Birinci 6 ayda bebekler için en âlâ besin yalnızca ana sütüdür. Şayet ana sütü ölçü olarak ehliyetsiz yada yoksa onun tarafını tutarlı formüla mama verilmelidir. Ana sütü yada formüla mama alan bebeklerin ekstra su gereksinimi yoktur.
Birinci 6 ayda su gereksinimi ana sütü yada formüla mamadan karşılanır. Ana sütü birinci 6 ayda bebeğin gereksiniminin %100’ünü, 6-12 ayda bebeğin gereksiniminin %50’sini ve 12. aydan itibaren de %30’unu karşılar. Altıncı aydan sonra ana sütü bebeğin besin muhtaçlığını karşlamada kısmi olarak ehliyetsiz olduğu için tamamlayıcı beslenmeye geçilir.
Tamamlayıcı beslenme ana sütüne ek olarak sair besinlerin ek edilmesidir. Tamamlayıcı beslenme süt evlatları için hususî hazırlanmış geçiş besinleri ve aile yemekleri olarak ikiye ayrılır. 6. aydan 2 yaşına kadar ek besinlerle birlikte ana sütüne devam edilir. Destekli ya da desteksiz oturmaya başlamış, başını rahatça tutan, el, ağız ve göz uyumu gelişmiş, katı besinleri yutabilen süt evladının tamamlayıcı besine geçilmesi gerekmektedir.
Prenatal ve postnatal erken devirde karşılaşılan tatların tamamı bebeğin tat duyusunu etkileyebilir, velev bu durum çocukluk ve ergenlik periyodunda de devam edebilir. Bu yüzden gebelerin ve emziren validelerin beslenme biçimi bebeğin beslenme alışkanlıkları açısından ehemmiyet taşıyor. Hasılı bebeğinizin ne yemesini istiyorsanız sizde hamilelikte ve emzirme periyodunda o gıdayı tüketin.
6-7. ayda tamamlayıcı beslenme
Bu periyotta bebek için şahsi hazırlamış geçiş mamaları tercih edilir. Kıvam olarak püreler tercih edilir. Bebek ek besinlere başladığnda ekstra suya gereksinim duyar.
Kullanılan su içme suyu ve kaynatılmış ılıtılmış olmalı, öğün aralarında verilmeli. Bu ay ek besinlere başlangıç için en iyi vakittir, bebek desteksiz yada destekli oturmaya başlamıştır, lisan hareketleri ile besinleri kaşıktan farinkse yönlendirecek seviyededir, yakaladığı nesneleri ağızına götürebilir, mide asiditesi düşmüştür buda besinleri daha kolay sindirir ve mikroorganizmaları öldürür. Bu ayda 4 besin öbeğiyle bebeği tanıştırılır ( sebzeler, meyveler, tahıllar ve yoğurt).
Her biriyle ek besinlere başlanılabilir lakin ahengi artırmak için başlangıç olarak birinci tercih ettiğimiz besin öbeği sebzelerdir. Kural olarak besinleri tek tek ve az ölçüde başlayıp yavaş yavaş ölçüsü artırılır. Ek besinlere başlarken öğlen saatleri tercih edilir. 3 günde bir yeni bir azık eklenir. Örneğin ek azıklara patetes püresi ile başlanır patatesin kabuğu soyulup küp küp kesilip az mikatda içme suyunda yahut buharda pişirilir sonrasında yumuşak kıvamlı püre yapılır ve 1 tatlı kaşığı zeytinyağı eklenir.
Unutmayın 10. aya kadar tuz ek edilmez. Birinci gün bu püreden 1 mama kaşığı verilir ve sonrasında emzirerek öğünü tamlanır. 2. gün 2 mama kaşığı verilir tekrar emzirerek beslenme tamamlanır. Üçüncü gün 3 mama kaşığı verilir. Birinci zerzevat olarak patates seçmemizin nedeni sindirimin kolay ve allerji riski düşük olmasıdır. Patates nişastadan zengindir. Proteinden yoksuldur lakin içerdiği proteinin biyolojik kıymeti yüksektir. Değerli nispette C vitamini ve tiamin içerir. Dördüncü gün patates püresi hazırlarken %25 kadar havuç eklenir, sonraki gün biraz daha havuç ölçüsü artırılarak eşit ölçüde olacak halde hazırlanır. Yedinci gün zerzevat püresine kış mevsimi ise bal kabağı , yaz mevsimi ise sakız kabağı eklenir.
