1923 yılına değin Atatürk'ün yaptığı incelemeler
Örgütlenme Dönemi, Mayıs 1919 Mart 1920
Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu'da milisler (Kuvayı Milliye) şeklinde örgütlenen direniş hareketleri başladı Fahri Yaver Hazreti ŞehriyariMustafa Kemal Paşa, Padişah VIMehmet (Vahdettin) göre mucizevi yetkilerle donatılarak Vilayeti Sitte (Altı Vilayet)'yi Büyük Ermenistanve Egemen Kürdistanprojelerinden korması için görevlendirildi 19 Mayıs 1919'da Refet Bey (Bele), Kâzım Bey (Dirik), 'Ayıcı' Mehmet Arif Bey, Hüsrev Bey (Gerede)lerle beraber Samsun'a çıktı
22 Haziran 1919'da Rauf Bey (Orbay), Kâzım Karabekir Paşa, Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile birlikte Amasya'da yayımladığı genelgeyle Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararının kurtaracağınıbildiri etti Kâzım Karabekir Paşa tarafından Erzurum'da toplanan Doğu İlleri Müdafaai Hukuk Kongresine (Erzurum Kongresi) katıldı Kongre üyelerinin ısrarıyla Osmanlı ordusundan istifa etti ve Kongre başkanlığına seçildi 4 11 Eylül 1919 tarihleri arasında Sivas Kongresi'ni toplayarak ulusal direnişi yönetecek olan siyasi yapılaşmayı kurdu 27 Aralık 1919'da Ankara'da heyecanla karşılandı Osmanlı Meclisi Mebusan'ın Mart 1920'de işgal güçlerince basılması ve önde gelen vatanperverane mebusların tutuklanması üzerine 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Halk Müziği Meclisi'nin açılmasını sağladı Erzurum mebusu sıfatıyla Meclis ve Hükûmet Başkanlığına seçildi BMM, bir kurucu meclis gibi çalışarak Ulusal Uğraş'yi yürütecek olan Anadolu hükûmetinin altyapısını kurdu
Hâkimiyetin sağlanması, Mart 1920 Mart 1922
Merkezi denetimden uzaktan bulunan Kuvayı Milliye örgütleri dağıtılarak düzenli bir ordu oluşturuldu Ulusal Mücadele'nin en kanlı çatışmaları, uyumlu orduya katılmayı kabul etmeyen Kuvayı Milliye gruplarına karşı verildi (Bak Çerkez Ethem Bey) Milli direnişin yayılması ve Sevr Antlaşması'nın direnişle karşılaşması üstüne İtilaf Devletleri, Yunan ordusunu Anadolu'nun içlerine sürdükaynak belirtilmeli Yunan ordusu İsmet Bey kumandasındaki ahenkli birliklerce I İnönü (610 Ocak 1921) ve II İnönü (23 Mart1 Nisan 1921) Muharebelerinde geri çevrildi Ama Yunanlılarının Karahisar istikametinden büyük hücumunun yapılacağını tahmin edemeyerek KütahyaEskişehir (1024 Temmuz) Muharebelerinde 4 Fırka Kumandanı Yarbay Mehmet Nâzım Bey'in şehit düşmesi gibi ağır şekilde mağlubiyete uğradı ve Sakarya nehrinin doğusuna çekilmek zorunda kaldı
KütahyaEskişehir Muharebeleri ardından Büyük Halk Meclisi içinde iktidara yani Mustafa Kemal Paşa'ya karşı tepkiler artmaya başladı Bu muhalefeti yöneltenler ordunun başına geçmesi için Mustafa Kemal Paşa'ya zorlama yapmaya başladılar Reel niyetleri ise O'nu Ankara'dan uzaklaştırmak ve Enver Paşa'nın iktidarını sağlamaktıMustafa Kemal Paşa,4 Ağustos 1921 günü Büyük Halk Müziği Meclisi'nde yaptığı konuşmayla başkomutan olmayı kabul ettiğini ancak başkumandanlığının yardımcı olabilmesi için Meclis'in ordu ile ilgili yetkilerini üç ay süreyle kendisinde toplayacak bir kanun çıkartılması gerektiğini açıkladıPaşa'nın başkumandanlığını isteyenlerin bu şekilde hayalleri suya düşürülmüş oldu5 Ağustos 1921 günü oybirliği ile çıkartılan yasa ile Mustafa Kemal Paşa, TBMM Orduları Başkumandanlığı'na getirildi
