Dünyanın gözü önünde Rusya Ukrayna'yı ateş altına alırken, Türkiye birinci etapta piyasa hareketleri ile bu durumdan ziyadesiyle etkilendi. Hatta Rus Rublesi bile TL kadar etkilenmedi.
Türkiye'nin geçen yılın son periyodundan bu yana iktisatta iç dinamiklerle kırılgan durumda olduğu her alanda hissedilirken, 2022 ile birlikte ABD de enflasyondaki yükseliş ile Fed'in de adım atmaya hazırlanması riskleri artırmıştı.
Rusya ve Ukrayna da Türkiye ekonomisi ve ticareti için değerli pozisyonda olunca bu ülkelerde rüzgar esse bizde fırtına kopmaya hazırlanıyor. Şimdiden yapılan maliyet hesaplarında tablo parlak gözükmüyor!
Herkes iki taraf da kaybeder!
Ekonomist Mahfi Eğilmez, 'Ukrayna Sorunu ve İktisada Etkileri' başlıklı yazısında etkileri şu halde sıralıyor:
Rusya, Ukrayna’da kendilerini bağımsız birer devlet olarak ilan eden Donetsk ve Luhansk’ı tanıdıktan sonra Rus ordusu Ukrayna’ya girmeye başlayınca milletlerarası tansiyon uygundan güzele tırmandı ve her tarafta piyasalar ağır darbeler aldı.
NATO, şu ana kadar bir müdahale yerine daima olarak Rusya’ya ambargo uygulamalarından kelam etti. Rusya da karşılık vereceğini belirtti. Bu karşılıklı ambargoların en az ziyan vereceği ekonomilerden birisi ABD olur. Her şeyden evvel Rusya, Avrupa’nın en kıymetli doğal gaz sağlayıcısı pozisyonunda bulunuyor. Bununla birlikte Rusya’nın da en kıymetli gelir kaynaklarından birisi Avrupa’ya sattığı doğalgaz karşılığında elde ettiği gelir. Bu durumda Avrupa ile Rusya ortasındaki ambargolarda her iki taraf da önemli kayıplar yaşar.
Dünden bugüne yaşanan gerginliğin piyasalarda yarattığı tesire bakarsak karşımıza şöyle bir özet tablo çıkıyor:
Bu dediklerimiz üstteki tabloya yansıyor: ABD en az kaybedecek iktisat olduğu için NATO'nun lideri pozisyonunda olduğu halde Dolar paha kazanıyor:
Türkiye, NATO üyesi olsa da bu gerginlikte ve hatta gerginliğin NATO ve Rusya ortasında bir sıcak savaşa dönüşmesi halinde dahi tarafsız kalabilir. Türkiye açısından problem Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin çizdiği çerçevenin nasıl uygulanacağı problemidir.
Türkiye iktisadı bu gerginliğe berbat vakitte taraf olmuştur. Enflasyonun yüzde 50’leri bulduğu, Merkez Bankası swaplar hariç net rezervlerinin eksi 43 milyar dolar olduğu, iktisadın risk priminin (CDS primi) 500’lerin üzerinde olduğu (bugün 626) bir etapta bu krize yakalanmış bulunuyoruz.
Bu kriz bize nereden darbe vuracak?
Bu kriz bize birkaç yerden darbe vuracak:
Kur yükseliyor, bu enflasyonu daha da üste itecek. Zira ithal maliyetlerimiz süratle artıyor. Yalnızca kurdaki yükseliş değil doğalgaz ve petrol fiyatlarındaki yükseliş de ekonomimize darbe vuracak. Petrolde düzey bu türlü kalırsa cari açığa bir yılda 3 milyar dolar fiyatında ek getirecek. Bir öbür sorun turizm gelirlerinde karşımıza çıkacak. Bu mevzu, krizin nasıl biçim alacağına ve ne kadar süreceğine bağlı olarak kıymetlendirilebilir. Bu türlü bir gelişme turizmini yavaş yavaş toparlayan Türkiye açısından önemli bir gelir kaybına yol açabilir. Bir öteki sıkıntılı bahis kur ve altın fiyatı yükseldikçe Hazine’ye binecek yükte artışa yol açacak olan kur ve altın muhafazalı mevduat hesaplarıdır.
Kur Korumalı'nın Hazine'ye yükü
Ekonomist Prof. Dr. Yalçın Karatepe de Birgün'deki yazısında bu tesirlerin neden bu kadar ağır olduğunu şöyle anlatıyor:
Yaşanan gelişmelere bağlı olarak en süratli reaksiyonun güç fiyatları, döviz kurları ve borsalar üzerinden verildiğini gördük.
Mesela, doların 14,40’lı düzeylere gelmiş olması kur muhafazalı mevduatlar üzerinden bugün itibariyle bütçeye yaklaşık 22 milyar liralık bir ek yük getirmiş durumdadır. Şayet kurlar yükselmeye devam ederse ki jeopolitik riskler bunun bu türlü olacağını gösteriyor, KKM üzerinden ortaya çıkacak olan bütçe yükü de katlanarak artacaktır.
