Dramaturji Nedir?
1 Dramaturji Kavramı
Dramaturjinin Tanımları: Kelime, eski Yunan ’da “bir dram meydana getirmek anlamıyla kullanılıyordu Dramaturjinin bilim mi sanat mı olduğu aralıksız tartışılmış hala da tartışılmaktadır ve tanımın karşılığı oyunsanat bilimi ya da dram sanatı teorisi olarak verilmeye çalışılmıştır Günümüzde ise kavram seyirci dramaturjisi, metin dramaturjisi, tiyatronun kentin mimarisi içindeki durumunun dramaturjisi vb şekillerde genişlemiş ve birbirinden ayrı anlamlar içermeye başlamıştır
Tanımlarından da görüldüğü gibi dramaturji kavramının anlamı her çağda öbür olmuştur Bu farkları oluşturan tiyatro düşüncesinin evrimidir Bu evrim terbiyesizce; yazılı metinle ilgilenmedramatik yazım kurallarından, yönetmenin tiyatroda onay görmesi ve sahneleme olgusuyla yazılmış metnin sahnesel metne dönüştürülmesi anlamına ordan da çağdaş dramaturjiye değin uzun ve karışık bir seyir izler
2 Klasik Dramaturji Kavramı ve Gelişimi
Klasik dramaturji dramatik bir yapıtı oluşturacak başlıca öğeleri bulma ve bunları düzenleme tekniği olarak tanımlanır ve bu tanımlamayı yaparken ya Aristo ’nun yaptığı gibi görünmeyen ilkelerden ( kuram ) ya da dosdoğru fiziki örneklerden gitgide artarak tiyatroya dair genel görüşlerden yararlanılır
21 Batıda Ilk Klasik Dramaturji Çalışması : Poetika
Tragedyanın konusu ( yaşanmış ya da yaşanabilecek olaylar), biçimini, nasıl gerçekleşeceğini ( eylem halindeki kişilerce ), işlevini (ruhu tutkulardan arındırmak) ayrıntılarıyla tanımlayan Aristo güzel ve iyi bir tragedyanın nasıl olması gerektiğini ortaya koyar ve böylece ilk dramaturji belgesini yazmış olur Aristo ’ya göre sahnede oynanmadan da ödevini yapabilecek olan tragedyada, dehşet ve merhamet duygularını dekorasyon aracılığından çok öyküden, olayların örgüsünden, kendiliğinden doğması makbuldur Bağlı diğer öğelerin de ( müzik,dekorasyon) tragedyaya katkıları vardır
3 Herzamanki Dönem (1718yy)
Başta Aristo olmak üzere Yunan ve Latin kuramcılardan etkilenilerek, bir oyun yapıtının başarısı evvelden saptanmış kurallara uymakta görülür Dolayısıyla, bu dönemde dramaturg kavramı “oyun yazarı anlamında kullanılmakta ve dramaturji de bütünüyle oyun metnini kapsamaktaydı
Rönesans ’ın etkisiyle sanata etken olan klasisizm, akılcılığı ve sağduyuyu ön plana çıkarmış ve maksat “güzel ve “doğruya erişmek olarak saptanmıştır Evrensel ve şüphesiz içten olarak gördükleri Antik Çağ ’ın (poetika) kurallarını alıp, tartışılmaz yasa ve kuralları olan esneksiz bir bütüne ( Klasik Dramaturji) ulaşmışlardır ve bu tüm üç esas prensip üstüne kurulmuştur :
• Etik açısından eğiticilik
• Yalınlık ve incelik
• Tiyatronun biçim kurallarına uyma
Yüzünü Antik çağa dönen olağan dramaturji konusunu tarih ve mitolojiden alırken, eski çağdaki kişisel kahramanların yerini, görev ve sorumluluk duygusuyla kendini “feda“ eden toplum kahramanları alır Herzamanki dramaturjide sahneden hiç söz edilmeyip ( metinde yazarın belirttiği şekildedir sahne düzeni ) şive en ince ayrıntısına kadar metne ve yapısına kayar Dış eylemlerden ziyade, iç eylemlere yer verilmiş ve üç birlik kuralının değişmez bir kural olarak ortaya çıkması da bu metne bağımlılıktan ve söze verilen önemden doğmuştur
