Tum bilgisayar kullanıcılarını yakından ilgilendiren bir sorunun cevabını arıyoruz: Sistem cokmesi
Bilgisayar kullanan herkesin başına gelmiştir, calışırken, oyun oynarken, internette gezerken Bir hata ekranı cıkar ve calışan uygulama coker Ya da daha kotusu, sistem coker ve bilgisayarı baştan başlatmak zorunda kalırsınız Yaptığınız şeyin bolunmesi bir yana, uzerinde calıştığınız işte veri kaybedebilir veya oyunda guc bela gectiğiniz bolumle baştan uğraşmak zorunda kalabilirsiniz
Mavi ekran Windows tanıtımında Bill Gates'in bile başına gelmiştir Hem de birden fazla defa! Ozellikle ilk Windows surumlerinde ya da diğer eski işletim sistemlerinde mavi ekran ya da hata mesajları bugun olduğundan cok daha sık gercekleşir ve kayıplar da daha buyuk olurdu Gunumuzde bu hatalar azalmış olsa da bitmiş değildir Yepyeni, gıcır gıcır Windows 7 ya da Snow Leopard da coker, Linux surumleri de; kacış yoktur
BİLGİSAYARLAR NEDEN COKER
Uygulamalar cakışırsa
Bir bilgisayarın cokmesinin sayısız farklı sebebi vardır Sorun donanımda veya yazılımda olabilir En sık karşılaşılan sorun calışan uygulamaların cokmesidir Bu cokmelerin temel sebebi yazılımın kuralları uygulamaması ya da programcıların beklemediği bir durumun gercekleşmesidir Bunun en yaygın sebebi hafıza hatalarıdır Kullanıcıların karşısına en sık cıkan hata memory errordur İşletim sistemi yazılıma kullanması icin kaynak ayırır Uygulama normal calışırken bu mevcut hafıza limitleri dahilinde kalır ve genellikle sorunla karşılaşılmaz Ancak yazılımdaki hatalar yuzunden ya da beklenmeyen bir durumla karşılaşıldığı icin yazılım ek sistem kaynağına ihtiyac duyabilir ve bu kaynağı kimseye sormadan kullanmaya kalkışabilir Yazılım kendisine ait olmayan hafızayı kullanmaya kalktığında, o hafıza bolumu başka bir yazılım tarafından kullanılıyorsa bir cakışma gercekleşir Yazılımlar verileri koydukları gibi bulamazlar ve alıp işlemeye kalktıklarına beklenmedik bir hata ile karşılaşarak cokerler Aslında uygulamaları cokerten işletim sisteminin kendisidir İşletim sistemi bunu sistemi korumak icin yapar ve etkileri kestirilemeyen durumları baştan engeller
Yazılımlar yazılırken
Beklenmedik durumlar yazılımı cokertebilir Yazılım iyi bir istisna kontroluyle (Exception handling) donatılmadıysa coker Programcılar yazılımları hazırlarken, kullanıcıların sadece belirli veriler girmesine izin verir Bu veriler yazılımın işleyebileceği turde komutlardır Eğer kullanıcı yazılımın işleyemeyeceği turde bir veri girerse yazılım coker Kullanıcı, programcının beklemediği ve engellemediği ya da yazılıma bu durumla karşılaşırsa ne yapmasını gerektiğini soylemediği durumlarda gercekleşen budur Eğer yazılımlar bu tur durumlarda cokmeseydi, sonucta ortaya yazılım kilitlenip kalırdı veya yapmaması gereken şeyler yapar, sistemde garipliklere sebep olurdu Bu durum da zaman zaman gercekleşir ve kullanıcılar beklenmedik durumlarla karşılaşır
Donmalar da bir ceşit cokmedir