Unutulmamalı ki içerikleri biz belirliyoruz ölçüsü bebeğimiz belirliyor yanı doyma belirtileri gözlenmeye başlandığında beslenme kesilir. 6 aylık bir bebeğin mide kapasitesi yaklaşık 150-180 ml’dir yani bir çay bardağı kadardır. Altıncı yedinci aylar arasında bebeğimize vereceğimiz birinci sebzeler patates, havuç, kabak, balkabağı, brokoli, kereviz, ıspanak, pazı, yerelması, enginar, bezelyedir. Üç çeşit zerzevata (patates, havuç, kabak) alışan bebek 2. küme ek besine geçmeye hak kazanmıştır.
2. besin öbeği olarak meyveyi tercih ediyoruz, meyveleri seçerken taze ve mevsimine elverişli olmasına dikkat edilmelidir. Birinci meyveler elma, armut, şeftali, kayısı, muz olmalıdır. Yaz günü birinci meyvemiz şeftali, kış periyodu elma olmalıdır. Şıkça yıkayıp kabuğunu soyduktan sonra cam rendede rendeleyerek püre haline getiriyoruz, tekrar sebzelerde yaptığımız üzere 3 gün kuralına nazaran az ölçüde başlayarak dozu artırılır. Meyve 2. bir öğün olarak verilir şayet bebek emmek isterse sonrasında emzirilir. Bu arada öğlen öğününde zerzevat püresine devam edilir. 3 gün ara ile 3 çeşit meyve denedikten sonra tahıllara geçilir
Tahıllar 7. aydan evvel başlanmalıdır. Tüm tahıllar B öbeği (vit B12 hariç ) vitaminleri açısından zengindir. Birinci olarak sindirimi kolay allerji potansiyeli düşük olan pirinç ve irmikle başlanır. İşlenmemiş tahılları tercih edilir mesela beyaz pirinç tarafına esmer pirinç, beyaz un mahalline tam buğday unu üzere. Tahıllar dileğe nazaran 3 halde verilebilr. Zerzevat pürelerine eklenebilir, muhallebi formunda hazırlanabilir yahut bebeklere kişisel tahıllı kaşık maması olarak verilebilir. Gece tok tutması ve daha az uyanması için tahıllı mamaları daha çok akşam saatlerinde tercih edilir.
Yoğurt konutta taze günlük inek sütünden mayalayarak verilmesi tercih edilir. Kimyasal ve mikrobiyolojik kirlilik riski olduğundan açıktan alınan sütlerden hazırlanan yoğurtlar kullanılmaz. Şayet bebek mama kullanıyorsa maması ile de yoğurt hazırlanabilir. Bu ayda kefirede başlamak müsait olur.
Zerzevat püresi
1 su bardağı içme suyu
1 küçük uzunluk patates
1/2 orta uzunluk havuç
1/4 orta uzunluk kabak
1 tatlı kaşığı pirinç
1 tatlı kaşığı zeytinyağ
Hazırlanışı: Tüm gereçler tencerede ağızı örtülü kısık ateşte pişirilir. Tel süzgeçten geçirilir yahut ezilir. Zeytinyağı sebzeler piştikten sonra ek edilir.
Muhallebi
200 ml içme suyu
2 tatlı kaşığı pirinç unu yahut irmik
6 ölçek devam sütü
Hazırlanışı: 200 ml suya 2 tatlı kaşığı pirinç unu ile pişirilir. Ilınınca 6 ölçek devam sütü eklenir.
Yoğurt
100 ml kaynatılımış ılıtılmış su
6 ölçek devam sütü
1 tatlı kaşığı yoğurt
Hazırlanışı: 100 ml suya 6 ölçek devam sütü koyarak hazırlanan sütü küçük bir kase yahut kavanoza boşaltılır. İçine 1 tatlı kaşığı yoğurt eklenip hafifçe karıştırılır. 6 saat sıcak ortamda mayalanmaya bırakılır. Buzdolabında 1 gece bekletildikten sonra oda ısısına getirilerek verilir.
7-8. ayda tamamlayıcı beslenme
Bu ayda 6-7. ayda alıştırdığımız besinlere 2-3 öğün olarak devam ediyoruz zerzevat ve meyve çeşitliliğini artırıyoruza. Sebseleri ilikli kemik suyuyla hazırlayabiliriz. Artık kahfaltıya başlama devrimiz geldi. Kahfaltının en kıymetli azığı yumurta sarısıdır. Katı bir formda yumurta haşlanır (su kaynamaya başladığında 5 dakika haşlanması yeterli) ve ¼ kadar gün ölçüsüz verilir, 2 kere çeyrek aldıktan sonra 2 kere yarım verilir sonrasında gün şiddetli 2 sefer tam aldıktan sonra her gün 1 yumurta sarısına geçilir. Bu formda 12 günde günlük 1 yumurta sarısına geçilir. Yumurtaya başladıktan 4 gün sonra 1 kibrit kutusunun çeyreği kadar beyaz peynir başlanır. Tuzunu almak için bir gece içme suyunda bekletilir. Ölçü 2. Gün yarım kibrit kutusu 3. gün tam kibrit kutusu kadar verilir.
