Türkiye iktisat ve seçim gündemiyle meşgul ancak Ege'deki tansiyon de giderek tırmanıyor. Karşılıklı sert açıklamalar birbirini izliyor.
Peki tansiyonun kaynağı ne? Gerginlik çatışmaya dönüşür mü? Mevzuyla ilgili 6 temel soruya cevap aradık.
1- Türkiye ve Yunanistan ortasındaki sıkıntılar neler?
Komşu Türkiye ve Yunanistan ortasındaki alakalar, çözülemeyen esaslı tarihi problemler nedeniyle yıllardır inişli çıkışlı bir seyir izliyor.
Yunanistan'ın kara sularını 6 milden 12 mile çıkarmak istemesi, Kıbrıs'ın statüsü konusundaki uyuşmazlık ve Ege'de silahlandırılan adalar iki ülke ortasındaki meselelerin temelini oluşturuyor.
Göçmen krizi, ABD'nin Yunanistan'da üsler kurması ve Yunanistan'ın yeni uçaklar alarak Türkiye ile ortasındaki hava gücü istikrarını bozmaya çalışması da nispeten yeni meseleler olarak karşımıza çıkıyor.
2- Son periyotta tansiyon neden arttı?
İki ülke ortasında bugünküne benzeri boyutta bir krize en son 2020'nin yaz aylarında şahit olmuştuk.
Doğu Akdeniz'de doğal kaynak arayışının neden olduğu tansiyon Almanya'nın devreye girmesiyle süreksiz bir mühlet azalmış ve iki ülke ortasında diplomatik görüşmeler tekrar başlamıştı.
BBC Türkçe'ye bilgi veren Türk yetkililere nazaran o devir Yunanistan'dan gelen 'üçüncü devletleri dahil etmeden ilerleme' yönündeki talep de Ankara'da olumlu karşılanmıştı.
Yunan hükümet yetkililerinin Türkiye'ye reaksiyon olarak yaptığı açıklamalar da yeniden birebir yetkililere göre 'iç siyaset ögesi olarak kullanıldığı için' anlayışla ve sabırla karşılandı, karşılık verilmedi.
Çünkü ikili görüşmelerde ve art kapı diplomasisinde görüşmeler yapan halde ilerliyordu.
Aynı devirde Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, Türkiye'yi ziyaret ederek Cumhurbaşkanı Erdoğan'la bir ortaya gelmişti.
Miçotakis'in kırılma yaratan ABD ziyareti
Son periyottaki gerginliğe yol açan kırılma ise Miçotakis'in 17 Mayıs’ta ABD'ye yaptığı ziyaret oldu.
Miçotakis, ABD Kongresi’ndeki ortak oturumda yaptığı konuşmada Kıbrıs sıkıntısına değinerek, 'Kıbrıs’ta kimse iki devletli bir tahlili asla kabul edemez' ifadesini kullandı. Miçotakis'in Kıbrıs’la ilgili kelamları Kongre üyelerinden büyük alkış aldı.
Ankara’yı asıl kızdıran ise Miçotakis'in Beyaz Saray ve Kongre’de yaptığı görüşmelerde Washington’un Atina’ya F-35 savaş uçaklarını satmasını isteyerek, Ankara’nın F-16 savaş uçaklarının modernizasyonu ve yeni savaş uçakları satın alma projesinin engellenmesi için lobi yaptığı haberleri oldu.
"Artık benim için Miçotakis diye biri yok"
Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu gelişmeye tepkisini 'Artık benim için Miçotakis diye biri yok' diyerek gösterdi.
Erdoğan bu kelamlarından kısa müddet sonra ABD'nin Yunanistan'daki üslerini gündeme getirerek '9 tane şu anda Amerika’nın Yunanistan’da üssü var. Pekala bu üsler kime karşı kuruluyor, bu üsler niçin var? Söyledikleri şu; 'Rusya’ya karşı…' Yalan… Dürüst değiller' tabirlerini kullandı.
Erdoğan, 9 Haziran'da düzenlenen Efes 2022 Tatbikatı'nda ise Yunanistan'ın adaları silahlandırdığını belirterek şu açıklamaları yaptı:
'Yunanistan'ı tıpkı bir asır evvel olduğu üzere pişmanlıkla sonuçlanacak hayallerden, telaffuzlardan ve aksiyonlardan uzak durması, aklını başına alması konusunda tekrar ikaz ediyoruz. Kendine gel.'
