Türkiye İstatistik Kurumu, geçtiğimiz günlerde 2020 yılının nüfus sayısını açıkladı. Buna nazaran Türkiye'nin nüfusu 83 milyon 614 bin 362 kişi olurken İstanbul'daki sayı dikkat çekti. Pekala pandemiyle birlikte hayatımıza giren kimi değişikliklerin nüfus oranına bir tesiri oldu mu? Uzmanlar bahisle ilgili kıymetli bilgiler verdi.
Türkiye'nin nüfusu, 2019 yılına nazaran 459 bin 365 kişi arttı ve 83 milyon 614 bin 362 kişi oldu.
Yıllık nüfus artış suratı ise 2019 yılında binde 13,9 iken, 2020 yılında binde 5,5 oldu.
İstanbul'un nüfusu 2001'den bu yana birinci kere geriledi
TÜİK'in açıkladığı bilgilerde dikkat çeken en değerli nokta ise İstanbul nüfusunun bir evvelki yıla nazaran azalmış olması.
İstanbul'un nüfusu 2001 yılından bu yana birinci kere geriledi. Buna nazaran İstanbul nüfusu 56 bin 815 kişi azalarak 15 milyon 462 bin 452 şahsa düştü.
Türkiye'nin toplam nüfusunun yüzde 18,49'unun ikamet ettiği İstanbul'u, 5 milyon 663 bin 322 kişi ile Ankara, 4 milyon 394 bin 694 kişi ile İzmir, 3 milyon 101 bin 833 kişi ile Bursa ve 2 milyon 548 bin 308 kişi ile Antalya izledi.
Köyden kente göç bilakis mi dönüyor?
İstanbul nüfusunun azalması ise epeyce dikkat cazibeli. Buna nazaran İstanbul'da ikamet edenlerin sayısı bir evvelki yılla karşılaştırıldığında 56 bin 815 kişi azalarak 15 milyon 462 bin 452'ye düştü.
Pekala İstanbul nüfusundaki bu azalma köyden kente göçün bilakis döndüğünü mü tabir ediyor? Bu düşüşe neden olan faktörler neler? Pandeminin İstanbul'daki düşüşte nasıl bir tesiri var? Doç. Dr. Yaprak Civelek, Hürriyet'ten Selin Erdoğan Dinç'e anlattı.
"Nüfus kaybını pandemiyi dikkate alarak düşünmek gerek"
"İstanbul’da son bir yılda meydana gelen nüfus kaybı üzerine elbette ki pandemi koşullarını dikkate alarak düşünmek gerekir. 2007-2017 yılları ortasındaki on yıllık devirde 12,5 milyondan 15,1 milyona ulaşmış bir metropol nüfusundan bahsediyoruz. 2020 yılında ise 15.5 milyon civarı bir nüfustan bahsediyoruz. Yaklaşık 57 bin kadar bir nüfusun gidişinin büyük bir göç üzere algılanmadan evvel pandemi, sosyo-ekonomik şartlar ve toplum ortasındaki bağlantının İstanbul özelinde bir perspektife ulaştırılması gereklidir."
Gidenler gelenlerden fazla
"TÜİK’in datalarına bakınca İstanbul’a gelenlerle gidenler ortasındaki farkın olumludan negatife dönüştüğünü, bir öbür deyişle gidenlerin gelenlerden fazla olması nedeniyle alışılageldik demografik işleyişten bir sapma gerçekleştiğini görüyoruz. Lakin, bu hesabı anlamaya çalışırken, nüfusun sayısal azalışına bakıp net bir sonuca varmak yerine, Kovid-19 pandemisinin siyaset, iktisat, aile derken tüm toplumsal kurumları ve vücutlarımızı zorlayan karmaşık şartlarına dayalı bir okuma yapmamız gerekiyor.
Ayrıyeten Kadıköy, Ataşehir, Ümraniye, Üsküdar, Beşiktaş, Avcılar, Beylikdüzü, Esenyurt ilçelerinin 2019 ve 2020 nüfus artış suratlarına baktığımızda müspet nüfus artış suratları kaydedildiğini görüyoruz. İstanbul’un nüfusunu birer yıllık değil, daha uzun periyotlu nüfus artış suratları hesaplarıyla incelemek bizlere daha çok şey söyleyebilir."
İstanbul çekim merkezi olmaktan uzaklaştı mı?
"Bugün gidenlerle belirlenen bir göçe bakarken hepimizin bildiği çok klasik bir yaklaşımdan, “itme-çekme” yaklaşımının pratikte işleyişinden öteki bir şey görmüyoruz aslında. Bilirsiniz insanların kentlere göç etmelerinin nedeni genel olarak kentlerin sundukları fırsatlardır. Bu fırsatların çekme kuvveti karşısında beşerler, bilhassa bulundukları yerlerde yaşamsal amaçlarına giden yolu bulamayan, eksikliklerden rahatsızlık ve mutsuzluk duyan beşerler, fırsatların çeşitlilikle sunulduğu kentlere göç ederler. Bu durumda gönderen yerleşim yerinin itici kuvveti ve yeni gelinen kentin cazibeli kuvveti karşılıklı bir işlerlik içindedir.
