Gen Haritası

Gen Haritası Popüler bilim, araştırmalarındaki sınırsızlığını çağımızın ola ki de en manâlı nedenine “gen lere yönelterek devam ettirmeye çalışıyor İnsan gen haritası projesi, bitiş çizgisine geldi Bu Proje, 250 milyon dolarlık maliyeti ile bugüne kadar gerçekleştirilen en pahalı, en detaylı bilimsel egzersiz Araştırmayı destekleyenler, haritanın bütünüyle çıkartılması sonucunda, ömrün uzamasının yanı sıra, kanserden kellik sorununun çözümüne, bunamadan depresyona değin böylece fazla hastalığın tanım ve tedavisinde köklü değişikliklere gidileceğini ve kader kavramının değişik boyutlara ulaşabileceğini öngörüyor Aleyhinde olanlar ise, insan yaşamında gizliliğin sona ereceğinden, iş ve egzersiz hayatında genetik ırkçılığın başlayacağından vesvese duyuyor Projenin yapılmak üzere olduğu şu günlerde muhakkak olan tek şey, bitiş çizgisini göğüslemenin en çok biyotek endüstrisinin işine yarayacağıdır İnsan genlerinin deşifre edilmesi konusunda çalışan beş laboratuarın yetkilileri, son güne değin rutin olarak her cuma, sabahtan saat 1100'de birbirlerini telefonla arayarak gelişmeler hakkında data veriyordu Mart ayının ortalarında İnsan DNA'sındaki 32 milyar dolayındaki kimyasal molekülün iki milyarı okunmuş durumdaydı Öteki bir deyişle, çalışmanın yaklaşık üçte ikisi bitmişti Üzerinde 1100 kişinin (bilgisayar uzmanları, biyologlar ve teknikerlerden oluşan bir bilirkişi ordusu) çalıştığı projeye on üç yıl önce başlandı Altı ülkede, on altı laboratuarda sürdürülen çalışmaların büyük bir kısmı ABD hükümeti ve İngiliz Wellcome Trust tarafından finanse edildi Konuya yakın ilgi duyan ve devletle yarışa kalkan özel sektör bitiş çizgisini önce göğüslemek için hızını artırınca, özel sektörün soluğunu ensesinde hisseden halk görevlileri, günde yirmi dört saat, haftada yedi gün çalışarak dakikada on iki bin gözenekli olan molekülü okuma hızına ulaştı Ve içinde bulunduğumuz haziran ayında haritanın yaklaşık yüzde 90'ı, yüzde 999'luk bir doğrulukla açıklandı Artık, insan yaşamının esas yasaları belirlenecek; Homo Sapien'lerin yaşam kaynağının gizi, gün ışığına çıkacak Açıklanan bilgiler sonucunda, insan genlerinin % 98’inin şempanzeyle benzerlik göstermesi, madde aleminin son halkası olan insanın belirlenmiş bir tekamül neticesinde bu noktaya geldiğini ve Evrimleşme modelinin akla yatkın nedenlere dayandığını gösteriyor Harvard Üniversitesi biyologlarından Walter Gilbert proje hakkında şöyle konuşuyor: ''İnsan olmanın ne anlayış geldiği bu nedenle anlaşılacak'' Bu bilgi tıp konusunda devrim yaratacağı gibi, biyotek endüstrisini de borsanın gözdeleri arasına sokacak Apple birincil konut bilgisayarı olarak 1977 yılında piyasaya çıktığı süre, kimse yıllar daha sonra İnternetin yaşantımıza böylesine gireceğini tahmin etmiyordu Benzer şekilde, insan gen haritasının tamamının ortaya çıkmasının yaşantımızı ve insan kimliğimizi nasıl etkileyeceğini hemen tahmin etmemiz fazla kuvvet Ama tanı ve çare açısından doktorlar mükemmel bir data kaynağına kavuşacaklar Mesela, bir biyoçipin üstüne kayıtlı bilgilerden, ileri yaşlarda prostat kanserine, Alzheimer'a yakalanıp yakalanmayacağımızı, rahatsızlık tipine kadar vücudumuzun hangi ilaca cevap vereceğini öğrenebileceğiz Bilim adamları bir yaranın iyileşmesi, bebeğin organlarının büyümesi, saçların dökülmesi, göz kenarlarının kırışması durumunda hangi genin devreye girdiğini öğrenecekler Bu Nedenle bu genlere müdahale ederek çare olanağını artıracaklar ya da önlem alınmasını sağlayacaklar Bebekler, sperm ile yumurta buluşmadan önce tasarlanabilecek İşverenler, eleman alırken kalıtımsal yapısına kadar adam seçecekler; kalıtımsal yapısını onaylamadıkları kişilere meslek vermeyecekler Cambridge yakınlarındaki Sanger Centre yetkililerinden John Sulston, şöyle konuşuyor:''Gelecek on yıl, yüz sene, hatta bin yılda insanın gen haritası biyolojinin temelini oluşturacak'' Gen haritasında genler ''ATGCCGCGGCTCCTCC'' biçiminde, harflerin emrindeki yanlamasına gelmesiyle tanımlanıyor Her harf, adenin (adenine), sitosin (cytosine), guanin (guanine), timin (thymine) gibi bir molekülü temsilcilik ediyor Deriden kaslara, karaciğerden akciğere, insan vücudundaki her hücre benzer DNA'nın bir kopyasını taşır Bir canlı türünün hücrelerinde bulunan DNA'ların toplamı genomunu oluşturur ''Genetik Çağı'' olarak isimlendirebileceğimiz çağımızda, homogenharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt üalite, risk alma, mahçupluk, üzüntü, kanser, Alzheimer gibi hastalık ve şahsiyet özelliklerinin her biri için özel bir genin saptanmasına karşın, bir genin reel varolma nedeni proteinlerdir A'lar, T'ler, C'ler ve G'ler kodu oluşturur Üçlü harf takımlarından herkes, hücrenin içindeki özel bir mekanizmayı açıklanmış bir amino asidi yakalaması için yönlendirir Mesela TGG, triptofan adlı amino asidi yetişmek içindir Yeterli miktarda amino asidi emrindeki yanlamasına getirirseniz, protein elde edersiniz (yiyecekleri sindirmesi için mide enzimleri, korbonhidratlarıgenharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt bolize etmek için insülin, depresyona yol açan beyin kimyasalı, buluğ çağı çağını başlatangenharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt hormonları gibi) Bu durumda gen bir mevzuat gibidir Aradaki fark, burada talimatların molekül bazında yazılmasıdır İnsanlarda ortalamagenharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt genharitasi5c5a4c3b3aaacalt en bin gen bulunur ve aramızdaki benzerlik, yüzde 999 oranındadır Bu da şu anlama gelmektedir: Bin kimyasal harfin içinden bir tanesine, Woody Allen' i Bruce Willis 'ten ayıran genomu oluşturur Daha tamamlanmamasına karşın, İnsan Gen Haritası Projesi'nin mimarları, biyolojinin ön plana çıkıp, diğer bilim dallarının pabucunu dama atacağını ileri sürüyor Başlangıcında gözden düşmüş çocuk konumunda olan proje, sonradan Enerji Bakanlığı yetkililerinden Charles De Lisi 'nin çabalarıyla yavaş yavaş biçimlenmeye başladı Ilk başlarda çalışmayı şiddetle eleştiren biyologlar, insan gen haritasının yüzde doksan yedisinin tek tek saptanamayacağını ileri sürüyorlardı Bu ''çöp'' DNA'ları çözümlemenin ne anlamı vardı? Özellikle neyin çöp, neyin gen olduğunun ayırdına varamadıktan sonradan, insanın gen haritasını çıkartmak neye yarardı? Ne var ama, uzun süren tartışmalardan daha sonra, Amerikan Kongresi'nden de mali kaynak sağlanınca, bilim adamları 2005 yılında tamamlanacağını öngördükleri projenin temelini 1988 yılında attılar sırası gelmişken, Mayıs 1988'de gen avcısı J Craig Venter, Celera adını verdiği özel şirketi kurarak insan gen haritasını üç sene içinde tamamlayacağını ileri sürdü Bu teşebbüs, Amerikan İnsan Gen Haritası Araştırma Enstitüsü başkanı Francis Collins 'i elini tez tutması gerektiği yolunda uyardı Projenin ortalarında olmaları gerektiği dönemde, daha yüzde üçünü tamamlamış olmaları Collins'i yıldırmadı; tam aksine tetikledi Elemanlarını denetim ve delil aşamalarında pozitif oyalanmamaları konusunda uyardı 1998 yılının Ekim ayında projeyi vahşi hatlarıyla 2001 yılında tamamlayacaklarını gösteren Collins, Mart 1999'da bu tarihi önümüzdeki bahar aylarına çekti İnsan gen haritasının tamamlanması ne anlama geliyor? MIT'nin Whitehead Enstitüsü'nden Eric Lander, bu çalışmayı 1800'lü yılların sonunda hazırlanan elementlerin periyodik tablosuna benzetiyor ''Genomik, kendimce biyolojinin periyodik tablosu'' diyen Lander, bilim adamlarının tüm olayları bu liste yardımıyla açıklayacaklarını öne sürüyor Bu liste bir CDROM'a sığabiliyor Halihazırda, hastalardan DNA örnekleri alan bilim adamları, floresan moleküller bağladıkları örneği sırça bir çip üstüne serpiştiriyor Cam çipin üstünde on bin adet aşina gen bulunuyor Lazer ışını floresanı okuduğu zaman, çipin üzerindeki tanıdık genlerden hangisinin hastadan alınan örnekte olduğu anlaşılıyor Son aylarda bu yöntem yardımı ile kas tümörlerini, ayrı lösemi türlerini, hangi prostat kanseri türünün öldürücü olduğunu, bunalım geçiren bir beyinden alınan nöron ile olağan beyinden alınan nöron arasındaki farkı teşhis etmek muhtemel olabiliyor İnsanoğlunun tarihi, DNA'sında kayıtlıdır ''DNA farklılıklarını saptama ederek göçlerin