Fosil Yıldıztozu İlk Yıldızları Aydınlatıyor

[bilgiliadam]

Gökbilimciler Cihan az önce şimdiki yaşının yüzde dördünde iken, ortaya çıkan bir gökada içerisindeki koskocoman kütleli parlak yıldıztozunu saptamak üzere ALMA ’yı kullandılar Oluşumundan kısa bir vakit sonradan gözlenen bu gökada toz gözlemi yapılan uzakta nesne konumuna sahip oldu Gözlemlerde ayrıca Âlem ’de gözlenen en uzakta oksijen tespiti de yapılmış oldu Elde edilen sonuçlar birincil yıldızların doğumu ve ölümleri hakkında yeni görüş açıları sağlıyorLondra Üniversitesi ’nden Nicolas Laporte liderliğindeki uluslararası bir gökbilimciler ekibi ALMA teleskobunu kullanarak, teleskop dizgesi ile şimdiye dek gözlemmiş olan en uzak ve en genç gökada olan A2744YD4 ’ü gözledi Bu genç gökadanın yıldızlararası toz bakımından zengin olması ekip için sürpriz oldu — tozun önceki nesil yıldızların ölümüyle oluştuğu biliniyorESO ’nun Çok Büyük Teleskopu üzerindeki Xshooter aygıtı ile yapılan takip gözlemleri A2744YD4 ’ün uzaklığını doğruladı Gökadanın, Kâinat ’in az önce 600 milyon sene yaşındayken, yani ilk yıldızların ve gökadaların oluştuğu sırada, ortaya çıktığı görülüyor 1“A2744YD4 ALMA ile şimdiye değin gözlenmiş sadece en uzakta gökada yok, diyor Nicolas Laporte, “içerisinde bu kadar çok toz barındırıyor olması ilk süpernovaların bu gökadayı şimdiden kirletmiş olduğunu da gösteriyorKozmik toz büyüklüğü hemen hemen santimetrenin milyonda biri dek olan ve esas olarak silikon, karbon ve aliminyumdan oluşan tanecikler şeklindedir Bu taneciklerdeki kimyasal elementler yıldızlarda oluşarak, öldüklerinde bütün uzaya dağılmaktadır En sinyâl olanları ise kısa ömürlü büyük kütleli yıldızların yaşamlarının sonunda gerçekleşen süpernova patlamalarıdır Günümüzde bu şekilde evrene dağılmış olan fazla miktarda toz bulunmaktadır ve bunlar yıldızların, gezegenlerin ve karışık moleküllerin oluşumu için temel yapıtaşlarıdır; oysa Âlem ’in erken dönemlerinde — birincil nesil yıldızlar ölmeden önce — nadir olarak bulunuyorduTozlu gökada A2744YD4 ’ün gözlemleri arka kısmında bulunan büyük kütleli Abell 2744 gökada kümesinin varlığı doğruca mümkün oldu 2 Kütleçekimsel mercekleme adı verilen bir vaka doğruca dev bir kozmik “teleskop gibi davranan küme, daha uzak yer alan A2744YD4 ’ü yaklaşık 18 kat büyük ayla getirerek ekibin Evren ’in erken dönemlerinde daha da öteye bakmalarını sağlamış olduALMA gözlemleri keza A2744YD4 göre yayılan iyonlaşmış oksijene dair tespitler de gerçekleştirdi Bu Evren ’de şimdiye değin saptama edilen en uzaktan ve en erken oksijen tespiti oldu, ve ALMA ile 2019 ’da yapılan bir diğer ölçümü geride bıraktıKâinat ’in erken dönemlerinde saptama edilen toz ilk süpernovaların ne vakit gerçekleştikleri hakkında yeni bilgiler sağlayarak ilk yıldızların yaradılış zamanlarına dikkat çekici ediyor “Kozmik şafak denilen bu zamanın tespit edilmesi çağdaş gökbilimin en manâlı konularından biri olup, birincil oluşan yıldızlararası tozun araştırılmasıyla dolambaçlı olarak ortaya çıkarılmaktadırEkibe tarafından A2744YD4 Güneş ’imizin 6 milyon katı kadar toz içeriyor, gökadanın toplam yıldızsal kütlesinin ise — bütün yıldızlarının kütlesi — yaklaşık 2 milyar Güneş kütlesinde olduğu hesaplanıyor Ekip keza A2744YD4 içindeki yıldız yaradılış oranını da ölçümledi ve yılda yaklaşık 30 güneş kütlesinde yıldız oluştuğunu buldu — Samanyolu ’nda ise bu oran yılda sadece bir güneş kütlesindedir 3“Bu oran böylesine uzaktan bir gökada için şaşılacak değil, ancak A2744YD4 içindeki tozun çabucak nasılca oluştuğuna dair ışık tutuyor, diyor çalışmanın eşyazarı Richard Ellis (ESO ve Londra Üniversitesi) “Dikkat Çekici biçimde, gereken vakit yalnızca 200 milyon sene — demek oysa bu gökadayı oluşumundan çok kısa bir süre ardından görüyoruzBunun anlamı, kayda değer ölçüde yıldız oluşumu gökadanın görülmeye başlandığı dönemden sıradan 200 milyon sene önce başlamış ALMA için büyük fırsat burada ortaya çıkıyor, ilk yıldızların ve gökadaların şimdiye değin birincil oluştuğu dönemi çözümlemek Güneşimizi, gezegenlerini ve varlığımızı ortaya çıkaran — 13 milyar sene sonradan — şey bu ilk cins yıldızların kendisi Bunların oluşumunu, yaşamlarını ve ölümlerini araştırırken, sahiden kendi kökenlerimizi araştırıyoruz“ALMA doğru bu erken dönemlere ait daha pozitif gökadanın derin ve yoğun gözlemlerini yapabilmek oldukça umut verici, diyor EllisLaporte son olarak şunları aktarıyor: “Bu türün gelecekteki gözlemleri ilk yıldızların oluşumlarına dek uzanabileceği gibi Âlem ’in birincil zamanlarındaki ağır elementlerin ortaya çıkmasına değin bile uzanabilirKaynakhttp:wwwesoorgpublicturkeynewseso1708İleri Okumahttp:wwwesoorgpublicarchivesreleasessciencepaperseso1708eso1708apdfNotlar1 Bu zaman ölçeği kırmızıya kayma değeril olarak z 838 ’e eşittir, yani tekrariyonlaşma dönemi2 Abell 2744 büyük kütleli bir nesne olup, yaklaşık 35 milyar ışıkyılı uzaklıktadır (kırmızıya kayma oranı 0308), ve daha küçük dört gökada kümesinin çarpışması sonucu oluştuğu düşünülmektedir Takma adı ise Pandora ’nın Kümesi olup, takriben 350 milyon yıl önce gerçekleşen dev çarpışma sonrasında birçok acayip ve bambaşka olgulara ev sahipliği yapmıştır Kümenin kütle olarak sadece yüzde beşini gökadalar oluştururken, yüzde yetmişbeşlik kısmından ise arkadaki fondaki gökadalardan gelen ışığın şiddetini arttırarak bükülmesine yol açan karanlık madde, ve geriye doğru kalan kütleden ise sıcak gaz formundaki madde sorumludur3 Bu oranın anlamı her sene oluşan yıldızların toplam kütlesi Güneş ’in kütlesinin 20 katı kadardır sizlere bilgilihocamcom farkıyla sunulmuştur