Mustafa Kemal Paşa,Başkumandanlığa geçmesinin anında gerisinde yayınladığı Tekalifi Milliye Emirleri ile halkı ordunun donatılması için seferberliğe çağırdı12 Ağustos'ta Polatlı'da denetleme yaparken attan düştü ve kaburga kemiği kırıldı 23 Ağustos13 Eylül 1921 tarihlerinde yapılan Sakarya Meydan Muharebesi'nde Yunan Ordusu'nun saldırı gücü tükendi Bu zaferden sonradan 19 Eylül 1921'de Büyük Millet Meclisi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'ya Müşir rütbesi ve Gazi unvanı verdi
Sakarya Zaferi'nden bir sene daha sonra, 26 Ağustos 1922 sabaha aleyhinde saat 5:30'da Afyon'un güneyinden başlayan topçu ateşiyle Büyük Irk Meclisi Orduları,Yunan kuvvetlerine karşısında Büyük Taarruz'u başlattı Yunan Cephesi bu taarruz ile yarıldı ve Dumlupınar Ovası'na atılan düşman kuvvetleri 30 Ağustos 1922 günü Dumlupınar Meydan Muharebesi sonucunda tahrip edildi Bu muharebede Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa ordunun başında bizzat savaşa katıldığı için Dumlupınar Meydan Muharebesi, Başkumandanlık Meydan Savaşı olarak da anılmaktadır 9 Eylül 1922'de İzmir'in kurtuluşu ve Yunan Ordusu'nun yıkım edilmesiyle Büyük Galibiyetkazanılmış oldu
Barışın sağlanması
Kurtuluş Savaşı, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lausanne (Lozan) kentinde imzalanan Lozan Antlaşması'yla sonuçlandı Bu antlaşma ile Sevr Antlaşması yürürlükten kalkmış, Türkiye Cumhuriyeti Lozan Antlaşması temelleri üzerine kurulmuştur
Saltanatın Kaldırılması
Milli Mücadele ardından Türkiye'de iki başlı bir idare ortaya çıkmıştıkaynak belirtilmeli TBMM 1 Kasım 1922'de Osmanlı saltanatını lağvedip Vahdettin'i tahttan indirerek İstanbul hükümetinin yasal varlığına son verdi 16 Ocak 1923'te İzmit Hünkâr Kasrı'nda İstanbul'dan gelen gazetecilerle görüşme yapıldığında Zaman başyazarı Ahmet Muhakkak Bey (Yalman)'in Kürt meselesi hakkında sorusuna aleyhinde 'Başlı başına bir Kürtlük tasavvur etmektense, bizim Teşkilatı Esasiye Kanunu gereğince zaten bir cins mahalli muhtariyetler teşekkül edecektir' diyerek Kürtlere özel statü tanımamak için ihtiyatlı davrandı
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı, 29 Ekim 1923
8 Nisan 1923'te yayımlanan Dokuz Umde ile Gazi Mustafa Kemal yeni rejimin temelini oluşturacak olan Insanlar Fırkası'nın temellerini attı Nisan ayında yapılan İkinci Meclis seçimlerine yalnızca Insanlar Fırkası'nın katılmasına müsade verildi Mebus adayları fırkanın genel başkanı sıfatıyla Gazi Mustafa Kemal kadar belirlendi
25 Ekim 1923 günü benzer anda hem Başbakanlık ayrıca de İçişleri Bakanlığı görevlerini yürüten Fethi Bey,İçişleri Bakanlığını bıraktığını açıkladı Benzer gün Meclis İkinci Başkanlığı görevini yapan Ali Fuat Paşa'da ordu müfettişliğine atandığı için görevinden ayrıldı Bu iki boş koltuk için yapılan seçimleri Gazi Mustafa Kemal'e muhalif olan milletvekilleri kazandı Meclis İkinci Başkanlığına Rauf Bey,İçişleri Bakanlığına Sabit Bey seçildiler Bu durumdan hoşnut olmayan Gazi Mustafa Kemal,26 Ekim 1923'te Başbakan Fethi Bey'den Erkanı Harbiye Umumiye Riyaseti VekiliFevzi Paşa'nın dışarıda hükümetin istifa etmesini ve istifa edenlerin bitmiş seçilirlerse görevi kabul etmemesini istedi Bu Nedenle bir hükümet krizi yaratılmış oldu Yeni bakanlar kurulu üyelerinin 29 Ekim günü seçileceği duyuruldu