XVII yüzyılın ideolojisinin dayattığı dramatik kurallar ve ilkelerden oluşan alışılmış dramaturji,uzun zaman geçerliliğini korumuş ve geçirdiği küçük değişikliklerle XX yüzyılda televizyon dizilerinde ve bulvar tiyatrosunda ( bir yıldız etrafında yoğunlaşmış eğlendirici, hafif tiyatrolar ) varlığını sürdürmektedir
4 Modern Dramaturjiye geçiş : Lessing ( Kuramsal Dramaturji )
Lessing ’in yeni bir dramaturji anlayışı noktasındaki arayışı halka ve günlük yaşama daha yakın bir tiyatro üzerinedir ve eserleri kuralcı alışılmış dramaturjiden günümüze bir geçiş oluşturur Ilk dramaturg olarak da adlandırılan Lessing modern dramaturjinin birincil adımını atmıştır
41 Hamburg Dramaturjisi
Eserin amacı diğer ulusların etkisinden kurtulmuş ( Olağan dramaturji Fransızların öncü olduğu bir anlayıştır ) milli bir Alman tiyatrosunun yaratılması ve bir kültür politikasının ilk adımlarını atmaktır Gerçekliğe dair düşüncesi olağan kuramcılardan ziyade, Shakespeare ’in yarattığı topluma, doğaya, gerçekliğe yakın bir tiyatrodur ve bu hakikat anlayışıyla Alman seyircisinden kopmayan, ulusal, serbest bir repertuvar oluşturmayı hedefler
Lessing herzamanki dramaturjinin kurucuları göre poetikanın yanlış yorumlandığını, katarsisin tutkuların faziletli eylemlere dönüşmesi olarak yorumlanması gerektiğini ve tragedyanın bütün kurallarının sadece tiyatroya bahşedilen ahlaksal amaçtan çıkarsanması gerektiğini savunur Bu Vesile Ile Poetika ’nın özünün alışılmış yazarların savunduğu gibi katı 3 birlik kuralının yok katarsisin açıklanmasında yattığına inanır *
1 Dramaturji Kavramı
Dramaturjinin Tanımları: Kelime, eski Yunan ’da “bir dram meydana getirmek anlamıyla kullanılıyordu Dramaturjinin bilim mi sanat mı olduğu aralıksız tartışılmış hala da tartışılmaktadır ve tanımın karşılığı oyunsanat bilimi ya da dram sanatı teorisi olarak verilmeye çalışılmıştır Günümüzde ise kavram seyirci dramaturjisi, metin dramaturjisi, tiyatronun kentin mimarisi içindeki durumunun dramaturjisi vb şekillerde genişlemiş ve birbirinden ayrı anlamlar içermeye başlamıştır
Tanımlarından da görüldüğü gibi dramaturji kavramının anlamı her çağda öbür olmuştur Bu farkları oluşturan tiyatro düşüncesinin evrimidir Bu evrim terbiyesizce; yazılı metinle ilgilenmedramatik yazım kurallarından, yönetmenin tiyatroda onay görmesi ve sahneleme olgusuyla yazılmış metnin sahnesel metne dönüştürülmesi anlamına ordan da çağdaş dramaturjiye değin uzun ve karışık bir seyir izler
2 Klasik Dramaturji Kavramı ve Gelişimi
Klasik dramaturji dramatik bir yapıtı oluşturacak başlıca öğeleri bulma ve bunları düzenleme tekniği olarak tanımlanır ve bu tanımlamayı yaparken ya Aristo ’nun yaptığı gibi görünmeyen ilkelerden ( kuram ) ya da dosdoğru fiziki örneklerden gitgide artarak tiyatroya dair genel görüşlerden yararlanılır
21 Batıda Ilk Klasik Dramaturji Çalışması : Poetika
