Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsnü tahallüs denir Mısra ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş veya beyit sayısı 5 ’in aşağıda yer alan gazellere de “natamam gazel denir Diğer şairlerin birkaç mısra ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere “tahmis, “terbi adı verilir
Tüm beyitlerinde benzer düşüncenin ele alındığı gazeller “yek ahenk gazel, her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de “yek avaz gazel olarak adlandırılır Gazeller konularına göre de farklı alanlara yönlendirilmiş isimlerle tanımlanır Aşka ilişkin acı, sevinç gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller “aşıkane, içki, yaşama abes verme, yaşamdan haz alma gibi konularda yazılanlara rindane denir Aşıkane gazellere en iyi misal Fuzûlî ’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi misal ise Bâkî ’nin gazelleridir Kadını, içkiyi ve cilt zevklerini konu edinen gazeller ise, mesela Nedîm ’in gazelleri, “şuhane, eğitici kaliteli gazellere, örneğin Nâbî ’nin gazelleri, hakimane gazel denir Ayrıca felsefi konularda yazılı gazeller de vardır Gazeller önceden bestelenerek okunurdu Özelikle bestelenmek için yazılı gazeller de vardır Gazelleri makamla okuyan kişilere “gazelhan, gazel yazan sanatçı şairlere ise “gazelsera adı verilir Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende kadar doğaçtan seslendirilmesidir Sesle taksim olarak da bilinir
Gazelin kelime anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, şaraptan, eğlenceden laf eden Divan Edebiyatı nazım şeklidir
1 Beyit sayısı 5 ile 15 aralarında değişir ama başlıca bu sayı 5, 7, 9 beyittir
2 Ilk beyit kendi aralarında kafiyelidir Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir;
aa, ba, ca, da, ea, fa
3 Gazelin ilk beytine matla(doğuş yeri) denir
4 Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir
5 Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir
6 Gazelin en hoş beytine beytü ’lgazel denir Bu beyte Şah beyit de denir
7 Gazelde çoğunlukla amaç bütünlüğü aranmaz, anlam beyitte tamamlanır
8 Bir gazelin bütününde aynı konu işleniyorsa, böyle gazellere yekahenk gazel denir
9 Tüm bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine sahip olduğu gazellere yekâvâz gazel denir
10 Divan edebiyatı şairleri tüm maharetlerini gazelde ortaya koyarlar Büyük şair olmanın en büyük ölçütü gazellerdir
11 Gazelde konu aşk, şarap, çekicilik ve aşkın ıstırabıdır
12 Bir Takım gazellerin matladan sonra gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir Bu durumda gazele iç kafiye hakimdir Böyle gazellere musammat gazel denir
13 Aruz ölçüsüyle yazılır
14 Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şeyh Şampiyon, Taşlıcalı Yahya Bey vb gazelin önemli isimleridir *
Gazelin özellikleri nelerdir?
Gazel an edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı bahşedilen bir bölümü iken sonra bambaşka bir biçim halinde gelişmiştir Gazelin beyit sayısı 515 arasında değişir Daha pozitif beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir Gazelin birincil beyti matla, son beyti ise makta adını alır Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra) Sonraki beyitlerin ilk dizeleri özgürlük ikinci dizeleri birincil beyitle kafiyeli olur Birden fazla musarra beytin bulunduğu gazel zü ’lmetali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir Ilk beyitten sonraki beyte “hüsni matla (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine “hüsnü makta (son beyitten hoş olması gerekir) denir
Gazelin en hoş beyti ise beytü ’lgazel veya şah beyit adıyla anılır Bunun yeri veya sırası önemli değildir Bir Takım gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine “redd ’imatla denir Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada veya “hüsnü maktada söyler Bu durumda beyit ikinci bir adla mahlas beyti veya mahlashane olarak anılır Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsnü tahallüs denir Mısra ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş veya beyit sayısı 5 ’in aşağıda yer alan gazellere de “natamam gazel denir Diğer şairlerin birkaç mısra ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere “tahmis, “terbi adı verilir
Tüm beyitlerinde benzer düşüncenin ele alındığı gazeller “yek ahenk gazel, her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de “yek avaz gazel olarak adlandırılır Gazeller konularına göre de farklı alanlara yönlendirilmiş isimlerle tanımlanır Aşka ilişkin acı, sevinç gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller “aşıkane, içki, yaşama abes verme, yaşamdan haz alma gibi konularda yazılanlara rindane denir Aşıkane gazellere en iyi misal Fuzûlî ’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi misal ise Bâkî ’nin gazelleridir Kadını, içkiyi ve cilt zevklerini konu edinen gazeller ise, mesela Nedîm ’in gazelleri, “şuhane, eğitici kaliteli gazellere, örneğin Nâbî ’nin gazelleri, hakimane gazel denir Ayrıca felsefi konularda yazılı gazeller de vardır Gazeller önceden bestelenerek okunurdu Özelikle bestelenmek için yazılı gazeller de vardır Gazelleri makamla okuyan kişilere “gazelhan, gazel yazan sanatçı şairlere ise “gazelsera adı verilir Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende kadar doğaçtan seslendirilmesidir Sesle taksim olarak da bilinir
Gazelin kelime anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, şaraptan, eğlenceden laf eden Divan Edebiyatı nazım şeklidir
1 Beyit sayısı 5 ile 15 aralarında değişir ama başlıca bu sayı 5, 7, 9 beyittir
2 Ilk beyit kendi aralarında kafiyelidir Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir;
aa, ba, ca, da, ea, fa
3 Gazelin ilk beytine matla(doğuş yeri) denir
4 Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir
5 Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir
6 Gazelin en hoş beytine beytü ’lgazel denir Bu beyte Şah beyit de denir
7 Gazelde çoğunlukla amaç bütünlüğü aranmaz, anlam beyitte tamamlanır
8 Bir gazelin bütününde aynı konu işleniyorsa, böyle gazellere yekahenk gazel denir
9 Tüm bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine sahip olduğu gazellere yekâvâz gazel denir
10 Divan edebiyatı şairleri tüm maharetlerini gazelde ortaya koyarlar Büyük şair olmanın en büyük ölçütü gazellerdir
11 Gazelde konu aşk, şarap, çekicilik ve aşkın ıstırabıdır
12 Bir Takım gazellerin matladan sonra gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir Bu durumda gazele iç kafiye hakimdir Böyle gazellere musammat gazel denir
13 Aruz ölçüsüyle yazılır
14 Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şeyh Şampiyon, Taşlıcalı Yahya Bey vb gazelin önemli isimleridir *
