Kromozomun yapısı nasıldır?
Bitkilerde ve hayvanlarda her tur kendine ozgu sabit sayida kromozom icerir Kromozomlarin sayisi mitoz bolunmedeki duzenli ve kesin olaylarla sabit tutulur Bir cok hayvan ve bitkide kromozom sayisi esittir Fakat kromozomlardaki kalitim faktorleri farklidir İlk defa 1840 yilinda botanikci HOFMEISTER tarafindan Tradescantia bitkisinin polen hucrelerinde gorulmus ve 1888 yilinda WALDEYER tarafindan da kromozom adi verilmistir Hicbir zaman yeniden yapilmazlar, ya eskiden var olan kromozomlarin bolunmesinden ya da tamamlama sentezleri ile yapilirlar Yasamin surekliligi kromozomlarin devamliligina dayanir Her canlida kromozomlarin sekli farkli olmasina karsin ayni turde ayni kromozomlarin sekilleri birbirine benzerdir
Ornegin; 3 kromozom bir turde ayni sekle sahip olmasina karsilik, yine ayni turde 3 ile 8 kromozomlarin sekilleri birbirinden farklidir Sayilari turden ture fakli olur Sayisi ile organizasyonu arasinda herhangi bir baglanti yoktur Kucuk bir kromozom daha fazla gen tasiyabilir Ornegin, Ascaris megalocephala univelans'de 2n 2 (bilinen en az sayida kromozom tasiyan canli), Drosophila melanogaster'de2n 8, insanda 2n 46, kecide 2n 60, bir tur istakozda 2n 200, Ophyoglossum vulgatum (bir cesit egrelti otu)' 2n 500 (canlilar arasinda bilinen en fazla kromozom sayili bitki) kromozom vardir Normal vucut hucreleri anadan ve babadan gelen birer kromozom takimina sahiptir Ana ve babadan gelen es kromozomlarin sekilleri ve buyuklukleri (esey kromozomlari haric) birbirne esittir
Bu cift kromozom takimi butun vucut hucrelerinde bulunur Boyle hucrelere somatik hucreler adi verilir Kromozom sayisi bakimindanda diploittir denir ve 2n ile gosterilir Fakat esey hucrelerinde, ergin gametlerde ve bazi ilkel canlilarin butun hayat devrelerinde (yalniz zigot halinde diploid) kromozomlar eslerinden yoksundur Partenogenetik cogalan bazi hayvanlarda, ornegin, erkek arilarda, vucut hucrelerinin kromozom sayisi disilerinin somatik hucrelerindekinin yarisi kadardir Ya erkek ya da disi esey kromozomunu bulunduranlara germinatif hucreler denir Esi olmayan kromozomlara da haploid denir ve nsimgesiyle gosterilir Kromozom sayisi sabit olmakla birlikte bazi ozellesmis hucrelerde, ornegin, boceklerin, ozellikle bazi sineklerin tukruk bezlerinde bu sayi 2n'nin katlari seklinde bir artis gosterir Burada kromozomlar cekirdek zari parcalanmaksizin cogalirlar Buna endomitozis ve kromozom durumuna da poliploidi denir Cekirdek buyuklugu kromozomlarin miktarina bagli oldugundan, poliploidide cekirdek hacminde buyume gorulur
Normal bir hucrede kromozomlar gozukmez Profazin baslangicindan baslayarak gittikce yay seklinde kivrilan ve kalinlasan ince kromatin agi seklindedir Sonunda turlere ozgu seklini alincaya kadar kivrilma devam eder Dinoflagellata'da kromozomlar her zaman gozukur Cunku bunlarda cekirdek zari yoktur ve DNA bazik proteinlere bagli degildir Bu tip hucrelere mezokaryotik hucreler denir Bir kromozomu kaba taslak distan incelersek su kisimlar gorulur Aralarinda genel olarak aci bulunan iki koldan olusur Kollar primer bogumla birbirinden ayrilmistir, buna sentromer ( kinetokor) denir Iki kolu birbirine esit olan kromozomlara metasentrik, esit olmayanlara ise supmetasentrik denir Bir kollu gibi gorunenlere akrosentrik (bunlarin sentromerleri kromozomun ucundadir) kromozom denir Bazi hayvan gruplari bu uc tipten yalniz birine sahiptir Ornegin amfibiler yalniz metasentrik kromozomlara sahiptir
Kromozomun Yapısı
Kromozomlar uzerinde primer (birincil) bogumlardan baska, sekonder (ikincil) bogumlarda bulunabilir Bazen (genellikle) kromozomun uc kisminda uydu (stallit) denilen yuvarlak ya da uzunca bir yapi bulunur Uydu, kromozoma ince bir kromatin ipligiyle baglidir Bu tip kromozomlara SAT kromozomlar denir Sentromerler kromozomun ig ipligine takilmasini saglar Sentromeri olmayan bir kromozom bolunmeye katilamaz ve tasfiye olur Bu bogulma yerlerinde bulunan genler, rRNA'lari ve dolayisiyla cekirdekcikleri organize ederler Bu genler cok defa yuzlerce kopya halinde bulunur ve buna gen amplifikasyonu ya da redunanz denir Kromozomlarin uclarina da telomer denir
