Bir kimsenin gıyabında hoşlanmayacağı bir soz soylemek, dedikodu yapmak, cekiştirmek; meydanda olmama, kaybolma hali
Gıybet, bir kimsenin arkasından hoşuna gitmeyecek şeyleri soylemek, başka bir deyimle, kendimize soylendiği zaman hoşlanmayacağımız bir şeyi, din kardeşimiz hakkında arkasından konuşmamız anlamına gelir Halk arasında dedikodu, gıybet ile aynı anlamda kullanılır
Gıybet, insan veya insanla ilgili birtakım şeyler uzerinde olur Kişinin bedeni, nesebi, ahlakı, işi, dini, dunyası, elbisesi, evi, bineği… dedikodu konusu olabilir Gozun şaşılığı, sacların dokukluğu, uzun veya kısa boyluluk, siyah veya sarı renkte olmak… Bunlardan alaylı bir şekilde bahsedilmesi sozkonusu kişinin kalbini kırar
Kur’an ve Sunnet, gıybeti yasaklamıştır: “Bir kısmınız diğerlerinizin gıybetini yapmasın Sizden biriniz olmuş kardeşinin etini yemek ister mi? Bundan tiksindiniz değil mi? (elHucurat, 4912); “Gıybet, kardeşini hoşuna gitmeyecek şekilde anmandır (Tirmizi, Birr, 23; Darimi, Rikat, 6; Malik, Muvatta, Kelam,10; Ahmed b Hanbel, II, 384, 386)
Başkalarına kardeşinin ayıplarını anlatmak onun hoşuna gitmeyecek şeyleri soylemek demek olduğundan, ancak dil ile soylemek haram olmuştur Kaşgoz işareti yapmak, ima, işaret ve yazı gibi gıybet anlamı ifade eden her hareket de gıybettendir Mesela elle birisinin uzun veya kısa boyluluğuna işaret etmek, bir şahsın ayıpları hakkında yazı yazmak gıybettir Gıybeti tasdik etmek de gıybettir Gıybet yapılan yerde susan kişi gıybete ortak olmuş olur Diliyle gıybetciye karşı duramayanın kalbiyle inkar etmesi gerekir (İmam Gazzali, Zubdetu’lİhya, Trc: Ali Ozek, İstanbul 1969, 362, 363) Allah Resulu şoyle buyurur: “Bir kimse yanında hakarete maruz kalan bir mumine gucu yettiği halde yardım etmezse, Allah o kimseyi kıyamet gununde insanların onunde rezil eder (Tebarani)
“Her kim gıyabında kardeşinin kusurlarını soyletmezse, kıyamet gununde Allah da onun kusurlarını ortmeyi tekefful eder (İbn Ebi’dDunya)
“Ey kalbiyle değil, sadece diliyle iman edenler topluluğu! Muslumanların gıybetini yapmayınız, ayıplarını araştırmayınız Zira kim kardeşinin ayıp ve kusurlarını araştırırsa Allah do onun kusurlarını araştırır Allah, kimin kusurunu araştırırsa onu evinin icinde bile olsa rezil ve rusva eder (EbU Davud, İbn Ebi Dunya)
İslam dininde kardeşlik olgusunun, “Muminler ancak kardeştir İhtilaf ettikleri zaman, iki kardeşinizin arasını duzeltin; ve sakının ki, merhamet olunasınız (elHucurat, 4910) ilahi buyruğu ile kurulmuş olması, İslam toplumunu bu iman kardeşliği uzerinde yukselen guclu bir toplum yapmaktadır Boyle bir toplumda gıybet yoktur Cunku, Hz Peygamber (sas)’in buyurduğu gibi, “Mumin muminin aynasıdır Mumin iki el gibidir, birisi diğerini temizler Bu olculer, toplumu fitne ve bozgunculuktan uzak tutar
Gıybetin sebepleri:
1 İntikam duygusunu tatmin, 2 Arkadaşlara muvafakat, 3 Gosteriş ve buyukluk; başkalarını kucultme, kendini buyutme, 4 Kıskanclık, 5 Hoşca vakit gecirmek, guldurmek icin başkalarının ayıp ve kusurlarının ortaya serilmesi, 6 Kucuk duşurmek icin alay (Gazzali, İhyau UlUmiddin, Trc: Ali Arslan, İstanbul 19’72; VI, 522 vd)
Gıybetten korunmak icin kişinin oncelikle kendi kusurlarıyla uğraşması gerekir Şuralarda gıybet caizdir:
1) Haksızlık karşısında: “Hak sahibinin soz hakkı vardır (Buhari, Muslim)
2) Fetva istemede: Utbe kızı Hind, Resulullah’a gelerek kocası EbU Sufyan’ı cimriliğiyle, cok az nafaka bırakmasıyla cekiştirmiş ve kocasının malından haberi olmadan alıp alamayacağını sormuştu Allah Resulu de “Sana ve cocuğuna yetecek miktarda, iyilikle al buyurdu
3) Bir kimseyi kotulukten menetmek:
4) Kişiyi meşhur olan lakabıyla anmak
5) Kişinin fısku fucUrunu alenen yapması, yaptıklarından dolayı gurur duyması, yaptıklarının soylenmesinden dolayı uzuntu duymamasıdır Yaptıklarıyla ovunmesi yuzunden onları anmak gıybet sayılmaz
Gıybetcinin gunahtan kurtulması icin pişmanlık duyması, tovbe etmesi, gıybetini yaptığı kimse ile helalleşmesi gerekir Gıybeti yapılan da merhametli davranır, affeder Dustur: “affa yapış(mak), iyiyi emret(mek), cahillerden uzak ol(maktır) (elA’raf, 7 199)
