Maddî Kriter

Maddî Kriter Maddî Ayırıcı Özellik Maddî kıstas (criterium matériel) ünlü Fransız hukukçusu Léon Duguit (“Leon Dügi okunur) tarafından savunulmuştur18 Maddî ayırıcı özellik, devletin hukukî fonksiyonlarının tasnifini, bu fonksiyonların yerine getirilmesinde başvurulan işlemlerin hukukî mahiyetine tarafından yapmaktadır Buna tarafından, hukukî işlemler maddî mahiyetlerine tarafından, “kuraloperasyon (actesrègles) , “sübjektif operasyon (acte subjectif) ve “yargı işlemi (acte juridictionnel) olarak üçe ayrılır Bu üç tür işlemden her birinin yapılması, devletin üç hukukî fonksiyonundan birini meydana getirir19 Duguit’ye tarafından, “devlet, yasama fonksiyonu ile objektif hukuku formüle eder ve uygulamaya koyar İdarî fonksiyonuyla devlet, sübjektif bir hukukî şart yaratır ya da kişisel bir işlemle yasal bir durumun doğması için zorunlu şartı belirler Adalet fonksiyonuyla devlet, ihlâl veya uyuşmazlık halinde, bir hukuk kuralının veya hukukî durumun varlığını ve kapsamını belirtir ve buna uyulmasını sağlayacak tedbirlere karar verir20 Görüldüğü gibi Duguit , devletin fonksiyonları, bu fonksiyonları ifa eden birey ya da kurullardan yani memur ve organlardan tamamen egemen olarak, sırf bu fonksiyonların yerine getirilmesinde başvurulan işlemlerin iç bünyelerine, hukukî mahiyetlerine tarafından tanımlanmaktadır21 Maddî kritere tarafından: 1 Yasama fonksiyonu kaide düzenlemek, yani genel, aralıksız, tarafsız, kişisel olmayan işlemler gerçekleştirmek demektir22 2 İdarî fonksiyon ise sübjektif hukukî şart doğurucudur İdarî operasyon daima bireysel ve somut işlemlerdir Yasama işlemi, bir hukuk kuralı koyar; idarî operasyon ise bir hukukî koşul yaratır23 Örneğin, yasama işlemi belirtilen yetkileri olan bir memurluk görevi ihdas eder, idarî işlemle ise, bu göreve açıklanmış bir birey atanır24 Duguit’ye tarafından yasama işlemi ile idarî operasyon aralarında açık farklar vardır: Yasama işlemleri tekrar tekrar genel ve görünmeyen, idarî işlemler ise defalarca bireysel ve somuttur25 3 Adalet fonksiyonuyla ise “devlet, kendisine sunulan bir hukukî sorunu çözer Bunun için ise, bir hukuk kuralının ihlâl edilip edilmediğini bildirir26 Maddî ölçüte göre, yargı fonksiyonu, hukukî uyuşmazlıkları ve hukuka aykırılık iddialarını çözümleyen ve karara bağlayan bir devlet fonksiyonudur Maddî kritere göre hak fonksiyonu, “bahissaptamamüeyyide aşamalarından geçerek ifa edilir bir defa, bir mahkemenin karar verebilmesi için her şeyden önce, bir hukuka anormallik iddiası (prétention ) olmalıdır27 İkinci olarak mahkeme, bu iddianın dürüst olup olmadığını tespit (constatation) eder28 Üçüncü olarak ise, duruşma hukuka aykırılığın olduğunu saptama ederse, hukuka aykırılığın giderilmesi için, yani bozulan hukuk düzeninin tekrar tesisi için müeyyide (sanction) uygulanmasına karar verir Maddî Kriterin Eleştirisi Maddî ayırıcı özellik, yasama, yürütme ve hak fonksiyonlarını birbirinden ayırmada beceriksiz kalmaktadır Çünkü: a) Yürütme organının tüzük, mevzuat gibi düzenleyici işlemlerini, maddî nitelikleri bakımından yasama işlemlerinden ayırmaya imkân yoktur Bunlar