Yazılımlar bazen donar, aslında bu da bir cokme ceşididir Yazılım ekranda gorunmeye devam etse de işlevini yerine getirememektedir ve kısılıp kalmıştır Bu durumda işletim sistemine yazılımı zorla cokertmesi soylenebilir Bu Windows'ta CtrlAltDelete tuşlarına aynı anda basılarak acılan gorev yoneticisinden yapılır İşletim sistemi durumu fark edip bir sure sonra otomatik olarak da yazılımı kapatabilir Cokmeler hemen hemen her gun yaşanan olaylardır ve en sık kullanılan uygulamalarda haliyle daha sık karşılaşmak mumkundur Ozellikle internet tarayıcılar pek cok beklenmedik durumla karşılaştıkları icin sık sık cokerler Oyunlar da belirli ve kısıtlı bir zaman diliminde yetiştirilmeye calışılan ticari yapımlar olduklarından acıklarla ve hafıza kullanım hatalarıyla doludurlar İyi oyunlar elbette kolay kolay cokmez Sorunlu oyunlar icin de bu durumları duzelten yamalar cıkartılır
Kernel cekirdeği ve hiyerarşi
Bazı hatalar sadece uygulamayı değil, butun işletim sistemini cokertmeyi başarır Bunun icin kernel seviyesinde bir hata olması gerekir Kernel bir işletim sisteminin cekirdeği ve en onemli parcasıdır Donanım katmanının uzerinde kernel, daha sonra da soğanın katmanları gibi onem sırası azalan yazılımlar kaplıdır Her biri birbiriyle ve diğer seviyelerle etkileşim icerisinde ve bir hiyerarşinin parcası olarak gorevini yapar İlk işletim sistemlerinde coğu işlem kernel seviyesine cok yakın calıştığı icin, oluşan kucuk hatalar bile sistemi cokertebiliyordu Gunumuzde sistemlerin daha az cokmesini sağlamak icin araya guvenlik ve istikrar sunan bir mesafe konuldu Artık uygulamalar daha yalıtılmış bir şekilde calışıyor, bu da kernelin sacmalamasını ve cokmesini engelliyor Orneğin Chrome internet tarayıcı, sekmeleri birbirinden yalıtılmış bir şekilde calıştırıyor Bu sayede bir sekme coktuğunde internet tarayıcı butun diğer sekmelerle birlikte cokmuyor
Ekran kartı suruculeri
Yazılımları yalıtmak, suruculere gore daha kolay Suruculer, donanımın işletim sistemi tarafından tanınmasını ve işletim sisteminin gerekli işlemleri donanıma yaptırmasını sağlayan yazılımlardır İşte bu yuzden işletim sisteminin cekirdeğinden uzaklaştırılamazlar Suruculer kotu yazılmışsa sistem tamamen coker, uygulamalar sacmalar, performans surunur; yani kotu olaylar olur İşletim sistemiyle uyumlu calışan suruculer test edilmiş ve imzalanarak onaylanmıştır Ancak bu suruculer de sorunsuz değildir; kolay kolay da olamaz Cunku programcılık cok detaylı ve zor bir iştir, yapılan hatalar kendisini kotu bir şekilde gosterir İyi yazılmış suruculer kolay kolay sorun cıkartmaz ve donanımın icerisinde bulunan komut setlerini verimli bir şekilde kullanarak performansa olumlu etkide bulunur
Yeni suruculer, yeni DirectX
Suruculer icerisinde en karmaşık olanları işlemci suruculeridir Diğer donanımlar kısıtlı sayıda işlemle uğraşırken, ana işlemci pek cok işle uğraşır Bu genişlik ve esneklik de daha cok soruna davetiye cıkartır Ozellikle oyuncular ekran kartı suruculerinden muzdarip olurlar Ekran kartları, oyunları daha gercekci ve eğlenceli hale getirmek icin pek cok ince detayla uğraşırlar Butun bu grafik detayların programlanması da epey meşakkatli bir iştir Hataya oldukca musaittir ve oyun piyasasındaki rekabet, programcıları diğerlerinden daha detaylı, daha iyi gorunen oyunlar yapmaya zorladıkca işin capı buyur DirectX'in yeni surumune gore programlama yapmak, yeni şeyler oğrenmek ve kullanmak demektir, daha iyi grafikler hic de kolay bir iş değildir Ekran kartlarında bulunan antialiasing, anisotropic filtering gibi sayısız ozellik bu donanım icin yazılan suruculerin oldukca karmaşık olmasında pay sahibidir Yeni oyunlarla birlikte ekran kartı suruculeri de guncellenip durur ve surumler arasındaki kucuk farklar pek cok hatayı giderebildiği gibi, beklenmedik yeni hatalara da sebep olabilir