'Yunanistan'ı, gayriaskeri statüdeki adaları silahlandırmaktan vazgeçmeye, memleketler arası mutabakatlara uygun davranmaya davet ediyoruz. Şaka yapmıyorum, önemli konuşuyorum.'
3- Pekala Doğu Ege'deki adalar neden silahlandırılamaz?
Gerilimin odağında yer alan Doğu Ege'deki Yunan adalarından Semadirek, Limni, Midilli, Sisam, Sakız, İpsara, Ahikerya'nın 1923 Lozan Antlaşması; Batnoz, İleriye, Kelemez, İstanköy, İleki, Kerpe, Sömbeki, Rodos ve Meis'in ise 1947 Paris Antlaşması'na göre silahlandırılmaması gerekiyor.
Lozan görüşmelerinde bu kuralı koşan Türkiye, münasebet olarak da savaştan yeni çıkmış Türkiye'nin Yunan ordusunun bozgunuyla sonuçlanan '1919-1922 Anadolu seferinin tekrarlanması mümkünlüğünün önlenmesini' göstermişti. Yunanistan bu kaidesi kabul etmişti.
Türkiye'nin tarafları ortasında yer almadığı 1947 Paris Antlaşması ise İkinci Dünya Savaşı'ndan galip çıkan ülkeler ortasında imzalandı. Bu antlaşma ile savaşta yenik düşen periyodun faşist İtalyası'nın işgali altında bulunan adalar, savaş galibi ülkeler ortasında yer alan Yunanistan'a tekrar devredildi.
Bu defa Sovyetler Birliği, Yunan adalarının 'silahsızlandırılması, adalarda askeri üs kurulmaması' şartını getirdi. Moskova, 'Sovyet savaş gemilerinin Ege'deki sefer güvenliği için bunun gerekli olduğunu' savundu.
Ege'deki Yunan adalarının silahsızlandırılma koşulları Yunanistan tarafından kabul edildi. Kıbrıs'ta 1963 ve 1964'te çıkan çatışmalara kadar Atina bu kurala sadık kaldı.
Türkiye'nin 20 Temmuz 1974'te başladığı 'Kıbrıs Barış Harekâtı' sonrası, 'olası bir Türk-Yunan savaşından' tasa duyan periyodun Atina'da idaredeki Albaylar Cuntası, Türkiye kıyılarına yakın tüm adalara asker yığmaya başladı.
Oysa bu adaların birçoğunda kolluk kuvveti dışında silahlı bir kuvvet bulundurulmaması gerekiyordu.
4- Ankara ne diyor? Hangi suçlamalar yöneltiliyor?
İki ülke ortasındaki tansiyon her ne kadar Türkiye'nin taleplerini yüksek sesle lisana getirmeye başlamasıyla güzelce tırmanmış olsa da adalar konusu orta ara ülke gündemine geliyordu.
Geçtiğimiz yıl temmuz ayında Sözcü gazetesinde yayımlanan 'Yunanistan 21 adaya asker yerleştirdi ve silahlandırdı' başlıklı bir haberde hangi adaya ne kadar asker yığıldığına ait bilgiler veriliyordu:
'Ege'nin kuzeyinde Midilli Adası'na 1 Yunan mekanize tümeni; Limni, Sakız ve Sisam adalarına birer Yunan mekanize tugayı konuşlandırıldı. Taşoz, Semadirek, Bozbaba, İpsara ve Ahikerya olmak üzere toplam 5 adaya da tabur- alay düzeyinde askeri birlik konuşlandırdı.
Yunanistan, Türkiye'ye yönelik jet harekatı için Limni ve Midilli Adası'na havaalanları inşa etti ve buralara savaş uçakları yerleştirdi. Ege Denizi'ne çıkan Türk savaş uçaklarına, bu adalardan kalkan Yunan savaş uçakları tarafından tedbire ve it dalaşı yapıldığı kaydedildi.'
Bu hususta irili ufaklı haberler çıkmaya devam ederken Ekim 2021'de Türkiye'nin Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Feridun Sinirlioğlu, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'e hususla ilgili mektup göndererek Ege Adalarının askerden arındırılmasını istedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Efes 2022 tatbikatında yaptığı "Şaka yapmıyorum, önemli konuşuyorum" çıkışının akabinde Yunanca tweet'ler atarak şunları söyledi
Erdoğan, Atina'ya yönelik söylemlerinde askeri güç vurgusu yapmayı sürdürüyor.
5- Pekala Yunanistan hangi tezleri öne sürüyor?
