Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, daha evvel açılışı ertelenen Taksim Camii'nin bugün açılacağını söyledi. Cami, Erdoğan'ın İstanbul Belediye Başkanlığından bu yana "gözde projesi" ve onun başbakanlığı devrinde planlanan birinci halinden çok daha büyük bir alanda inşa edildi. Cami projesinin bugünlere nasıl geldiğine bakalım...
BBC Türkçe'den Ece Göksedef'in derlediği habere nazaran Erdoğan, isminin gitgide daha fazla duyulmaya başladığı 1994 başında, Mart ayındaki lokal seçimler için Refah Partisi'nden İstanbul Belediye Başkanlığı adaylığını açıkladığında, Taksim'de bir binanın çatı katından kameralara meydanı göstermiş ve "Burası Taksim Camii için 20 yıl evvel düşünülmüş olan bölgedir, 20 yıl kadar öncesine dayalı bir konuşmadır bu. İnşallah buranın temelini atmak bize nasip olur" demişti.
Birebir yıl, İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri olduktan sonra TRT'de Reha Muhtar'ın programına çıktığında ise Muhtar'ın "Neden İstanbul'un altyapı sıkıntıları yerine Taksim Camii'ni gündeme getiriyorsunuz?" sorusuna reaksiyon gösterip, "Bir sefer Taksim Mescidini sizin konuştuğunuz kadar ben konuşmuyorum, basın konuşuyor. Kurulmuş bir vakıf var. Dernek getirdi teklifini yaptı, projeyi büyükşehir geçirdi, benim buna ayırdığım bir vakit filan kelam konusu değil. Yoksa Taksim Camii beni şu anda bağlayan bir mevzu değildir" karşılığını vermişti.
Akabinde da tartışmaların büyümesine sebep olan açıklamasını bir kere daha yapmıştı:
"Ben olmasından yanayım. Ben buna para tahsis etmiyorum ki, vatandaş yapacak bunu."
Erdoğan, İBB seçimlerini kazanmadan evvel Taksim Camii ile ilgili şunları söylemişti
70 yıllık bir tartışma
Taksim'de 1800'lerin sonunda inşa edilen Ortodoks Kilisesi'nin yanı sıra Topçu Kışlası içinde bir cami vardı. Lakin bu cami 20. Yüzyıl başlarında kullanılamaz hale geldi, akabinde 1940'ta kışla büsbütün ortadan kaldırıldı.
O tarihten sonra Taksim Meydanı'na cami üretimi vakit zaman gündeme geldi.
Birinci defa önemli manada ele alındığı tarih ise, tek parti devri sonrası iktidara gelen Demokrat Parti idaresiydi. Mescitleri yenilemeyi yahut sembolik yerlerde sıfırdan cami inşa etmeyi siyasi gücünün bir göstergesi olarak gören Başbakan Adnan Menderes, 1952'de Ayasofya'ya tekrar cami statüsü vermeyi gündeme getirdi.
1955'te de Taksim Meydanı'nda bugün cami yapılan alandaki daha küçük bir parseli, belediyeye cami imali için tahsis etti. 1956 yılında kimi iş insanlarının ve siyasalların içinde bulunduğu "Taksim Mescidini Yaptırma Derneği" kuruldu.
Yani aslında bu tartışmalar neredeyse 70 yıl öncesine dayanıyor.
27 Mayıs 1960'daki darbeden bir müddet sonra iktidara gelen Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi de 1965'te misal bir adım attı.
O dönemki Bakanlar Şurası, caminin planlandığı bölgedeki Ziraat Bankası ve Hazine yerinin Vakıflar Müdürlüğü'ne satılması kararı aldı.
Lakin bu adım devrin CHP'li İstanbul Belediyesi tarafından mahkemeye taşınıp da arsa tahsisi durdurulunca, 1968'deki mahallî seçimlere kadar önemli bir gündem hususu olmadı. Mahallî seçimler vakti birçok tartışmanın merkezine oturan cami projesi, seçim sonrası bir mühlet için rafa kalktı.
1977'de Süleyman Demirel'in başbakanlığındaki ikinci Milliyetçi Cephe Hükümeti vaktinde Beyoğlu İlçesi İmar Planı değiştirildi.
Yeni planda otopark olarak görülen bu arazi cami için tahsis ediliyordu. Kültür Bakanlığı, Anıtlar Yüksek Konseyi'nden onay da aldı. Lakin mülk sahiplerinden biri olan İstanbul Belediyesi tekrar CHP'deydi ve belediye, yerini cami imali için satmayı kabul etmedi.