Hata bildirimleri işe yarıyor
Gunumuzde sistem cokmeleri işletim sistemi tarafından takip ve kayıt edilerek, geliştirici firmaya yollanıyor ve analiz ediliyor Kullanıcının onayıyla gercekleşen bu işlem sayesinde en sık karşılaşılan sorunlar ve buna sebep olan koşullar anlaşılarak bunlara karşın cozum geliştirilebiliyor Cokmelerden sonra karşınıza cıkan hata bildirimleri bu acıdan cok onemli Sorunların hızla cozulebilmesi icin bunları yollamanız faydalı olacaktır Yollanan bilgiler yazılımın cokmeden once yaptığı işlem, kullanılan surucu ve donanım gibi bir ton veri icerir Windows 7 gecmişte edinilen tecrubeler ışığında hafızanın durumunu takip ederek sorun olduğunda yazılımı yalıtıp cokmenin butun sisteme yansımasını engellemeye calışır İşletim sisteminin cokmesi baştan engellenirse de durumun analizi daha kolay olur
Donanım sorunları ise bambaşka bir dunya
Cokmeler fiziksel donanım sorunlarından da kaynaklanabilir Parcalar beklendiği gibi calışmazsa durum yazılıma yansır ve ortaya ısrarla tekrarlanan sorunlar cıkar Mesela ici toz dolu bir heatsink veya bozuk bir fan yuzunden aşırı ısınan ekran kartınız, ekranda garip şekiller cıkmasına sebep olabilir Basit bir kısa devre yuzunden bilgisayarınız acılmayabilir Cok ilginc bir sebep ama kozmik ışınlar bile sistem cokmesine sebep olabilir Olculmesi cok zor olan ve fark edilmeyen koşullar bilgisayarın calışmasını etkilediğinde ortaya hatalar cıkar Bu gibi durumların sebebini kestirmek imkansızdır Mesela mutfak floresanını yaktığınızda modemin bağlantısının kesildiğini şans eseri fark edebilirsiniz Modemin kapanıp acılma sebebi yuksek voltajdan kaynaklanan anlık bir elektromanyetik dalgadır Ancak az once belirttiğimiz gibi etkenleri anlamak her zaman mumkun olmayabiliyor
Gelecekte ne olacak? Sistem yine cokecek mi?
Anlaşılması guc hatalar bir yana, makalemizde yazılım cokmelerinin temel sebebinin hatalı calışan bir işlemin sonlandırılması olduğunu birlikte gormuş olduk Uygulamalar insanlar tarafından yazılıyor ancak uygulamaları yazanlar insanlar değil başka uygulamalar calıştıran makineler bile olsaydı, hatalar ve cokmeler yine olacaktı Cokmelerin sebebi hatalar olmasına karşın, cokmeler sistemin kalanını koruyan bir mekanizma olarak calışmaya devam edecek Peki bu hep boyle mi gidecek? İki ihtimal var, birincisi artan işlem miktarı yuzunden işler daha da karmaşık hale gelecek ve gelecekte cakışmalar ve sorunlar tekrar artacak İkinci ihtimal ise sorunlar, yazılımların daha da iyi yalıtılması sayesinde iyice azalacak Donanımsal olarak da artan cekirdek sayısı sayesinde yazılımlar donanım bazında da yalıtılırsa guvenlik ve istikrar artacaktır Ancak tek başına işlemcilerin cekirdek sayısının artmasından ote, işlemciye veri besleyen cevre birimlerin de darboğazları ve cakışmaları engelleyecek şekilde gelişmesi gerekiyor Suruculer ve uygulamalar da uygun bir şekilde hazırlanmalı