da tıpatıp yasama işlemleri gibi, yani kanunlar gibi, genel, görünmeyen, kesintisiz, objektif, şahsiyetdışı işlemlerdir Yürütme organının düzenleyici işlemleri de kaideişlem niteliğindedir bu nedenle maddî kriter idarî fonksiyonu , yasama fonksiyonundan ayırmaya imkân vermez b) Diğer yandan yasama organının da bireysel nitelikte işlemleri vardır Örneğin Türkiye’de mahkemelerce bahşedilen ölüm cezalarının yerine getirilmesi kararı (Tüzük, m87 ), yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararı (m83), Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinin düşmesi kararı, genel, soyut objektif kişilikdışı nitelikte değil, bütün aksine bedensel ve bireysel niteliktedir Nihayet çoğu ülkede tek birey için çıkarılmış kanunlara da rastlanmaktadır Mesela29 Türkiye’de Mustafa Kemal’e “Atatürk soyadı bir kanunla30 verilmiştir Keza, 1948 yılında, 7 Temmuz 1948 tarih ve 5245 sayılı “İdil Biret ve Suna Kan’ın Tanıdık Olmayan Memleketlere Müzik Tahsiline Gönderilmesine Dair Kanun çıkarılmıştı Benzer şekilde Türkiye’de memlekete doğaüstü hizmet veren bazı kişilere “hidematı amme veya vatanî hizmet tertibinden ücret bağlayan kanunlar31 genel nitelikte değildir Hem, yer sarsıntısı ya da sel felaketi sebebiyle mahvolmuş olan bir kasabaya destek yapılması için özel kanunlar da çıkarılabilir Bu tür kanunlar genel nitelikte değildir32 Tek birey için çıkarılmış kanunlara, istisnaen olsa da, Fransa’da da rastlanır Mesela 13 Temmuz 1906 tarihli Kanun, topçu yüzbaşısı Alfred Dreyfus’un süvari sınıfı şefi (chef d’escadron) olarak terfisini öngörüyordu Ayrıca 28 Aralık 1967 tarihli kanun, Mareşal Juin’in veresesini veraset ve intikal vergisinden muaf tutuyordu33 c) Maddî kriterle yasama fonksiyonu ile yargı fonksiyonunu birbirinden bozmak muhtemel değildir Zira, yasama organının da bir takım işlemleri “iddiatespitmüeyyide aşamalarını içermekte ve bu bakımdan maddî nitelikleri itibarıyla adalet fonksiyonuna benzemektedir Örneğin meclis soruşturması usûlünde bir bakanın hukuk düzenini çiğnediği bahis edilir Bu bahis araştırılır Türkiye Büyük Insanlar Meclisi iddianın dürüst olduğu kanaatine varırsa, ilgili bakanın Ulu Divana sevk edilmesine karar verir Keza yasama dokunulmazlığının kaldırılması usûlünde benzer aşamaların bulunduğu söylenebilir O hâlde maddî ayırıcı özellik kullanılarak yasama fonksiyonu ile yargı fonksiyonu birbirinden ayrılamaz d) Öteki yanlamasına maddî kriter, idarî fonksiyon ile yargı fonksiyonunu birbirinden ayırt etmekte de yetkisiz kalmaktadır Çünkü yürütme organının bir takım işlemleri de “iddiatespitmüeyyide aşamalarını içermekte ve bu bakımdan hak fonksiyonuna benzemektedir Örneğin, üniversite idaresinin disiplin soruşturması sonucunda bir öğrenciye okuldan uzaklaşma cezası vermesi işlemi, maddî açıdan yargı işlemine benzemektedir Burada öğrencinin kopya çektiği yolunda bir bahis, bu iddianın doğru olup olmadığının tespiti ve bu tespitten sonra da müeyyide başvuru formu aşamaları yer almaktadır Maddî kritere bakarak, disiplin cezasının hak fonksiyonuna dahil bir operasyon olduğu söylenebilir Ama bu içten değildir bu nedenle, mad​