Evinizi, işinizi, arkadaş çevrenizi hatta kendinizi bile bir nebze olsun değiştirebilirsiniz ancak gece vakti hava karardıktan sonra gözünüzü göğün kuzeyine çevirdiğiniz zaman her daim orada Polaris Kutup Yıldızı ile karşılaşacağınızı bilmek size güven verecektir. Polaris Kutup Yıldızı binlerce yıldır denizciler başta olmak üzere tüm seyyahlara ve yolunu kaybetmiş maceracılara yön göstererek, onlara da tıpkı bize verdiği güveni veriyor.
Kuzey Gök Kutbu olarak adlandırılan Kuzey Yarımküre üzerinde bulunan göğün kuzey bölümünde yer alan Polaris, her zaman Kutup Yıldızı değildi. Bundan binlerce yıl önce başka bir yıldıza bu ismi veriyorduk ve bundan binlerce yıl sonra da başka bir yıldıza bu ismi vereceğiz. Polaris Kutup Yıldızı hakkında gökbilimcilerin yaptıkları gözlemler sonucu elde edilen tüm dikkat çeken detayları paylaştık.
Polaris "Kutup Yıldızı" nedir?
Detaylara girmeden önce genel bir tanım yapmak gerekirse Polaris; Kuzey ya da Kutup Yıldızı olarak da isimlendirilen, Kuzey Yarımküre üzerinde Kuzey Gök Kutbu’nda bulunan, her daim sabit ve parlak bir şekilde kuzey yönünü gösteren takımyıldızına verilen addır. Evet, Polaris tek bir yıldızdan oluşmuyor. Bize her daim kuzeyi gösteren Kutup Yıldızı, aslında üç farklı yıldızdan oluşan bir takımyıldızıdır.
Küçük Ayı takımyıldızı arasında bulunan Kutup Yıldızı dediğimiz üçlü; Polaris A, Polaris Ab ve Polaris B yıldızlarından oluşmaktadır. Polaris Kutup Yıldızı, Büyük Kepçe olarak isimlendirilen bir yıldız grubuna da oldukça yakındır. Kendisini en parlak yıldız olarak bilsek de aslında en parlak 50. yıldızdır. Onu en parlak olarak biliyor olmamızın nedeni, binlerce yıldır görüyor olmamızdır belki de.
Kutup Yıldızı hangi yönü gösteriyor bilirseniz, her şeyi bilirsiniz:
Kuzey Yarımküre üzerinde Kuzey Gök Kutbu’nda bütün azameti ile binlerce yıldır bize bakan Polaris Kutup Yıldızı, yaklaşık 0,45 derecelik bir sapma ile tam olarak kuzey yönünü gösteriyor. Bulunduğunuz yerin enlemini bulmak için kuzey ufku ile Polaris arasındaki açıyı ölçmeniz yeterlidir.
Yüzünüzü Kutup Yıldızı’na çevirerek kollarınızı iki yana açtığınız zaman önünüz kuzey, arkanız güney, sağınız doğu ve solunuz batı yönüdür. Ekvator’dan Polaris’e baktığınız zaman kuzey ufku ile yekpare yani 0 derecede olduğunu, Kuzey Kutbu’ndan Polaris’e baktığınız zaman ise tam tepenizde yani 90 derecede olduğunu görürüsünüz.
Dünya üzerinde bulunan insanların büyük bölümü Kuzey Yarımküre’de yaşadığı için Polaris Kutup Yıldızı herkes tarafından biliniyor. Güney Yarımküre’de yaşayanların ise yön bulmak için kullanabilecekleri herhangi bir Güney Yıldızı bulunmuyor. Hatta onlar Polaris’i bile göremiyorlar. Güney Yarımküre insanları yaklaşık 2 bin yıl daha böyle bir yıldız göremeyecekler.
Kutup Yıldızı bize uzak, hem de çok uzak:
Polaris’in üç farklı yıldızdan oluşan küçük bir takımyıldızı olduğunu söylemiştik. Bu üçlüden biri olan Polaris A, Güneş’ten yaklaşık altı kat daha büyük. Polaris Ab, Polaris A’dan 2 milyar yıl daha yaşlı. Polaris A ile Polaris B arasındaki uzaklığın yaklaşık 240 milyar mil olduğu tahmin ediliyor. Polaris A ve Polaris B, aynı sıcaklığa sahip cüce yıldızlardır.