Bilgisayar kullanan herkesin başına gelmiştir, calışırken, oyun oynarken, internette gezerken Bir hata ekranı cıkar ve calışan uygulama coker Ya da daha kotusu, sistem coker ve bilgisayarı baştan başlatmak zorunda kalırsınız Yaptığınız şeyin bolunmesi bir yana, uzerinde calıştığınız işte veri kaybedebilir veya oyunda guc bela gectiğiniz bolumle baştan uğraşmak zorunda kalabilirsiniz
Mavi ekran Windows tanıtımında Bill Gates'in bile başına gelmiştir Hem de birden fazla defa! Ozellikle ilk Windows surumlerinde ya da diğer eski işletim sistemlerinde mavi ekran ya da hata mesajları bugun olduğundan cok daha sık gercekleşir ve kayıplar da daha buyuk olurdu Gunumuzde bu hatalar azalmış olsa da bitmiş değildir Yepyeni, gıcır gıcır Windows 7 ya da Snow Leopard da coker, Linux surumleri de; kacış yoktur
BİLGİSAYARLAR NEDEN COKER
Uygulamalar cakışırsa
Bir bilgisayarın cokmesinin sayısız farklı sebebi vardır Sorun donanımda veya yazılımda olabilir En sık karşılaşılan sorun calışan uygulamaların cokmesidir Bu cokmelerin temel sebebi yazılımın kuralları uygulamaması ya da programcıların beklemediği bir durumun gercekleşmesidir Bunun en yaygın sebebi hafıza hatalarıdır Kullanıcıların karşısına en sık cıkan hata memory errordur İşletim sistemi yazılıma kullanması icin kaynak ayırır Uygulama normal calışırken bu mevcut hafıza limitleri dahilinde kalır ve genellikle sorunla karşılaşılmaz Ancak yazılımdaki hatalar yuzunden ya da beklenmeyen bir durumla karşılaşıldığı icin yazılım ek sistem kaynağına ihtiyac duyabilir ve bu kaynağı kimseye sormadan kullanmaya kalkışabilir Yazılım kendisine ait olmayan hafızayı kullanmaya kalktığında, o hafıza bolumu başka bir yazılım tarafından kullanılıyorsa bir cakışma gercekleşir Yazılımlar verileri koydukları gibi bulamazlar ve alıp işlemeye kalktıklarına beklenmedik bir hata ile karşılaşarak cokerler Aslında uygulamaları cokerten işletim sisteminin kendisidir İşletim sistemi bunu sistemi korumak icin yapar ve etkileri kestirilemeyen durumları baştan engeller
Yazılımlar yazılırken
Beklenmedik durumlar yazılımı cokertebilir Yazılım iyi bir istisna kontroluyle (Exception handling) donatılmadıysa coker Programcılar yazılımları hazırlarken, kullanıcıların sadece belirli veriler girmesine izin verir Bu veriler yazılımın işleyebileceği turde komutlardır Eğer kullanıcı yazılımın işleyemeyeceği turde bir veri girerse yazılım coker Kullanıcı, programcının beklemediği ve engellemediği ya da yazılıma bu durumla karşılaşırsa ne yapmasını gerektiğini soylemediği durumlarda gercekleşen budur Eğer yazılımlar bu tur durumlarda cokmeseydi, sonucta ortaya yazılım kilitlenip kalırdı veya yapmaması gereken şeyler yapar, sistemde garipliklere sebep olurdu Bu durum da zaman zaman gercekleşir ve kullanıcılar beklenmedik durumlarla karşılaşır
Donmalar da bir ceşit cokmedir