Faizleri indirerek kurları ve enflasyonu yükselten yanlış para siyasetinin tesirlerini ötelemek için devreye aldıkları kur muhafazalı mevduat sistemi ile durumu birkaç ay yönetim etme gayretinde olan iktidarın tüm kurgusu yaz devriyle birlikte gelmesini bekledikleri turizm gelirleri üzerine idi. Lakin yaşanan son gelişmeler bunun pek de mümkün olmayabileceğini gösteriyor. Turizm gelirlerinin yaklaşık beşte biri Ukrayna ve Rusya’dan gelen turistlerden kaynaklanıyordu. Savaşa girmiş olan bu iki ülke vatandaşlarının yaz devrinde deniz kum güneşi düşünecek halleri kalır mı? Sanmam.
Jeopolitik gelişmelerin bizi bu kadar şiddetli etkiliyor olmasının temel sebebi ne?
Bu iki ülke ile olan dış ticaret üzerinden Türkiye’ye olan tesir hudutlu olur diye düşünüyorum. Ticaretin tamamı durmayacağına nazaran; bu iki ülkeye ihracatta yaşanması mümkün kayıp fiyatı da toplam ihracatımızı olumsuz manada çok fazla etkilemeyecektir. Her iki ülkenin de Türkiye ile olan dış ticaretinde fazla verdiğini belirtmek gerekir. Bilhassa Rusya’dan yapılan güç ithalatının bunda hissesi büyüktür. Güç fiyatlarının yükselmesi ile birlikte bu açığın daha da büyümesi mümkündür.
Aslında jeopolitik gelişmelerin bizi bu kadar şiddetli etkiliyor olmasının temel sebebi, zati bizde işlerin çok bozuk olması.
Mevcut “ekonomi politikasının” bizi götürdüğü yer daha derin bir kriz ve buna bağlı yoksulluk olacaktır.
Savaşın iktisada faturası ne vakit çıkacak?
Dünya'dan Alaattin Aktaş ise bu gelişmelerin faiz artışına gerçek gittiğini düşünse de işe yarayıp yaramayacağı konusunda çok emin değil! 'Savaşın iktisada faturası marttan itibaren çıkacak' başlıklı yazısında şöyle söylüyor:
Rusya-Ukrayna savaşının Türkiye iktisadında yaratacağı meşakkatlerin o denli birkaç haftayla sonlu kalacağını düşünmek optimistlik olur.
Bu yıl her üç turistin biri bu ülkelerden gelebilirdi.
Ya artık, bu umut tümüyle yok oldu. Bu çatışma kısa müddette sona erse bile bu yıl en azından Ukrayna’dan pek fazla turist beklemek optimistlik olur. Ayrıyeten Türkiye’nin Rusya ile olan ilgilerinin bozulması halinde, tıpkı 2015’teki uçak düşürme olayından sonra 2016 yılında yaşandığı üzere bu ülke Türkiye’ye karşı bir yasak uygularsa turizm kesimi çok ancak çok büyük bir darbe yer.
Dolarda hangi düzeyler için talih kalmadı?
Dolardaki artış dün bir orta yüzde 5’in üstüne çıktı. Artık doları 13.50-13.60’larda tutma bahtımız hiç mi hiç kalmadı. Bu artışın sonucu olarak bilhassa güç ithalatımız kıymetlenecek.
Dolar ve petroldeki artışın toplam oranı yüzde 15’e yaklaştı. Bu artışın akaryakıt fiyatlarına yansımaması düşünülebilir mi?
Doğalgaz fiyatlarında da artış var. Her ne kadar doğalgaz fiyatları vatandaşa anında yansımıyorsa da, Avrupa piyasalarındaki artırım oranının dün yüzde 30'u bulduğunu göz arkası etmemek gerek.
Türkiye Rusya’dan çok büyük meblağda tarım eseri ithal ediyor. Biz hububat ithalatında neredeyse tümüyle Rusya ve Ukrayna’ya bağımlı hale gelmişiz. İki ülkenin hissesi tam yüzde 80.
Hangi iki olumsuz gerçekle karşı karşıyayız?
Şimdi iki olumsuz gerçekle karşı karşıyayız.
Birincisi; başta hububat olmak üzere tüm besin hususlarının fiyatı daha da artacak.
İkincisi; bu iki ülkeden geçen yıllardaki kadar ithalat yapamama ve ithalatı daha uzak ülkelerden gerçekleştirme durumumuz ortaya çıkabilir.
Dolayısıyla bir yandan ithalatı değerli hale getiren döviz kuru artışı, başka yandan alacağımız besin unsurlarının fiyatındaki artış, doğal olarak iç piyasa fiyatlarına yansıyacak.
Döviz artışını dizginleme uğruna icat ettiğimiz kur muhafazalı mevduat hesabında tüm umut, vade periyodunda kurun çok artmamasıydı. Böylelikle Hazine artı bir yük altına girmeyecekti.
Ne oldu? Sisteme başlangıç günlerinde girenler şu anki tabloya nazaran yüzde 20 dolayında bir kur artışı hasebiyle üç ay için öngörülen yüzde 4.25 faizin üstüne 15 puanı aşkın fark alacak.
