Yeni Hasankeyf yerleşkesinin çabucak tabanında ve tarihi antik kenti gören alanda ortaya çıkan imaj antik kentin yeni yüzü olarak karşımıza çıktı.
Adı Veysel Eroğlu olarak değiştirilen Ilısu Barajı, 12 bin yıllık tarihi Hasankeyf ile birlikte 199 köyü su altında bıraktı. Antik kenti su altında bırakan baraj ayrıyeten, Dicle Irmağı'nın de ırmak statüsünün yok edilmesine neden oldu.
Diyarbakır il hudutları içinde bulunan, Mezopotamya'nın Fırat Irmağı'ndan sonraki en değerli ırmağı olan Dicle Irmağı yasal olarak Bismil'de başlar.
Öncesinde ırmak yerine çay olarak kabul edilen Dicle, üzerinde baraj imali ile ırmak statüsü de yok edilerek baraj göletine dönüştü.
Barajın oluşması ile birlikte ise Diyarbakır, Batman, Siirt, Bitlis, Mardin'in zirai ilaçlamaları ile atık suları gölete biyolojik arıtma olmadan bırakılması, katı ve evsel atıkların da gölete dökülmesi Dicle Vadisi'ndeki birçok canlı tipini öldürdürdü, birçoğunu da tehdit etmeyi sürdürüyor.
Balık ölümlerinin devam ettiği baraj göletinin kollarından biri olan Batman Çayı'nda da ölümlerin yaşanmasına reaksiyon gösteren aktivistler tedbirlerin artırılmasını istedi.
Betona gömülen küçük saray da su altında
Independent Türkçe'den Metin Yoksu'nun haberine nazaran Baraj gölet suyunun antik kent Hasankeyf'e geçen yıl ocak ayında ulaşması ile tarihi kent adım adım su altında kalmaya başladı. Bahar mevsiminde yaşanan yağışların tesiri ve kar sularının erimesiyle Ilısu Barajı en üst kotuna ulaştı.
Diyarbakır'ın Bismil ilçe hudutlarına kadar uzanan baraj Batman vilayet merkezine bağlı Balpınar Beldesi'nin ekili yerlerine kadar ulaştı. En üst kota ulaşan baraj göleti Hasankeyf'in tarihi siluetini oluşturan Küçük Saray'da su sızmasına neden oldu.
Yaklaşık bir yıl boyunca süren su sızması sonucu etrafı ve temeli yaklaşık betona gömülen Küçük Saray'ın, temelden 6 metre yükseltilmesi kararlaştırıldı.
Sular çekildikçe canlılar öldü
Resmi olarak birinci açılışı 19 Mayıs 2020'de yapılan Ilısu Barajı'nın birinci tirbünü elektrik üretimine başladı.
Devam eden aylarda ise kademeli olarak elektrik üretimi devam etmesi sonucu Eylül 2020 tarihine kadar süratli ve denetimsiz su çekilmesi Diyarbakır'ın Bismil İlçesi'ne bağlı Ağılköy mevkiinde yüzbinlerce canlının vefatına neden oldu.
Baraj düzeyinin düşmesi sonrası Küçük Saray yerinden 6 metre yükseltildi. 2021 yılı bahar aylarında yaşanan yağışlar nedeni ile sular kısmi olarak tekrar yükseldi.
Elektrik üretimi ve kuraklığa bağlı devam eden su çekilmeleri baraj göletinde tedbir alınmaması nedeniyle canlı ölümlerinin devam etmesine neden oldu.
Konutlar yine gün yüzüne çıktı
Elektrik üretimi ve kuraklık nedeni ile baraj göletinde su düzeyi düştükçe su altında kalan birçok yerleşim yeri tekrar gün yüzüne çıkmaya başladı.
Oluşan küçük gölcüklerde balıklar ölürken, yetkililer sık sık baraj göletine bırakılan yavru balıkların sayısını açıklamayı sürdürdü.