Bu gelişmeler üstüne Cumhuriyet İlanıile işi kökünden çözmeye karar veren Gazi Mustafa Kemal 28 Ekim 1923 gecesi Çankaya'da İsmet Paşa ve bir takım kimseleri toplantıya çağırdı ve Yarın Cumhuriyeti bildiri edeceğizdiyerek kararını açıkladı Misafirlerin ayrılmasından sonra İsmet Paşa'yı alıkoydu ve birlikte, Teşkilatı Esasiye Kanunu'nda zorunlu değişikliği sağlayacak önergeyi hazırladılar 29 Ekim 1923 Pazartesi günü Halk Fırkası Meclis Grubunda, Bakanlar Kurulunun oluşturulması konusunda tartışıldı Sorun çözülemeyince, Gazi Mustafa Kemal'den düşüncelerini açıklaması istendi Gazi Mustafa Kemal, bunalımdan çıkış yolunu Anayasanın değiştirilmesi zorunluluğu ile açıkladı Cumhuriyetin ilanını hedefleyen tasarıyı da grubun bilgisine sundu Tasarının parti grubunda kabulünden sonradan aynı akşam saat 1800'de TBMM Genel komite toplantısı başladı Anayasa Komisyonu'nun değişim ile ilgili rapor ve önergesi genel kurulun onayına sunuldu ve 29 Ekim 1923 Pazartesi akşamı saat 2030'da milletvekillerinin alkışları ve Yaşasın Cumhuriyetsadâları ile Türkiye Cumhuriyeti bildiri edildi Anında ardından geçilen cumhurbaşkanlığı seçiminde oylamaya katılan 158 milletvekilinin tamamının oyları ile Balâ, Ankara milletvekili Gazi Mustafa Kemal, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi *
Örgütlenme Dönemi, Mayıs 1919 Mart 1920
Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu'da milisler (Kuvayı Milliye) şeklinde örgütlenen direniş hareketleri başladı Fahri Yaver Hazreti ŞehriyariMustafa Kemal Paşa, Padişah VIMehmet (Vahdettin) göre mucizevi yetkilerle donatılarak Vilayeti Sitte (Altı Vilayet)'yi Büyük Ermenistanve Egemen Kürdistanprojelerinden korması için görevlendirildi 19 Mayıs 1919'da Refet Bey (Bele), Kâzım Bey (Dirik), 'Ayıcı' Mehmet Arif Bey, Hüsrev Bey (Gerede)lerle beraber Samsun'a çıktı
22 Haziran 1919'da Rauf Bey (Orbay), Kâzım Karabekir Paşa, Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile birlikte Amasya'da yayımladığı genelgeyle Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararının kurtaracağınıbildiri etti Kâzım Karabekir Paşa tarafından Erzurum'da toplanan Doğu İlleri Müdafaai Hukuk Kongresine (Erzurum Kongresi) katıldı Kongre üyelerinin ısrarıyla Osmanlı ordusundan istifa etti ve Kongre başkanlığına seçildi 4 11 Eylül 1919 tarihleri arasında Sivas Kongresi'ni toplayarak ulusal direnişi yönetecek olan siyasi yapılaşmayı kurdu 27 Aralık 1919'da Ankara'da heyecanla karşılandı Osmanlı Meclisi Mebusan'ın Mart 1920'de işgal güçlerince basılması ve önde gelen vatanperverane mebusların tutuklanması üzerine 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Halk Müziği Meclisi'nin açılmasını sağladı Erzurum mebusu sıfatıyla Meclis ve Hükûmet Başkanlığına seçildi BMM, bir kurucu meclis gibi çalışarak Ulusal Uğraş'yi yürütecek olan Anadolu hükûmetinin altyapısını kurdu