Birinci evvel 1 çay kaşığı kadar daha sonra 2 çay kaşığı doğal pekmez ilave edilir. Bebek ekmeği, rendelenmiş ceviz, tereyağ da eklenir. Kahfaltıya alıştıktan sonra al ete geçilir. Al et, çift kıyılmış kuzu kıyma biçiminde gün çok bebeğin yumruğu büyüklüğünde zerzevat pürelerine eklenir. Kuzu kıymaya alıştıktan sonra dana kıyma da verilir, beyaz et olarak tavuk ve hindi eti verilir günümüzde organik tavuk bulmak güç olduğu için haftada 1 defa verilmesi tercihimizdir. Al et bebekler için çok kaliteli bir protein ve demir kaynağıdır.
8-9. ayda tamamlayıcı beslenme
Bu ayda daha evvel verdiğimiz azıklara ilaveten baklagiller verilir. Kuru fasulye, nohut, mercimek, barbunye üzere baklagiller menüye eklenir. Tahıllarla birlikte tüketildiğinde değerli bir besin kaynağıdır. Biyolojik kıymeti yüksek protein, kompleks karbonhidrat, lif, vitamin ve mineral içerir. Bu devirde çinemeyi pekiştirmek için azıklar püre halinde değil de çatala ezilerek pütürlü verilir.
9-10. ayda tamamlayıcı beslenme
Bu ayda menüye balık eklenir. Balık biyolojik bedeli yüksek protein ve esansiyel aminoasit kaynağıdır. Yüksek orantıda omega 3 çoklu doymamış yağ asitleri içerir ve nöromotor gelişim açısından değerlidir. Demir ve çinkodan da zengindir. Tuzlu su balıkları düzgün bir iyot kaynağıdır. Balık buharda, fırında yada çorba biçiminde hazırlanarak verilir. Somon, lüfer, sardalya, hamsi, çupra, levrek üzere balıklar verilir. Başlangıç olarak haftada 1 defa daha sonra haftada iki defa verilmesi iyidir. Her devir birebir tıp balık değil de farklı tıp balıklar ve ayrıyeten deniz ve kültür balığı dönüşümlü olarak verilmesi daha münasiptir.
Balık çorbası
50 gr balık ( lisan balığı, levrek filet gibi)
½ küçük uzunluk patates
½ küçük uzunluk havuç
1 küçük pırasanın beyaz kısmı
1 diş sarımsak
1 diş arpacık soğanı
1-2 kol maydanoz
1 tatlı kaşığı zeytinyağı
1-2 damal limon suyu
1 bardak su
Zerzevat ve balığı 1 bardak suda 20 dk pişirin, piştikten sonra pırasayı çıkartın, zeytinyağı ve 1-2 damla limon ek edin
10-12. ay tamamlayıcı beslenme
Mesken yemeklerine geçiş yapılır, bu ayda tat duyusu geliştiği için ek besinleri reddetme olursa yemeklere hafif kaya tuzu eklenebilir. Hane yemeklerinden kıymalı pazı sarma, kabak ve biber dolması, etli sebzeli türlü, sulu köfte, patates oturtma, kıymalı ıspanak, zeytinyağlı kereviz, kıymalı taze fasülye, balık buğlama, zeytinyağlı barbunye, kuru fasüliye, mercimek v çorbalar verilebilir. Yaz periyodu yemeklere domates ve al biber eklenebilir. Yemeklere soğan, sarımsak, maydanoz dere otu eklenilmesi hem tatını hem de besin kıymetini zenginleştirir.
Bu periyotta besinler çatalla ezilerek verilir. Besinlerin püre formunda verilmesi 10. aydan sonra devam edilirse obesiteye ve beslenme dertlere neden olabilmektedir.
İngiltere’den Dr. Gill Rapley’in 2000’li yıllarda başlatmış olduğu ‘Baby led weaning (BLW)’-‘Bırakın evlatlar kendi beslensin’ yaklaşımı mama sandalyesinde oturabilen, besinleri yakalayabilen ve çiğnemek için besinleri ağzına götürebilen çocuklarda, püreyle beslenmek mekanına evladın kendisinin seçebileceği “finger foods” denilen, parmaklarıyla kavrayabilecekleri besinlerle beslenmesini öneren ve son devirlerde tartışılan alternatif bir beslenme halidir. Bu formda bebekler kendileri, istedikleri ölçüde, istedikleri yiyecekleri tüketmekte. Araştırma sonucunda analarda beslemeye bağlı oluşan anksiyetenin azaldığı, klasik biçimde beslenen bebeklere nazaran daha sağlıklı besinlerle beslendikleri ve yeniden bu öbekte ana sütü alma vadesinin klasik beslenenlere nazaran daha uzun olduğu görülmektedir.