Türkiye’nin bu şikayetlerine karşı kendi tezlerini savunan Yunanistan, adaların silahsızlandırılması ile ilgili Lozan ve Paris mutabakatlarından başka 1937 Montrö Anlaşması'na da atıfta bulunuyor.
Yunanistan’a nazaran, Montrö Anlaşması'yla Limni ve Semadirek adaları, birebir Bozcaada ve Gökçeada üzere 1937’den bu yana ve Türkiye’nin de isteğiyle silahlasızlandırma hususlarından muaf tutuluyor.
Diğer adaların silahsızlandırılmasıyla ilgili unsurların ise NATO ve Varşova Paktlarının oluşmasıyla manası kalmadığını savunuyor. ('Rebus sic stantibus' yani koşulların değişmesi ile var olan mutabakat ve mukavelelerin değiştirilebileceği ilkesi)
Yunanistan Türkiye’nin “anlaşmalar uyarınca adaların lakin akına uğraması olasılığında silahlanabileceği” tezine karşı ise “adaların aslında Türkiye'den gelecek muhtemel bir hücuma karşı silahlandırıldığı” tezini savunuyor.
Yunanistan, adaların silahlasızlandırılmasının Yunan egemenliğini ve toprak bütünlüğünü ilgilendirdiği gerekçesiyle müzakere edilemeyeceğini belirtiyor.
Adaların silahsızlandırılması için ise BM Güvenlik Kurulunun memleketler arası barışın sağlanmasına yönelik tedbir alması ve teminatlar vermesi kaidesini koşuyor.
Yunanistan Başbakanı Miçotakis'in yaşanan tansiyona ait pek açıklama yaptığı söylenemez. Onun yerine Dışişleri Bakanı Nikos Dendias ve hükümet sözcüsü Yannis İkonomu'nun verdiği iletiler basında yer alıyor.
İkonomu, son açıklamasında 'Kesinlikle hiçbir şey egemenlik haklarımıza ve ulusal egemenliğimize ziyan veremez. Bu nedenle Türkiye'yi provokatif taktiklerine son vermeye ve tek yolun, memleketler arası hukuk bağlamında, sorumluluk şuurunda samimi görüşmelerden geçtiğini idrak etmeye çağırıyoruz' dedi.
Eski Başbakan ve muhalefet başkanı Aleksis Çipras da Twitter hesabından Türkçe bir paylaşım yaptı. 'Egemenlik' vurgulu bildirisinde Çipras, "Hepimizin karşı karşıya olduğu ekonomik krize karşılık çok milliyetçilik değildir" dedi.
Yunan Dışişleri Bakanlığından suçlamalara 16 harita ile karşılık
Not olarak "1972 ve 2022 yılları ortasındaki haritalar karşılaştırıldığında Türkiye'nin son 50 yıl boyunca artan argümanları çok açık hale gelmektedir" tabirine yer veriliyor.
6- Tansiyon çatışmaya dönüşür mü?
Bu konuda Independent Türkçe'ye görüş bildiren asker kökenli uzmanlar çatışma riskinin yüksek olduğunu belirtirken sivil bürokrasinin içinden gelen isimler ise çatışma ihtimalinin daha düşük olduğunu söylüyor.
Emekli amiral Türker Ertürk şu görüşü lisana getiriyor:
'Küresel güçler bundan medet umuyorsa olabilir. Yani hiç yoktur bu türlü bir çatışma riski denemez. Hatta size şöyle söyleyeyim. Türkiye'ye Yunanistan üzerinden ders vermeyi bile düşünebilirler'
Türkiye ile Yunanistan ortasında nüfus ve asker sayısına nazaran bir kıyaslama yapılmasının yanlışsız olmayacağını söyleyen Ertürk, iddialarına şöyle devam ediyor:
'Çünkü Türkiye ve Yunanistan ortasında bir deniz ve hava çatışması çıkabilir. Kara çatışmasına dönüşmeyebilir. Trakya eskisi üzere değil ki. Artık karşımızda Amerikalılar var. Nasıl oradan ezip gideceksiniz? Mahallelerde yaşanan bir olay vardır. Daha küçük yapılı biri, daha cüsseli birine pata küte girişebilir. İri olan tam dövmeye başlayacakken ortaya mahallenin kabadayıları girer iri adam yediği dayakla kalır. Bilmem buradan bir sonuç çıkarılabiliyor mu?'