Yüklü bir faiz artışı gelir mi?
Peki bu fark kimin cebinden çıkacak?
Hazine’nin... Yani aslında kur muhafazalı mevduatı ya da hiç mevduatı olmayanların cebinden.
Peki Hazine bu parayı bulmak için ne yapacak; ne yapacak ya yeni vergi ya başka hizmetlerden kesinti!
Toparlayalım...
Döviz artıyor ve petrolde, doğalgazda, tarım eserlerinde fiyatlar sabit kalsa bile bizim ithalatımız kıymetlenecek.
Kaldı ki kelam konusu eserlerde de fiyat artışı var. Türkiye üretimini daha değerli yapar hale gelecek.
Bazı kalemlerde tüketiciye direkt yansıma yaşanacak.
Ve esasen planlandığını düşündüğüm adım daha erken atılır; Türkiye yüklü bir faiz artışıyla durumu dengelemeye çalışır. Lakin bu adım geciktikçe işe yarama mümkünlüğü da azalıyor.
Krizinin inşaat piyasasına tesiri de büyük olacak!
Türkiye Müteahhitler Birliği Lideri Erdal Eren de krizin iç piyasaya tesirinin büyük olacağını söyledi. Bloomberg HT yayınına katılan Eren, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin'in ekonomiyi daraltma ya da parayı tutma biçiminde bir karar vermesi durumunda bu durumun olumsuz bir tesir yaratacağını belirtti. Eren, 'Rusya'da devam etmekte olan 100'ün üzerinde şantiyemiz var. İşlerimizin toplamı 20 milyar doların üzerinde' diye konuştu.
Rusya ve Ukrayna, Türk otomotiv bölümünün değerli ihracat pazarları arasında
Türkiye'nin ihracat açısından bakıldığında yaş meyve ihracatı Rusya'ya yapılan ihracatta öne çıkarken, bunu otomotiv dalı takip ediyor.
Ukrayna'ya yapılan ihracata bakıldığında ise kimya dalı öne çıkıyor. Akabinde çelik, otomotiv, meyve zerzevat ve savunma sanayi dalları geliyor.
Otomotiv dalı kendi içindeki dinamikleri ve iktisada kattığı kıymet açısından Türkiye için büyük ehemmiyet taşıyor.
Türkiye'nin otomotiv ihracatında birinci sırada yer alan Almanya'nın Türkiye'nin otomotiv ihracatındaki hissesi yüzde 14,2 olarak gerçekleşti. Rusya'ya otomotiv ihracatı Türkiye'nin toplam otomotiv ihracatının yüzde 2,4'ünü, Ukrayna'ya yapılan otomotiv ihracatı ise toplam otomotiv ihracatının yüzde 0,75'ini oluşturdu. Böylelikle iki ülkenin Türkiye'nin otomotiv ihracatındaki toplam hissesi yüzde 3,1 düzeyinde kaydedildi.
Öte yandan, Türk otomotiv dalı temsilcileri, Rusya ve Ukrayna ortasındaki gerginliğin otomotiv ihracatına tesirlerine ait bu kademede bir kıymetlendirme yapmak için erken olduğunu düşünürken, yaşanan gelişmelerin yakından takip edildiğini belirtiyor.
Türk TIR’ları ve gemiler dönüş yolu arıyor
Dünya gazetesinin haberine göre Memleketler arası Nakliyeciler Derneği (UND) yetkilileri, 300’e yakın Türk TIR’nın bölgede olduğunu bildirdi. Bu TIR’ların bir kısmı direkt Ukrayna’ya, büyük bir kısmı ise Ukrayna üzerinden Rusya ve Belerus’a gitmek üzere yola çıkmıştı.
Ticaret Bakanlığı bünyesinde bir kriz masası oluşturulduğu bilgisini veren UND yetkilileri, Türk sürücülerin Türkiye’ye geri dönüşünü sağlayacak alternatif yolların değerlendirildiğini açıkladı. Milletlerarası Karayolu Nakliyecilik Birliği (The International Road Transport Union-IRU) da bir duyuru yayımlayarak Ukrayna’da ülke genelinde harika hal ilan edilmesi nedeniyle nakliyat operasyonlarına kısıtlamalara getirilebileceği belirtti. IRU, taşımacıların, ülkeye giriş-çıkış hakkında açıklama yapılana kadar ilgili bölgelerden operasyon planlamamaları konusunda ikaz yapıldı.
Rezervasyonlarda şimdi iptal yok lakin yeni rezervasyon da yok!
Turizmde ise umutlar sorunun mart ortasına kadar çözülmesine bağlandı. Cumhuriyet'in aktardığına göre, Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği Lideri Firuz Bağlıkaya, Rusya’dan bu yıl 10 milyon turist beklediklerini belirterek lakin sıcak temas uzarsa sorunun büyüyeceğini söyledi ve “Bu durumda Avrupa pazarı da etkilenir. Şu anda rezervasyon iptali yok lakin sakinlik var” diye konuştu.