Hâkimiyetin sağlanması, Mart 1920 Mart 1922
Merkezi denetimden uzaktan bulunan Kuvayı Milliye örgütleri dağıtılarak düzenli bir ordu oluşturuldu Ulusal Mücadele'nin en kanlı çatışmaları, uyumlu orduya katılmayı kabul etmeyen Kuvayı Milliye gruplarına karşı verildi (Bak Çerkez Ethem Bey) Milli direnişin yayılması ve Sevr Antlaşması'nın direnişle karşılaşması üstüne İtilaf Devletleri, Yunan ordusunu Anadolu'nun içlerine sürdükaynak belirtilmeli Yunan ordusu İsmet Bey kumandasındaki ahenkli birliklerce I İnönü (610 Ocak 1921) ve II İnönü (23 Mart1 Nisan 1921) Muharebelerinde geri çevrildi Ama Yunanlılarının Karahisar istikametinden büyük hücumunun yapılacağını tahmin edemeyerek KütahyaEskişehir (1024 Temmuz) Muharebelerinde 4 Fırka Kumandanı Yarbay Mehmet Nâzım Bey'in şehit düşmesi gibi ağır şekilde mağlubiyete uğradı ve Sakarya nehrinin doğusuna çekilmek zorunda kaldı
KütahyaEskişehir Muharebeleri ardından Büyük Halk Meclisi içinde iktidara yani Mustafa Kemal Paşa'ya karşı tepkiler artmaya başladı Bu muhalefeti yöneltenler ordunun başına geçmesi için Mustafa Kemal Paşa'ya zorlama yapmaya başladılar Reel niyetleri ise O'nu Ankara'dan uzaklaştırmak ve Enver Paşa'nın iktidarını sağlamaktıMustafa Kemal Paşa,4 Ağustos 1921 günü Büyük Halk Müziği Meclisi'nde yaptığı konuşmayla başkomutan olmayı kabul ettiğini ancak başkumandanlığının yardımcı olabilmesi için Meclis'in ordu ile ilgili yetkilerini üç ay süreyle kendisinde toplayacak bir kanun çıkartılması gerektiğini açıkladıPaşa'nın başkumandanlığını isteyenlerin bu şekilde hayalleri suya düşürülmüş oldu5 Ağustos 1921 günü oybirliği ile çıkartılan yasa ile Mustafa Kemal Paşa, TBMM Orduları Başkumandanlığı'na getirildi
Mustafa Kemal Paşa,Başkumandanlığa geçmesinin anında gerisinde yayınladığı Tekalifi Milliye Emirleri ile halkı ordunun donatılması için seferberliğe çağırdı12 Ağustos'ta Polatlı'da denetleme yaparken attan düştü ve kaburga kemiği kırıldı 23 Ağustos13 Eylül 1921 tarihlerinde yapılan Sakarya Meydan Muharebesi'nde Yunan Ordusu'nun saldırı gücü tükendi Bu zaferden sonradan 19 Eylül 1921'de Büyük Millet Meclisi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'ya Müşir rütbesi ve Gazi unvanı verdi
Sakarya Zaferi'nden bir sene daha sonra, 26 Ağustos 1922 sabaha aleyhinde saat 5:30'da Afyon'un güneyinden başlayan topçu ateşiyle Büyük Irk Meclisi Orduları,Yunan kuvvetlerine karşısında Büyük Taarruz'u başlattı Yunan Cephesi bu taarruz ile yarıldı ve Dumlupınar Ovası'na atılan düşman kuvvetleri 30 Ağustos 1922 günü Dumlupınar Meydan Muharebesi sonucunda tahrip edildi Bu muharebede Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa ordunun başında bizzat savaşa katıldığı için Dumlupınar Meydan Muharebesi, Başkumandanlık Meydan Savaşı olarak da anılmaktadır 9 Eylül 1922'de İzmir'in kurtuluşu ve Yunan Ordusu'nun yıkım edilmesiyle Büyük Galibiyetkazanılmış oldu
Barışın sağlanması
Kurtuluş Savaşı, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lausanne (Lozan) kentinde imzalanan Lozan Antlaşması'yla sonuçlandı Bu antlaşma ile Sevr Antlaşması yürürlükten kalkmış, Türkiye Cumhuriyeti Lozan Antlaşması temelleri üzerine kurulmuştur