Tıpkı yıl Taksim Meydanı'nda bir öteki gelişme daha yaşanıyordu. 1969'da Devlet Opera ve Balesi ile Devlet Tiyatroları'nın yapıtlarının gösterimi için açılan lakin bir yıl sonra büyük bir yangın sebebiyle kullanılmaz hale gelen İstanbul Kültür Sarayı isimli binanın tamiratı 1977 yılında bitti.
1978'de kullanıma yine açılan bina, Atatürk Kültür Merkezi ismini aldı.
1980'de Demirel bu sefer Ziraat Bankası yerinin 1965'te iptal edilen tahsisini yine sağlamak için bir Bakanlar Şurası kararı daha çıkardı.
Meydandaki mescidi büyüterek cami yapmak gayesiyle kurulmuş Taksim Camii Şerifi Külliyesi Yaptırma ve Yaşatma Derneği, Eylül 1980'de temel atma işlerini yetkililerle görüşmeye başladıktan 10 gün sonra 12 Eylül darbesi gerçekleşti. Milliyetçi Cephe'nin planları bir defa daha durduruldu.
İnşaatı 2017 yılında başladı
Bu tartışmalar Erdoğan'ın kelamlarıyla alevlendikten 20 yıl sonra, Erdoğan Türkiye'nin 12'nci Cumhurbaşkanı seçildi ve Taksim Camii bir defa daha gündeme geldi.
Belediye Başkanlığı periyodunda yargı kararları sebebiyle başlatamadığı projeyi Erdoğan, cumhurbaşkanlığı devrinde, Taksim Meydanı'yla ve Seyahat Parkı'yla ilgili tartışmalar sürerken başlattı. Caminin inşaatı, anayasa değişikliği referandumu öncesinde, Şubat 2017'de başladı.
Beşi yer altında dokuz katlı olarak inşa edilen caminin alanı 17 bin metrekareye yakın.
Biri 30 metre yükseklikte 12 kubbesi ve iki minaresi olan mescitte, birebir anda 2 bin 250 kişinin namaz kılabileceği belirtiliyor.
Caminin, 600 araçlık otopark kapasitesi de var.
1983 Danıştay Kararı: Proje kamu faydası açısından uygun değil
Darbe sonrası İstanbul Belediye Lideri Orgeneral İsmail Hakkı Akansel, 1977'deki imar planını iptal ederek cami için tahsis edilen alanı yine otopark olarak belirledi.
Ve itirazlar 1983'te Danıştay'a gitti. 7 Şubat 1983'te Danıştay 6'ncı Dairesi, "Taksim Camii projesinin şehircilik prensipleri, planlama asılları ve kamu faydası açısından uygun olmadığına" karar verdi.
Yaklaşık 10 yıl sonra, yani darbe devri sona erdikten ve seçimler yapılmaya başladıktan bir mühlet sonra, 1992'de Taksim Camii Kültür ve Sanat Vakfı kuruldu.
Erdoğan'ın belediye başkanlığı devrinde Reha Muhtar'a verdiği röportajda bahsettiği teklif de bu vakıf tarafından yapıldı.
Tartışmalar, Erdoğan'ın "Taksim'e cami müsaadesini vereceğiz, temelini de Cumhurbaşkanı Demirel'e attıracağız" kelamları hususla ilgili tartışmaları yine gündeme getirdi.
Devrin başbakanı Necmettin Erbakan da "yakında temeli atacaklarını" duyururken, devrin İstanbul Valisi Hayri Kozakçıoğlu, "Mülki amir olarak mescide müsaade vermeyeceği" açıklaması yaptı.
1995'te Müdafaa Konseyi, cami yapılması için tahsis edilmesi planlanan, belediye planlarında otopark olarak gözüken alanda "tarihi su yapılarına ilişkin ve tuğla mezarlardan oluşan kalıntılar olduğunu" duyurarak bölgeyi SİT alanı ilan etti.
Fakat periyodun Beyoğlu Belediye Lideri Nusret Bayraktar, 1996'da "temelini Başbakan Erbakan'ın atacağı caminin imaline başlanacağını" duyurdu.
28 Şubat'tan sonra proje rafa kalktı
Erdoğan'ın belediye başkanlığında sıklıkla gündeme getirdiği ve beğenilen projelerinden biri olan Taksim Camii projesi, on yıllardır sağ parti iktidarları tarafından gündeme getirilen fakat ertelenen bir proje olduğu için sembolik olarak da büyük değer taşıyordu.