izlediği yolu saptamak muhtemel'' diye konuşan Lander, ''Bilim adamları, eski Fenikeli tüccarların İtalyan limanlarını ziyaret ettikleri zaman geride bıraktıkları kromozomları tanıyabiliyor'' diye konuşuyor Benzer şekilde genetik veriler, Güney Afrika'da yaşayan Lembaların 2700 sene önce Ortadoğu'dan göç eden Yahudi kavminin çocukları olduğu aaaini destekliyor Connaught 'da yaşayan İrlandalıların yüzde 98'inin dört bin yıl önce İrlanda'ya yerleşen avcıtoplayıcı topluluklardan geldiği de bu şekilde ortaya çıkmış oldu Ahlaki kaygılar! Yaşam kitabını deşifre etmek ne eyvah ancak, ahlaki sorunları da beraberinde getiriyor Kalıtımsal kodlarımızın anlaşılması, insan türünün insan eliyle şekillendirilmesi olasılığını da güçlendiriyor Biyologlar genomik biliminden yararlanarak yerine koyma parça listesi hazırlayabilirler; başlıca baba adayları doğmamış çocuklarını ''ısmarlayabilir'', bilim adamları ellerindeki bilgilerle, istenilen karakterde, beden yapısında ve bilişsel yetenekte millet üretebilir Bu durum, pratikte öyle çok sorunu da beraberinde getiriyor Çocuklarımızı ve kendimizi başkalaştırmak kolaylaştıkça, değiştirme geçirmemiş olanları onaylama hoşgörüsünde de azalma görülebilir Şehir Üniversitesi Hukuk bölümünden Lori Andrews , “genetik testler yardımıyla zekâ kusurlarının, şişmanlığın, kısa boyun (ve öteki beğenilmeyen özelliklerin) evvelden bilinmesi durumunda, toplumlar, anne ve babası tarafından kusurlarıyla doğmasına müsade bahşedilen çocukları minik görmeye başlar mı? sorusunu soruyor Çoktan bir takım hekim ve hemşirelerin, doğumdan önce tanı edilebilen kusurlarla dünyaya gelen çocukların anne ve babalarını, ne durumda olacağını kasıtlı olarak çocuklarını dünyaya getirdikleri için eleştirdikleri ve kınadıkları görülüyor Dünyadaki bütün ana baba adaylarının çocuklarını ısmarladığını varsayarsak, bunların bir araya gelmesinden ne gibi bir dünya oluşur, çoktan agnostik sırası gelmişken bir takım rahatsızlık genlerinin başka hastalıklara karşı vücuda dayanıklılık sağladığı biliniyor Örneğin, orak hücreli anemisi olarak tanıdık bir anemi türü, sıtmaya aleyhinde dayanıklılık oluşturuyor Bu durumda anemiyi imha etmek için genini ortadan uyandırmak, sıtma salgınına yol açar mı? Bu soruyu daha da genişletirsek, ''kötü'' genleri nakavt etmek, evrimi nasıl etkiler? İşte üzerinde durulması gereken en kayda değer konulardan biri de budur Başvuru aşamasında sorunlar: Genom projesinin başlamasıyla sigorta ve insan kaynakları şirketlerinin genetik bilgileri insanların aleyhine kullanacakları doğrultusunda kaygılar gitgide tırmanıyor Sistematik millet araştırmaları şimdilik ufukta çok büyük tehlikelerin olmadığını varsaysa da, dedikoduların önünü edinmek olası değil Pek fazla insan, ölümcül bir hastalığın genini taşıdığı için sigorta şirketleri göre afaroz edilebilir Diğer bir kişi, işvereni göre benzer gerekçeyle işten atılabilir hemen ABD'nin otuz dokuz eyaletinde kalıtımsal testlere dayanarak sigorta poliçesini aranje etmek; on beş eyalette de kalıtımsal testlerden elde edilen sonuçlara göre işten çıkartmalar yasaklandı Ne var oysa yasalardaki açıklardan yararlanan patron ve sigortacılar, genetik testleri gizliden gizliye incelemeyi sürdürüyor 1999'da yapılan bir araştırmaya tarafından ABD'de orta ve ufak ölçekli şirketlerin yüzde otuzu terfi ve işten çıkartmalarda çalışanlarının kalıtımsal testlerinden yararlanıyor İnsan Genom Projesi'nin tamamlanması başka bir sorunu daha getirecek Irk genlerinin işlevselliğini öğrendikleri anda kendileri hakkında ne düşünecek? Büyük bir muhtemelen başlarına gelen tüm olumsuzlukların suçunu genlerine yükleyecekler İnsanlarda kaderciliğe karşı büyük bir eğilim olduğunu söyleyen Collins, ''Genom projesi işte bu kolaycılığı sağlayacak Genler günah keçisi görevini yüklenecek'' diyor şimdi genomik bilimi doğuş aşamasında Perde baştan sona kalktığı zaman, çocuklarımızın neyle karşılaşacağı az önce bilinmiyor Bugün mistik çevreler bile gen konusundaki gelişmeler karşısında şaşkınlığını gizleyemiyor Her şeye rağmen, Gen konusu dikkâtle izlenmeye değerinde