AKP iktidarı periyodunda TSK'nın büyük darbeler aldığını ve hem hava hem deniz kuvvetlerinin yetişmiş insan gücünü büyük ölçüde kaybettiğini öne süren Ertürk, iddialarını şu sözlerle tamamlıyor:
'Modernizasyon projeleri de aksadı. Envanterimizdeki ana muharip, uçak F-16 fakat biliyorsunuz çok eskidi. Aslında bunu işte en yetkili ağızlar da söylüyor. Bunun için F-35 düşünülmüştü. F-35 yanlış işler nedeniyle kaybedildi. Artık birtakım projeler olsa bile bunlar da kolay işleyen süreçler değil. Yani TSK, son otuz yılın en sıkıntı durumunu yaşıyor. Bilhassa hava kuvvetleri ve deniz kuvvetleri olarak.'
"12 mil ısrarı iki ülkeyi çatışma eşiğine getirebilir"
Emekli Tümgeneral Armağan Kuloğlu ise Yunanistan'ın ABD'nin teşvikiyle Türkiye'yi kışkırttığını ve mutabakatlara uymadığını öne sürüyor
Kuloğlu, Türkiye'nin Yunanistan'ın karasularını 6 milden 12 mile çıkarması halinde bunu bir savaş nedeni sayacağını 1995'te deklare ettiğini hatırlatıyor.
Bu bahisteki bir ısrarın iki ülkeyi çatışma eşiğine getirebileceğini öne sürerek, 'Amerika'nın gayesi da bu türlü bir şey olsa da Türkiye'yi şu NATO'dan dışlasam diye herhalde dört gözle bekliyor' diye konuşuyor.
Türkiye ile Yunanistan ortasındaki bir çatışmanın nereye hakikat evrileceğinin bilinemeyeceğini söyleyen Kuloğlu, ilginç bir tespiti yapıyor:
'Yani bu sonuna kadar da devam edebilir. Ortaya girilip durdurulabilir de. Ancak bir çatışma çıktığı takdirde Türkiye'nin elini çabuk tutması lazım. Mümkün olduğu kadar fazla ziyan verdirmesi lazım ki karşı tarafa bir daha böyle hukuksuz davranışlar içine girmesin. Yoksa yavaş yavaş savaşı uzatmaya kalkarsa olmaz. Zira bu savaş öyle aylarca Ukrayna üzere devam etmez. Bir iki gün de esasen sonuçlanması lazım.'
"Sorunlar iki ülkede iç siyasete gereç yapılıyor"
Emekli MİT Müsteşar Yardımcısı Cevat Öneş, Türkiye ile Yunanistan ortasındaki sıkıntıların her iki ülkedeki iktidarlar tarafından iç siyasete gereç yapıldığını öne sürüyor.
Çünkü olağandışı bir durum yaşanmazsa hem Türkiye hem de Yunanistan'ın 2023 yazında seçime gitmesi bekleniyor.
Öneş, Türkiye'nin içinde bulunduğu şartları da göz önüne alarak şu uyarıyı yapıyor:
'Ülkenin hazinesinin boş olduğu bir ortamda böylesine çatışma ihtimalleri üzerinde durmak, hele hele iktidarın böylesine bir yöneliş içerisinde olduğu üzere imalarda bulunması nitekim Türkiye için risk yaratır. Maalesef taktiksel olarak karşılıklı çatışma riskleri ortaya çıkar mı sorusu Türkiye'de kimsenin cevaplandırabileceği bir durum değil. Türkiye maalesef yönetilemiyor ve bu mevzuları iç siyaset gereci yapmak halkın içinde bulunduğu ağır koşulları daha da derinleştiriyor.'
"Türkiye, NATO nezdinde ikinci bir sorun yaratmaktan kaçınacaktır"
Emekli Büyükelçi Yalım Eralp ile Başşehir Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi Danışmanı Ercan Çitlioğlu da Türkiye ile Yunanistan ortasında çatışma riskini öngörmeyen isimlerden
Eralp, soru üzerine 'İki ülke ortasında çatışma riskini az görüyorum. Yunanistan, Türkiye'ye saldırmaz' derken Çitlioğlu tıpkı soruya 'İsveç ve Finlandiya'nın üyelik konusu çözülmeden Türkiye, NATO nezdinde ikinci bir sorun yaratmaktan kaçınacaktır. İki ülke ortasında bu basamakta çatışma riski görmüyorum' diyor.
Kaynaklar: AA, Sözcü, Independent, DW, BBC, Euronews