Su altında bırakılan antik kentin çabucak karşısında bulunan Kesmeköprü Köyü'nün üst kısmındaki meskenler gün yüzüne çıkarken, geçen yıldan bu yana su üzerinde bulunan Hasankeyf'in Kale Mahallesi'ndeki meskenler kepçeler tarafından yıkıldı.
Yıkımlar, Batman Valiliği'nin Hasankeyf tanıtım görüntüsünün yayımlanmasından hemen sonra gerçekleşti.
Geçen yıldan bu yana su düzeyindeki dönemsel değişiklikler, baraj göletindeki atıkları tekrar ortaya çıkardı.
Hasankeyf'teki plastik atıklar gün yüzüne çıkmaya devam ederken, sudaki kirlilik nedeni ile ölen balıklar devir dönem kıyılarda görüldü.
Kirlilik ve vefat, Hasankeyf'in yeni çehresi
Yeni Hasankeyf yerleşkesinin çabucak tabanında ve tarihi antik kenti gören alanda ortaya çıkan manzara antik kentin yeni yüzü olarak karşımıza çıktı.
Otomobil lastikleri etrafında yüzen balıklar, su çekilen alanlardaki kirlilik ve lastik tabanlarında ölmüş balıklar Hasankeyf'in yeni çehresi oldu.
'Tahribatın boyutlarını göremiyoruz'
Yaşanan gelişmelere ait Hasankeyf Uyumu'ndan görüştüğümüz Direktör Ali Ergül tahribatın boyutunun net olarak bilinmediğine dikkati çekti.
Ergül, 'Baraj göleti çok geniş bir alana yayılmış durumda. Bu alanın hepsiyle ilgili ne yazık ki tahribatın boyutunu göremiyoruz. Çeşitli bölgelerde daha görünür ağır tahribatlar var. Bilhassa Baraj göleti balık katliamları göletine dönüşmüş durumda. Dicle Vadisi boyunca çok farklı balık cinsleri vardı. Barajla birlikte bu çeşitlerden birkaçının yok olduğunu düşünüyoruz; zira bunları artık göremiyoruz' diye konuştu.
İstikrarsız su bırakılma, mevsimsel değişimler üzere etkenlere dair yapılan tüm eleştirilere karşın, alanın, balık ömrü üzerindeki tesiri düşünülmeden yapıldığını öne süren Ergül, şu tabirleri kullandı:
'Su çekilince kepçeler ile tahrip edilen alanlarda kalan balıklar ne yazık ki kavrularak ölüyor. Bilhassa küçük balıklar bu vefat çukurlarında kalıyor. Bismil bölgesi baraj göletinin Dicle Irmağı üzerindeki son alanı. Hasankeyf bölgesi de en geniş alanlarından. Sudaki çekilmeler bu bölgelerde net görünüyor.'
Baraj mevt çukuruna dönüştü
Batman Valiliği'nin, bölge için gerekli tedbirleri almadığını vurgulayan Ergül, 'Bu barajın kurumaması gerekiyordu; olmadı, durduramadık. Doğal ki bu barajın üretiminin mimarlarının yapması gereken şeyler varken yapmıyorlar. Bizler de bir kamuoyu oluşturamıyoruz. Yıllardır söylediğimiz 'Bu baraj mevt ve katliam getirecek' kelamımız çok süratli gerçekleşti. Bu kadar büyük tahribatı hiçbirimiz düşünmemiştik. Lakin onlar bütün bunları saklayıp kadrajlarını gerçek olmayan alana çevirdiler' dedi.
'Barajlar suyunu kirleten alanlar olmuştur daima. Ilısu üzere büyük barajlarda kirlenme daha büyük oluyor' diyen Ergül, Ilısu Barajı'nda yaşanan tahribata dair şunları söyledi:
'Beş kentin atık sularının aktığı bir alan. Tabi buna ilçeleri eklediğimizde yüzbinlerce insanın denetimsiz ürettiği çöp bu alana dökülüyor. Buna ziraî ilaçlar da eklenince baraj, mevt çukuruna dönüştü.'