Yazılımlar bazen donar, aslında bu da bir cokme ceşididir Yazılım ekranda gorunmeye devam etse de işlevini yerine getirememektedir ve kısılıp kalmıştır Bu durumda işletim sistemine yazılımı zorla cokertmesi soylenebilir Bu Windows'ta CtrlAltDelete tuşlarına aynı anda basılarak acılan gorev yoneticisinden yapılır İşletim sistemi durumu fark edip bir sure sonra otomatik olarak da yazılımı kapatabilir Cokmeler hemen hemen her gun yaşanan olaylardır ve en sık kullanılan uygulamalarda haliyle daha sık karşılaşmak mumkundur Ozellikle internet tarayıcılar pek cok beklenmedik durumla karşılaştıkları icin sık sık cokerler Oyunlar da belirli ve kısıtlı bir zaman diliminde yetiştirilmeye calışılan ticari yapımlar olduklarından acıklarla ve hafıza kullanım hatalarıyla doludurlar İyi oyunlar elbette kolay kolay cokmez Sorunlu oyunlar icin de bu durumları duzelten yamalar cıkartılır
Kernel cekirdeği ve hiyerarşi
Bazı hatalar sadece uygulamayı değil, butun işletim sistemini cokertmeyi başarır Bunun icin kernel seviyesinde bir hata olması gerekir Kernel bir işletim sisteminin cekirdeği ve en onemli parcasıdır Donanım katmanının uzerinde kernel, daha sonra da soğanın katmanları gibi onem sırası azalan yazılımlar kaplıdır Her biri birbiriyle ve diğer seviyelerle etkileşim icerisinde ve bir hiyerarşinin parcası olarak gorevini yapar İlk işletim sistemlerinde coğu işlem kernel seviyesine cok yakın calıştığı icin, oluşan kucuk hatalar bile sistemi cokertebiliyordu Gunumuzde sistemlerin daha az cokmesini sağlamak icin araya guvenlik ve istikrar sunan bir mesafe konuldu Artık uygulamalar daha yalıtılmış bir şekilde calışıyor, bu da kernelin sacmalamasını ve cokmesini engelliyor Orneğin Chrome internet tarayıcı, sekmeleri birbirinden yalıtılmış bir şekilde calıştırıyor Bu sayede bir sekme coktuğunde internet tarayıcı butun diğer sekmelerle birlikte cokmuyor
Ekran kartı suruculeri
Yazılımları yalıtmak, suruculere gore daha kolay Suruculer, donanımın işletim sistemi tarafından tanınmasını ve işletim sisteminin gerekli işlemleri donanıma yaptırmasını sağlayan yazılımlardır İşte bu yuzden işletim sisteminin cekirdeğinden uzaklaştırılamazlar Suruculer kotu yazılmışsa sistem tamamen coker, uygulamalar sacmalar, performans surunur; yani kotu olaylar olur İşletim sistemiyle uyumlu calışan suruculer test edilmiş ve imzalanarak onaylanmıştır Ancak bu suruculer de sorunsuz değildir; kolay kolay da olamaz Cunku programcılık cok detaylı ve zor bir iştir, yapılan hatalar kendisini kotu bir şekilde gosterir İyi yazılmış suruculer kolay kolay sorun cıkartmaz ve donanımın icerisinde bulunan komut setlerini verimli bir şekilde kullanarak performansa olumlu etkide bulunur
Yeni suruculer, yeni DirectX
Suruculer icerisinde en karmaşık olanları işlemci suruculeridir Diğer donanımlar kısıtlı sayıda işlemle uğraşırken, ana işlemci pek cok işle uğraşır Bu genişlik ve esneklik de daha cok soruna davetiye cıkartır Ozellikle oyuncular ekran kartı suruculerinden muzdarip olurlar Ekran kartları, oyunları daha gercekci ve eğlenceli hale getirmek icin pek cok ince detayla uğraşırlar Butun bu grafik detayların programlanması da epey meşakkatli bir iştir Hataya oldukca musaittir ve oyun piyasasındaki rekabet, programcıları diğerlerinden daha detaylı, daha iyi gorunen oyunlar yapmaya zorladıkca işin capı buyur DirectX'in yeni surumune gore programlama yapmak, yeni şeyler oğrenmek ve kullanmak demektir, daha iyi grafikler hic de kolay bir iş değildir Ekran kartlarında bulunan antialiasing, anisotropic filtering gibi sayısız ozellik bu donanım icin yazılan suruculerin oldukca karmaşık olmasında pay sahibidir Yeni oyunlarla birlikte ekran kartı suruculeri de guncellenip durur ve surumler arasındaki kucuk farklar pek cok hatayı giderebildiği gibi, beklenmedik yeni hatalara da sebep olabilir