Tragedyanın konusu ( yaşanmış ya da yaşanabilecek olaylar), biçimini, nasıl gerçekleşeceğini ( eylem halindeki kişilerce ), işlevini (ruhu tutkulardan arındırmak) ayrıntılarıyla tanımlayan Aristo güzel ve iyi bir tragedyanın nasıl olması gerektiğini ortaya koyar ve böylece ilk dramaturji belgesini yazmış olur Aristo ’ya göre sahnede oynanmadan da ödevini yapabilecek olan tragedyada, dehşet ve merhamet duygularını dekorasyon aracılığından çok öyküden, olayların örgüsünden, kendiliğinden doğması makbuldur Bağlı diğer öğelerin de ( müzik,dekorasyon) tragedyaya katkıları vardır
3 Herzamanki Dönem (1718yy)
Başta Aristo olmak üzere Yunan ve Latin kuramcılardan etkilenilerek, bir oyun yapıtının başarısı evvelden saptanmış kurallara uymakta görülür Dolayısıyla, bu dönemde dramaturg kavramı “oyun yazarı anlamında kullanılmakta ve dramaturji de bütünüyle oyun metnini kapsamaktaydı
Rönesans ’ın etkisiyle sanata etken olan klasisizm, akılcılığı ve sağduyuyu ön plana çıkarmış ve maksat “güzel ve “doğruya erişmek olarak saptanmıştır Evrensel ve şüphesiz içten olarak gördükleri Antik Çağ ’ın (poetika) kurallarını alıp, tartışılmaz yasa ve kuralları olan esneksiz bir bütüne ( Klasik Dramaturji) ulaşmışlardır ve bu tüm üç esas prensip üstüne kurulmuştur :
• Etik açısından eğiticilik
• Yalınlık ve incelik
• Tiyatronun biçim kurallarına uyma
Yüzünü Antik çağa dönen olağan dramaturji konusunu tarih ve mitolojiden alırken, eski çağdaki kişisel kahramanların yerini, görev ve sorumluluk duygusuyla kendini “feda“ eden toplum kahramanları alır Herzamanki dramaturjide sahneden hiç söz edilmeyip ( metinde yazarın belirttiği şekildedir sahne düzeni ) şive en ince ayrıntısına kadar metne ve yapısına kayar Dış eylemlerden ziyade, iç eylemlere yer verilmiş ve üç birlik kuralının değişmez bir kural olarak ortaya çıkması da bu metne bağımlılıktan ve söze verilen önemden doğmuştur
XVII yüzyılın ideolojisinin dayattığı dramatik kurallar ve ilkelerden oluşan alışılmış dramaturji,uzun zaman geçerliliğini korumuş ve geçirdiği küçük değişikliklerle XX yüzyılda televizyon dizilerinde ve bulvar tiyatrosunda ( bir yıldız etrafında yoğunlaşmış eğlendirici, hafif tiyatrolar ) varlığını sürdürmektedir
4 Modern Dramaturjiye geçiş : Lessing ( Kuramsal Dramaturji )
Lessing ’in yeni bir dramaturji anlayışı noktasındaki arayışı halka ve günlük yaşama daha yakın bir tiyatro üzerinedir ve eserleri kuralcı alışılmış dramaturjiden günümüze bir geçiş oluşturur Ilk dramaturg olarak da adlandırılan Lessing modern dramaturjinin birincil adımını atmıştır
41 Hamburg Dramaturjisi
Eserin amacı diğer ulusların etkisinden kurtulmuş ( Olağan dramaturji Fransızların öncü olduğu bir anlayıştır ) milli bir Alman tiyatrosunun yaratılması ve bir kültür politikasının ilk adımlarını atmaktır Gerçekliğe dair düşüncesi olağan kuramcılardan ziyade, Shakespeare ’in yarattığı topluma, doğaya, gerçekliğe yakın bir tiyatrodur ve bu hakikat anlayışıyla Alman seyircisinden kopmayan, ulusal, serbest bir repertuvar oluşturmayı hedefler
Lessing herzamanki dramaturjinin kurucuları göre poetikanın yanlış yorumlandığını, katarsisin tutkuların faziletli eylemlere dönüşmesi olarak yorumlanması gerektiğini ve tragedyanın bütün kurallarının sadece tiyatroya bahşedilen ahlaksal amaçtan çıkarsanması gerektiğini savunur Bu Vesile Ile Poetika ’nın özünün alışılmış yazarların savunduğu gibi katı 3 birlik kuralının yok katarsisin açıklanmasında yattığına inanır *