Gıybet, bir kimsenin arkasından hoşuna gitmeyecek şeyleri soylemek, başka bir deyimle, kendimize soylendiği zaman hoşlanmayacağımız bir şeyi, din kardeşimiz hakkında arkasından konuşmamız anlamına gelir Halk arasında dedikodu, gıybet ile aynı anlamda kullanılır
Gıybet, insan veya insanla ilgili birtakım şeyler uzerinde olur Kişinin bedeni, nesebi, ahlakı, işi, dini, dunyası, elbisesi, evi, bineği… dedikodu konusu olabilir Gozun şaşılığı, sacların dokukluğu, uzun veya kısa boyluluk, siyah veya sarı renkte olmak… Bunlardan alaylı bir şekilde bahsedilmesi sozkonusu kişinin kalbini kırar
Kur’an ve Sunnet, gıybeti yasaklamıştır: “Bir kısmınız diğerlerinizin gıybetini yapmasın Sizden biriniz olmuş kardeşinin etini yemek ister mi? Bundan tiksindiniz değil mi? (elHucurat, 4912); “Gıybet, kardeşini hoşuna gitmeyecek şekilde anmandır (Tirmizi, Birr, 23; Darimi, Rikat, 6; Malik, Muvatta, Kelam,10; Ahmed b Hanbel, II, 384, 386)
Başkalarına kardeşinin ayıplarını anlatmak onun hoşuna gitmeyecek şeyleri soylemek demek olduğundan, ancak dil ile soylemek haram olmuştur Kaşgoz işareti yapmak, ima, işaret ve yazı gibi gıybet anlamı ifade eden her hareket de gıybettendir Mesela elle birisinin uzun veya kısa boyluluğuna işaret etmek, bir şahsın ayıpları hakkında yazı yazmak gıybettir Gıybeti tasdik etmek de gıybettir Gıybet yapılan yerde susan kişi gıybete ortak olmuş olur Diliyle gıybetciye karşı duramayanın kalbiyle inkar etmesi gerekir (İmam Gazzali, Zubdetu’lİhya, Trc: Ali Ozek, İstanbul 1969, 362, 363) Allah Resulu şoyle buyurur: “Bir kimse yanında hakarete maruz kalan bir mumine gucu yettiği halde yardım etmezse, Allah o kimseyi kıyamet gununde insanların onunde rezil eder (Tebarani)
“Her kim gıyabında kardeşinin kusurlarını soyletmezse, kıyamet gununde Allah da onun kusurlarını ortmeyi tekefful eder (İbn Ebi’dDunya)
“Ey kalbiyle değil, sadece diliyle iman edenler topluluğu! Muslumanların gıybetini yapmayınız, ayıplarını araştırmayınız Zira kim kardeşinin ayıp ve kusurlarını araştırırsa Allah do onun kusurlarını araştırır Allah, kimin kusurunu araştırırsa onu evinin icinde bile olsa rezil ve rusva eder (EbU Davud, İbn Ebi Dunya)
İslam dininde kardeşlik olgusunun, “Muminler ancak kardeştir İhtilaf ettikleri zaman, iki kardeşinizin arasını duzeltin; ve sakının ki, merhamet olunasınız (elHucurat, 4910) ilahi buyruğu ile kurulmuş olması, İslam toplumunu bu iman kardeşliği uzerinde yukselen guclu bir toplum yapmaktadır Boyle bir toplumda gıybet yoktur Cunku, Hz Peygamber (sas)’in buyurduğu gibi, “Mumin muminin aynasıdır Mumin iki el gibidir, birisi diğerini temizler Bu olculer, toplumu fitne ve bozgunculuktan uzak tutar
Gıybetin sebepleri:
1 İntikam duygusunu tatmin, 2 Arkadaşlara muvafakat, 3 Gosteriş ve buyukluk; başkalarını kucultme, kendini buyutme, 4 Kıskanclık, 5 Hoşca vakit gecirmek, guldurmek icin başkalarının ayıp ve kusurlarının ortaya serilmesi, 6 Kucuk duşurmek icin alay (Gazzali, İhyau UlUmiddin, Trc: Ali Arslan, İstanbul 19’72; VI, 522 vd)
Gıybetten korunmak icin kişinin oncelikle kendi kusurlarıyla uğraşması gerekir Şuralarda gıybet caizdir:
1) Haksızlık karşısında: “Hak sahibinin soz hakkı vardır (Buhari, Muslim)
2) Fetva istemede: Utbe kızı Hind, Resulullah’a gelerek kocası EbU Sufyan’ı cimriliğiyle, cok az nafaka bırakmasıyla cekiştirmiş ve kocasının malından haberi olmadan alıp alamayacağını sormuştu Allah Resulu de “Sana ve cocuğuna yetecek miktarda, iyilikle al buyurdu
3) Bir kimseyi kotulukten menetmek:
4) Kişiyi meşhur olan lakabıyla anmak
5) Kişinin fısku fucUrunu alenen yapması, yaptıklarından dolayı gurur duyması, yaptıklarının soylenmesinden dolayı uzuntu duymamasıdır Yaptıklarıyla ovunmesi yuzunden onları anmak gıybet sayılmaz
Gıybetcinin gunahtan kurtulması icin pişmanlık duyması, tovbe etmesi, gıybetini yaptığı kimse ile helalleşmesi gerekir Gıybeti yapılan da merhametli davranır, affeder Dustur: “affa yapış(mak), iyiyi emret(mek), cahillerden uzak ol(maktır) (elA’raf, 7 199)