Şu kıymetlidir ki hiçbir insan keyifli olduğu yeri terk etmez. Bir rahatsızlığı varsa göçü düşünür. Pandemi devri itibariyle İstanbul’un çekicilik noktasından uzaklaşarak adeta iten bir metropol haline dönüştüğünü, gözlediğimiz bilakis nüfus hareketlerine bakarak söyleyebiliriz."
Pandemi neden metropolde yaşayanları göç için harekete geçirdi?
"Unutmayalım ki Orta Çağ’da veba salgını bir ekonomik sistem yaratmıştı: Kapitalizm. Avrupa’nın ekonomik, toplumsal, siyasal ömrünü etkileyerek tüm kurumsal yapıların yine düşünülmesine yol açtı. Hepsini de dönüştürdü. Yalnızca veba salgını değil, tarihte bu salgını takip eden bütün pandemiler uğradıkları tüm toplumsal yapıları, kurumlarının işlerliklerini sekteye uğratarak dönüşüme zorlamışlardır.
Bugün bilimsel tartışmaların birçok, globalleşmenin ve kapitalizmin geldiği noktayı tartışırken, yeniden bir dünya çapında yapısal dönüşümü tartışıyorlar. Bu dönüşümlerin elbet temel ünitelerinden bir tanesi hayatın tüm hareketliliği ile yaşandığı, etkin ekonomik ve toplumsal hayatın aktığı kentlerdir. Kentlerde pandemi faal hayatın durması demektir, bilhassa ekonomik akışın çok zayıflaması, iş yerlerinin kapanması, işsizliğin artması üzere. Pandemi tecrübesini yaşamak, uzun bir devir ömürle vefat ortasında bir yerde yaşamak demektir.
Risk altında, üstelik sıhhatle ilgili risk altında yaşamak demektir. Sıhhat riski göze alınamayacak bir risktir. Elbette bir salgın kelam konusu iken kalabalık nüfusa sahip bir yerde yaşamak, salgının denetim edilmesi de zorlaştığından, insanları riski göze alamayacakları konusunda bir farkındalığa itmektedir."
Neden aksine bir nüfus hareketi var?
"İstanbul, pandemi vakti aksine bir nüfus hareketine şahit oluyor. Zira var olan ortamda toplumsal ve ekonomik kayıplar artıyor, toplumsal sorunlar derinleşiyor ve ruhsal bozukluklar hissediliyor. Bunlar karşısında çalışanların iş yerlerine gitmeden çalışabilmeleri münasebetiyle kendilerini daha az nüfuslu ve denetimin daha mümkün olduğu yerlere taşımaları anlaşılır bir durumdur. Meskeninde çocuğu eğitim alan çalışanlar dahi eğitim de pekala çevrimiçi yürüdüğünden İstanbul’dan, bir manada sıhhati tehdit eden ve cüzdanları zorlayan her durumdan uzaklaşmayı seçebilmektedirler."
Gidenler İstanbul'a geri döner mi?
"Bu durum kimlerin göç ettiğine ve hangi niyetle göç ettiğine bağlıdır. Şayet ekonomik nedenlerle İstanbul’u terk edip memleketlerine ya da öbür bir bölgelere göç eden bireylerden bahsediyorsak, iş bulmak ve yerleşmek niyetiyle gittilerse, evet, süreksiz diyemeyeceğimiz göç gerçekleştirilmiş olabilir.
Fakat iktisadın faal işleyişinde rol almaya devam eden beyaz yakalılar dediğimiz çalışan nüfusun, meskenden çalışma imkanı ile birlikte kenti, salgın tehdidinin daha az insanı etkilediği bölgelere, tehdit ortadan kalkana kadar gidişlerini dikkate alırsak, bir dönüş hareketinin de olacağını bilmeliyiz. Kimi iş arayan ya da kısmi çalışma tanımına uygun çalışan vatandaşların da ailelerini memleketlerine, akrabalarının yanlarına süreksiz olarak gönderdiklerini biliyoruz. Daha pandeminin başında, bilhassa 65 ve üstü yaşlarda pek çok İstanbul sakinin bilhassa köylerine ya da yazlıklarının, yayla konutlarının bulundukları yerlere ivedilikle gittiklerini yahut götürüldüklerini de işittik.
Bu durumda aslında literatürde buna göç denmesi tartışmalıdır, bu çeşit süreksiz yer değiştirmeler birer nüfus hareketi olarak tanımlanabilmektedir. O halde şunu söylemek mümkün: Pandemi periyodu İstanbul’dan giden nüfusun değerli bir kısmı geri dönebilir."