O periyot "laiklik tartışmalarının" gündemine oturan cami projesi için, devrin Refah Partili Kültür Bakanı İsmail Kahraman, "Taksim'de mescide karşı çıkanların yobaz olduğunu" söyledi. Kahraman, yıllar sonra AKP milletvekili oldu ve 2015-2018 ortası TBMM Başkanlığı yaptı.
O periyot caminin temelinin 29 Mayıs'ta, İstanbul'un 1453'teki fethinin yıldönümünde atılacağı haberleri basına yansıdı.
Erdoğan'ın belediye başkanlığında Seyahat Parkı yerine ya da seçim kampanyası periyodunda işaret ettiği, bugün caminin yapıldığı yere cami yapma planları bir sefer daha 28 Şubat sürecinde rafa kalktı.
Topçu kışlası ve Taksim Camii yine gündemde...
Taksim Meydanı'yla ilgili düzenlemeler, AKP iktidarında gündemin öncelikli başlıkları ortasında yer aldı. 2008'de Atatürk Kültür Merkezi'nin kullanımına "tarihi ömrünü doldurduğu" gerekçesiyle son verildi.
Cami konusu da yıllar sonra, Erdoğan'ın başbakanlığının sekizinci yılında, iktidarının güçlendiği bir devirde tekrar gündeme geldi.
2011 genel seçimleri öncesi Taksim'e cami projesi için tekrar adım atacağını duyurdu. Bir yıl sonra, MHP'ye yakın mimar Ahmet Vefik Alp tarafından "laiklerin de seveceğini düşündüğü" bir proje çizildi.
İstanbul'un fethinin yıllar sonraki bir öbür yıldönümünde, 29 Mayıs 2012'de Erdoğan Çamlıca zirvesine bir cami inşa edileceğini açıkladı. Birebir sıralarda Ataşehir'de de Mimar Sinan Camii'nin inşası da başlamıştı.
2012'de Hürriyet gazetesine konuşan mimar Alp, birinci projesini "Başbakan Erdoğan'ın fazla çağdaş bulduğunu, projeyi revize ederek tekrar Erdoğan'ın masasına koyduğunu" açıkladı.
Cami projesi beklerken Erdoğan'ın aklında Taksim Meydanı'yla ilgili bir diğer plan daha vardı. Seyahat Parkı yerine Topçu Kışlası'nın yine yapılmasına karar verildi. 2013 yılının Mayıs ayında iş makineleri revize edilen Topçu Kışlası'nın inşaatı için Seyahat Parkı'na girdiğinde protesto şovları başladı.
Birkaç ay süren ve "Gezi Parkı eylemleri" olarak anılan aksiyonlar, Türkiye'nin dört bir yanına yayıldı.
Protestolar, polisin şiddetli müdahalesiyle, onlarca kişinin yaralanması, dokuz kişinin hayatını kaybetmesi ve tekrar onlarca kişinin gözaltına almasıyla sonlandı.
Caminin imalini Sur Yapı üstlendi
Akabinde Topçu Kışlası için olmasa bile Taksim Camii için Erdoğan tekrar harekete geçti.
2016 sonunda Şefik Birkiye ve Selim Dalaman'ın dizaynını yaptığı cami projesi İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Muhafaza Bölge Heyeti'nin onayına sunuldu. 19 Ocak 2017 tarihinde proje, suradan ada pafta parsel numarası ile kabul edildi. Taksim Camii'nin imaline böylelikle Beyoğlu Belediyesi, Ziraat Bankası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün tertibiyle başlandı.
2017'de, inşaatın denetimi, kontrolü ve yürütülmesini üstlenen Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün başındaki Adnan Ertem, müdafaa şurası kararının çıkmasının akabinde Sur Yapı'yla protokol imzaladıklarını, ihaleye neden gitmediklerini şu sözlerle açıkladı:
"Sur Yapı, kendi sözüyle 'Allah isteği için' bu işi üstlendi. Beyoğlu'nda doğup büyüyen ve yetişen Sur Yapı'nın sahibi, çocukluğundan beri bunun hayalini yaşamış birisi. Bu nedenle camiyi yapmaya talip oldu ve bu protokolü imzaladık."
Birinci kademede caminin 2018 yılının ramazan ayında hizmete alınmasının planlandığını belirten Ertem, "Sur Yapı da çok heyecanlı, kestirim ediyorum ki o tarihe yetişir" demişti.
Bir müddet sonra, Şubat 2018'de de AKM'nin yıkımına başlandı. Büsbütün yıkılan binanın yerine hala yenisi yapılıyor. Yeni binanın da 2021 sonunda kullanıma açılması planlanıyor.