Bu üçlünün oluşturduğu ve Kutup Yıldızı olarak isimlendirdiğimiz Polaris ile aramızda yaklaşık 430 ışık yılı uzaklık olduğu tahmin ediliyor. Polaris bir süperdev yıldızdır ve tam parlaklığı yaklaşık 2500 Güneş parlaklığına eşdeğerdir. O kadar ışık yılı uzaktan bile bu kadar güçlü parlayabilmenin başka bir açıklaması olamaz zaten.
Kutup Yıldızı tarihi yalnızca Polaris’ten oluşmuyor:
Var oldukları günden beri insanlar, pek çok farklı nedenle gökyüzüne bakmış ve yıldızların yardımı ile yol bulmuş, takvim hazırlamış, tarım düzeni kurmuş hatta kehanetlerde bulunmuştur. Ancak kuzeye baktığımız zaman gördüğümüz ve Kutup Yıldızı dediğimiz yıldız, her zaman Polaris değildi. Günümüzden yaklaşık 5 bin yıl önce Mısırlılar için Kutup Yıldızı, Ejderha Draco takımyıldızındaki Thuban isimli bir yıldızdı.
Thuban aslında Polaris kadar parlak bile değildi ancak dönemin şartlarına göre Kutup Yıldızı oydu. Yıldızlar da tıpkı uzaydaki her şey gibi hareket ettikleri için bir zaman sonra Thuban’ın yerini bugünkü yıldızımız olan Polaris aldı. Aynı şekilde günümüzden yaklaşık 10 bin yıl sonra da Polaris yerini Lyra takımyıldızındaki Vega isimli bir yıldıza bırakacak. Üstelik Vega, bugüne kadar görülen en parlak Kutup Yıldızı olacak.
Kutup Yıldızı hareket ediyor mu?
Uzayda bulunan her şey gibi Kutup Yıldızı Polaris de hareket ediyor. Üstelik dikkatli bir gözle bakarsanız bu hareketi görebilirsiniz. Kutup Yıldızı’nı odağa alarak çekilen seri fotoğraflar ya da videolar sonucunda görülmüştür ki Polaris, kendi çevresinde hareket ederek küçük bir çember çiziyor.
Aslında tüm yıldızların hareketini görebiliyoruz ancak aramızda o kadar büyük bir mesafe var ki bunu gözümüzle algılayamıyoruz. Polaris dışındaki diğer yıldızların hareketini farklı nedenlerden dolayı bazen görebiliyoruz. Eğer yeterince uzun yaşarsak ve gözümüzü bir an olsun Polaris üzerinden ayırmazsak onun yok oluşuna ve yerine Vega’nın geçişine şahit olabiliriz.
Kutup Yıldızı yön bulmak için yeterli mi?
Kutup Yıldızı Polaris’in yön bulmak için yeterli olup olmadığı tam olarak ne kadar nokta atışı bir yön bulmak istediğinize göre değişir. Kutup Yıldızı her zaman kuzey yönünü gösterir. Önünüz kuzeyken arkanız güney, sağınız doğu, solunuz ise batı yönüdür. Yani Polaris’i bulduğunuz zaman ilkel bir pusula sahibi olursunuz.
Geçmiş zaman denizcileri için bu ilkel pusula yöntemi hayat kurtarıcı olmuştur. Kutup Yıldızı ile kuzey ufku arasındaki açının hesaplanarak enlemin bulunması ise bir dönem neredeyse mucize olarak kabul edilecek bir olaydı. Ancak tam konum tespiti, enlem ve boylamın kesişimi ile mümkündür. Bu nedenle yalnızca enlemin biliniyor olması binlerce yıl denizcilerin pek bir işine yaramamıştır. 1700’lü yılların ortalarında ancak modern yön bulma yöntemleri ile denizcilik bir nebze olsun hız kazanabilmiştir.
Her şeye rağmen binlerce yıldır Polaris Kutup Yıldızı’nın yerli yerinde duruyor ve daha binlerce yıl duracak olması insanı hayran bırakıyor. Doğanın dengesi uzayda bile değişmez; bir yıldız ölür, yerine bir başkası gelir bütün parlaklığıyla. Değişmeyen ise o kuzeyde gördüğümüz hiç sönmeyen, parlak ışıktır.