Bitkilerde ve hayvanlarda her tur kendine ozgu sabit sayida kromozom icerir Kromozomlarin sayisi mitoz bolunmedeki duzenli ve kesin olaylarla sabit tutulur Bir cok hayvan ve bitkide kromozom sayisi esittir Fakat kromozomlardaki kalitim faktorleri farklidir İlk defa 1840 yilinda botanikci HOFMEISTER tarafindan Tradescantia bitkisinin polen hucrelerinde gorulmus ve 1888 yilinda WALDEYER tarafindan da kromozom adi verilmistir Hicbir zaman yeniden yapilmazlar, ya eskiden var olan kromozomlarin bolunmesinden ya da tamamlama sentezleri ile yapilirlar Yasamin surekliligi kromozomlarin devamliligina dayanir Her canlida kromozomlarin sekli farkli olmasina karsin ayni turde ayni kromozomlarin sekilleri birbirine benzerdir
Ornegin; 3 kromozom bir turde ayni sekle sahip olmasina karsilik, yine ayni turde 3 ile 8 kromozomlarin sekilleri birbirinden farklidir Sayilari turden ture fakli olur Sayisi ile organizasyonu arasinda herhangi bir baglanti yoktur Kucuk bir kromozom daha fazla gen tasiyabilir Ornegin, Ascaris megalocephala univelans'de 2n 2 (bilinen en az sayida kromozom tasiyan canli), Drosophila melanogaster'de2n 8, insanda 2n 46, kecide 2n 60, bir tur istakozda 2n 200, Ophyoglossum vulgatum (bir cesit egrelti otu)' 2n 500 (canlilar arasinda bilinen en fazla kromozom sayili bitki) kromozom vardir Normal vucut hucreleri anadan ve babadan gelen birer kromozom takimina sahiptir Ana ve babadan gelen es kromozomlarin sekilleri ve buyuklukleri (esey kromozomlari haric) birbirne esittir
Bu cift kromozom takimi butun vucut hucrelerinde bulunur Boyle hucrelere somatik hucreler adi verilir Kromozom sayisi bakimindanda diploittir denir ve 2n ile gosterilir Fakat esey hucrelerinde, ergin gametlerde ve bazi ilkel canlilarin butun hayat devrelerinde (yalniz zigot halinde diploid) kromozomlar eslerinden yoksundur Partenogenetik cogalan bazi hayvanlarda, ornegin, erkek arilarda, vucut hucrelerinin kromozom sayisi disilerinin somatik hucrelerindekinin yarisi kadardir Ya erkek ya da disi esey kromozomunu bulunduranlara germinatif hucreler denir Esi olmayan kromozomlara da haploid denir ve nsimgesiyle gosterilir Kromozom sayisi sabit olmakla birlikte bazi ozellesmis hucrelerde, ornegin, boceklerin, ozellikle bazi sineklerin tukruk bezlerinde bu sayi 2n'nin katlari seklinde bir artis gosterir Burada kromozomlar cekirdek zari parcalanmaksizin cogalirlar Buna endomitozis ve kromozom durumuna da poliploidi denir Cekirdek buyuklugu kromozomlarin miktarina bagli oldugundan, poliploidide cekirdek hacminde buyume gorulur
Normal bir hucrede kromozomlar gozukmez Profazin baslangicindan baslayarak gittikce yay seklinde kivrilan ve kalinlasan ince kromatin agi seklindedir Sonunda turlere ozgu seklini alincaya kadar kivrilma devam eder Dinoflagellata'da kromozomlar her zaman gozukur Cunku bunlarda cekirdek zari yoktur ve DNA bazik proteinlere bagli degildir Bu tip hucrelere mezokaryotik hucreler denir Bir kromozomu kaba taslak distan incelersek su kisimlar gorulur Aralarinda genel olarak aci bulunan iki koldan olusur Kollar primer bogumla birbirinden ayrilmistir, buna sentromer ( kinetokor) denir Iki kolu birbirine esit olan kromozomlara metasentrik, esit olmayanlara ise supmetasentrik denir Bir kollu gibi gorunenlere akrosentrik (bunlarin sentromerleri kromozomun ucundadir) kromozom denir Bazi hayvan gruplari bu uc tipten yalniz birine sahiptir Ornegin amfibiler yalniz metasentrik kromozomlara sahiptir
Kromozomun Yapısı
Kromozomlar uzerinde primer (birincil) bogumlardan baska, sekonder (ikincil) bogumlarda bulunabilir Bazen (genellikle) kromozomun uc kisminda uydu (stallit) denilen yuvarlak ya da uzunca bir yapi bulunur Uydu, kromozoma ince bir kromatin ipligiyle baglidir Bu tip kromozomlara SAT kromozomlar denir Sentromerler kromozomun ig ipligine takilmasini saglar Sentromeri olmayan bir kromozom bolunmeye katilamaz ve tasfiye olur Bu bogulma yerlerinde bulunan genler, rRNA'lari ve dolayisiyla cekirdekcikleri organize ederler Bu genler cok defa yuzlerce kopya halinde bulunur ve buna gen amplifikasyonu ya da redunanz denir Kromozomlarin uclarina da telomer denir