Mevsime nazaran zerzevat ve meyve seçenekleri
İlkbahar yaz devrinde zerzevat seçenekleri- kabak, havuç, patates, enginar, semiz otu, taze fasulye, bezelye
İlkbahar ve yaz devrinde meyve seçenekleri- şeftali, kayısı, elma, karpuz, kavun, kiraz, tatlı mürdüm eriği, 9. aydan sonra çekirdeği çıkarılmış siyah ve beyaz üzüm, taze incir, karadut
Sonbahar kış periyodunda zerzevat seçimi- patates, havuç, balkabağı, kereviz, brokoli, pazı, ıspanak, yerelması, karnabahar
Sonbahar kış periyodunda meyve seçimi-elma, armut, muz, 9. aydan sonra Trabzon hurması, tatlı portakal, mandalina, kıvı, nar suyu
1 yaşına kadar tüketilmemesi gereken besinler
İnek sütü
Bal
Yumurtanın beyazı
Bakla
12-23 ay tamamlayıcı beslenme
Bu periyotta aile ile sofraya oturmalı. Sofradaki besinler dilimlenmiş ya da kaşıktan akmayacak kadar kalın püre formunda, tuzu, şekeri, baharatı azaltılmış, bebeğin yiyebileceği halde hazırlanıp sunulmalıdır. 12-18. Aylarda bardak ve kaşık üzere araçları tutmakta ve kullanmakta daha becerikli olurlar. Kendileri beslenmek isterler. 18. aydan sonra her türlü katı gıdayı dişleri ile parçalayıp çiğneyebilirler, fakat yeniden de üç yaşına kadar aspirasyon riski yüksek olduğundan küçük ve sert (leblebi, fındık, şeker vs) besinlerden uzak durulmalıdır.
Tercihen günde 3 ana öğün, 2 ara öğün olarak verilir. Her ana öğünde 250 ml’lik kasenin 3/4’ü ya da tamamının bitirilmesi önerilir. Beslenme alışkanlığının gelişiminde ve besin tercihlerinde anne-babanın rol model olacağı unutulmamalı, mahsusen bu periyotta sofrada besleyici, obezojenik olmayan besinlerin tüketimi tercih edilmelidir. Başkaca besleyen kişinin ve akranlarının yeme alışkanlıklarından da etkilenebileceği akılda tutulmalıdır.
Tamamlayıcı besine erken başlamanın sakıncaları nelerdir?
Ana sütü imalatı azalır.
Ana sütündeki gözetici etmenlerin daha az alınması ile bebeklerde enfeksiyon görülme nispeti artar.
Hijyenik olmayan koşullarda hazırlanması durumunda ishallere yol açarak malnutrisyona neden olabilir
Atopik illetler, astım, tip 1 diyabet, allerjik marazlar, enfeksiyon illetleri, obesite ve mahsusen barsak villus işlevlerinin bozulması riski artar.
Büyüme açısından bir üstünlüğü yoktur.
Tamamlayıcı besine geç başlamanın sakıncaları nelerdir?
Gayrikâfi kuvvet ve besin alımı
Malnütrisyon
Demir, çinko ve gibisi element eksiklikleri
Vitamin eksiklikleri
Bebeğin çiğneme üzere yeme işlevlerinin gelişiminde gecikme
Beslenmenin ehliyetli olup olmadığı kilo alımı ile kıymetlendirilir. 5. ayda bebek veladet kilosunun 2 katına; 1 yaşında veladet kilosunun 3 katına ve 2 yaşın ahir tevellüt kilosunun 3 katına ulaşır. Birinci 6 ayda günde 20-30 gram (haftada 150-250 gr alır), 6-12 ayda 15-20 gr/gün (haftada 100-150 gr), 1-2 yaşında 50 gr/hafta, 2 yaş üzerinde 2-2,5 kg/yıl tartı alır.
Vitamin ve mineral desteği
D vitamini: Doğumdan sonra birinci haftadan itibaren başlanır, 400 U/gün dozda verilir, ağız içine damlatılır, iki yaşına kadar devam edilir.
Preterm bebeklere de tıpkı dozda ve vadede verilir.
Demir: Miadında doğan bebeklerde 4. aydan itibaren başlanır. Doz 1 -2 mg/kg/gün olup ağız içine verilir ve 1 yaşına kadar devam edilir.
Prematüre ve 2500 g altında doğan bebeklere 2. ay sonundan itibaren yahut tartısı tevellüt tartısının 2 katına çıktığı andan itibaren 2 mg/kg/gün dozunda başlanır. Ağız içine verilir. İki yaşına kadar devam edilir. Bebek açken verilmelidir.