Hata bildirimleri işe yarıyor
Gunumuzde sistem cokmeleri işletim sistemi tarafından takip ve kayıt edilerek, geliştirici firmaya yollanıyor ve analiz ediliyor Kullanıcının onayıyla gercekleşen bu işlem sayesinde en sık karşılaşılan sorunlar ve buna sebep olan koşullar anlaşılarak bunlara karşın cozum geliştirilebiliyor Cokmelerden sonra karşınıza cıkan hata bildirimleri bu acıdan cok onemli Sorunların hızla cozulebilmesi icin bunları yollamanız faydalı olacaktır Yollanan bilgiler yazılımın cokmeden once yaptığı işlem, kullanılan surucu ve donanım gibi bir ton veri icerir Windows 7 gecmişte edinilen tecrubeler ışığında hafızanın durumunu takip ederek sorun olduğunda yazılımı yalıtıp cokmenin butun sisteme yansımasını engellemeye calışır İşletim sisteminin cokmesi baştan engellenirse de durumun analizi daha kolay olur
Donanım sorunları ise bambaşka bir dunya
Cokmeler fiziksel donanım sorunlarından da kaynaklanabilir Parcalar beklendiği gibi calışmazsa durum yazılıma yansır ve ortaya ısrarla tekrarlanan sorunlar cıkar Mesela ici toz dolu bir heatsink veya bozuk bir fan yuzunden aşırı ısınan ekran kartınız, ekranda garip şekiller cıkmasına sebep olabilir Basit bir kısa devre yuzunden bilgisayarınız acılmayabilir Cok ilginc bir sebep ama kozmik ışınlar bile sistem cokmesine sebep olabilir Olculmesi cok zor olan ve fark edilmeyen koşullar bilgisayarın calışmasını etkilediğinde ortaya hatalar cıkar Bu gibi durumların sebebini kestirmek imkansızdır Mesela mutfak floresanını yaktığınızda modemin bağlantısının kesildiğini şans eseri fark edebilirsiniz Modemin kapanıp acılma sebebi yuksek voltajdan kaynaklanan anlık bir elektromanyetik dalgadır Ancak az once belirttiğimiz gibi etkenleri anlamak her zaman mumkun olmayabiliyor
Gelecekte ne olacak? Sistem yine cokecek mi?
Anlaşılması guc hatalar bir yana, makalemizde yazılım cokmelerinin temel sebebinin hatalı calışan bir işlemin sonlandırılması olduğunu birlikte gormuş olduk Uygulamalar insanlar tarafından yazılıyor ancak uygulamaları yazanlar insanlar değil başka uygulamalar calıştıran makineler bile olsaydı, hatalar ve cokmeler yine olacaktı Cokmelerin sebebi hatalar olmasına karşın, cokmeler sistemin kalanını koruyan bir mekanizma olarak calışmaya devam edecek Peki bu hep boyle mi gidecek? İki ihtimal var, birincisi artan işlem miktarı yuzunden işler daha da karmaşık hale gelecek ve gelecekte cakışmalar ve sorunlar tekrar artacak İkinci ihtimal ise sorunlar, yazılımların daha da iyi yalıtılması sayesinde iyice azalacak Donanımsal olarak da artan cekirdek sayısı sayesinde yazılımlar donanım bazında da yalıtılırsa guvenlik ve istikrar artacaktır Ancak tek başına işlemcilerin cekirdek sayısının artmasından ote, işlemciye veri besleyen cevre birimlerin de darboğazları ve cakışmaları engelleyecek şekilde gelişmesi gerekiyor Suruculer ve uygulamalar da uygun bir şekilde hazırlanmalı