Saltanatın Kaldırılması
Milli Mücadele ardından Türkiye'de iki başlı bir idare ortaya çıkmıştıkaynak belirtilmeli TBMM 1 Kasım 1922'de Osmanlı saltanatını lağvedip Vahdettin'i tahttan indirerek İstanbul hükümetinin yasal varlığına son verdi 16 Ocak 1923'te İzmit Hünkâr Kasrı'nda İstanbul'dan gelen gazetecilerle görüşme yapıldığında Zaman başyazarı Ahmet Muhakkak Bey (Yalman)'in Kürt meselesi hakkında sorusuna aleyhinde 'Başlı başına bir Kürtlük tasavvur etmektense, bizim Teşkilatı Esasiye Kanunu gereğince zaten bir cins mahalli muhtariyetler teşekkül edecektir' diyerek Kürtlere özel statü tanımamak için ihtiyatlı davrandı
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı, 29 Ekim 1923
8 Nisan 1923'te yayımlanan Dokuz Umde ile Gazi Mustafa Kemal yeni rejimin temelini oluşturacak olan Insanlar Fırkası'nın temellerini attı Nisan ayında yapılan İkinci Meclis seçimlerine yalnızca Insanlar Fırkası'nın katılmasına müsade verildi Mebus adayları fırkanın genel başkanı sıfatıyla Gazi Mustafa Kemal kadar belirlendi
25 Ekim 1923 günü benzer anda hem Başbakanlık ayrıca de İçişleri Bakanlığı görevlerini yürüten Fethi Bey,İçişleri Bakanlığını bıraktığını açıkladı Benzer gün Meclis İkinci Başkanlığı görevini yapan Ali Fuat Paşa'da ordu müfettişliğine atandığı için görevinden ayrıldı Bu iki boş koltuk için yapılan seçimleri Gazi Mustafa Kemal'e muhalif olan milletvekilleri kazandı Meclis İkinci Başkanlığına Rauf Bey,İçişleri Bakanlığına Sabit Bey seçildiler Bu durumdan hoşnut olmayan Gazi Mustafa Kemal,26 Ekim 1923'te Başbakan Fethi Bey'den Erkanı Harbiye Umumiye Riyaseti VekiliFevzi Paşa'nın dışarıda hükümetin istifa etmesini ve istifa edenlerin bitmiş seçilirlerse görevi kabul etmemesini istedi Bu Nedenle bir hükümet krizi yaratılmış oldu Yeni bakanlar kurulu üyelerinin 29 Ekim günü seçileceği duyuruldu
Bu gelişmeler üstüne Cumhuriyet İlanıile işi kökünden çözmeye karar veren Gazi Mustafa Kemal 28 Ekim 1923 gecesi Çankaya'da İsmet Paşa ve bir takım kimseleri toplantıya çağırdı ve Yarın Cumhuriyeti bildiri edeceğizdiyerek kararını açıkladı Misafirlerin ayrılmasından sonra İsmet Paşa'yı alıkoydu ve birlikte, Teşkilatı Esasiye Kanunu'nda zorunlu değişikliği sağlayacak önergeyi hazırladılar 29 Ekim 1923 Pazartesi günü Halk Fırkası Meclis Grubunda, Bakanlar Kurulunun oluşturulması konusunda tartışıldı Sorun çözülemeyince, Gazi Mustafa Kemal'den düşüncelerini açıklaması istendi Gazi Mustafa Kemal, bunalımdan çıkış yolunu Anayasanın değiştirilmesi zorunluluğu ile açıkladı Cumhuriyetin ilanını hedefleyen tasarıyı da grubun bilgisine sundu Tasarının parti grubunda kabulünden sonradan aynı akşam saat 1800'de TBMM Genel komite toplantısı başladı Anayasa Komisyonu'nun değişim ile ilgili rapor ve önergesi genel kurulun onayına sunuldu ve 29 Ekim 1923 Pazartesi akşamı saat 2030'da milletvekillerinin alkışları ve Yaşasın Cumhuriyetsadâları ile Türkiye Cumhuriyeti bildiri edildi Anında ardından geçilen cumhurbaşkanlığı seçiminde oylamaya katılan 158 milletvekilinin tamamının oyları ile Balâ, Ankara milletvekili Gazi Mustafa Kemal, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi *